Əkrəm Əylislinin "Adamlar və ağaclar" əsəri ingilisdilli oxucuları Azərbaycan kəndinin həyatı ilə tanış edir

Tanınmış azərbaycanlı yazıçı Əkrəm Əylislinin əsərləri "Adamlar və ağaclar" trilogiyasının ingilis dilinə tərcüməsilə ABŞ-da yeni səs qazanıb. Həyəcanverici xatirələri  və çox zaman mübahisəli əsərlərilə tanınan Əylisli  bu topluda sovet dövründə Azərbaycan kəndindəki həyatı parlaq  təsvir edir. Öz ədəbi şücaətinə görə vətənində şöhrət qazanmış müəllif son illərdə, xüsusilə, Azərbaycan-Ermənistan münasibətləri ətrafında həssas mövzuların araşdırılmasına görə sərt reaksiya ilə üzləşib.

Ketrin E.Yanqın tərcüməsində ingilis dlində nəşr yeni auditoriyanı Əylislinin təsirli hekayələrilə tanış edir. Kitab bir-birilə əlaqəli üç hekayəni birləşdirir: "Mənim nəğməkar bibim " ,"Nar ağacı haqqında nağıl" və "Adamlar və ağaclar". Onların hər biri İkinci Dünya Müharibəsi zamanı və sonra Qafqaz dağlarında həyatın lirik portretini çəkir. Oxucular dünyanı gənc Sadıqın gözlərilə görürlər. Onun öz kəndindəki müşahidələri mürəkkəb emosiyalara, Azərbaycanda kənd həyatını müəyyənləşdirən münasibətlərə və ənənələrə pəncərə açır.

Kitabın çıxmasını müşayiət edən məktubda Pen International-ın vitse-prezidenti Coan Lidom-Akerman Əylislinin kənd həyatının mahiyyətinin çatdırmaq bacarığını alqışlayıb. Lidom-Akerman kitabın çıxması münasibətilə noyabrın 21-də Vaşinqtonda, Kolumbiya dairəsində diskussiya keçirəcək. Tədbirin Azərbaycan diasporunun ədəbiyyat xadimlərini, alimlərini və üzvlərini cəlb edəcəyi gözlənilir.

Əylisli üçün bu nəşr onun həm şöhrətə, həm də təhqirə məruz qalan karyerasında uğur anıdır. Onun azərbaycanlılarla ermənilər arasında həssas və gərgin tarixi araşdıran "Daş yuxular" adlı əsəri 2012-ci ildə nəşr olunduğunda Azərbaycanda milli qəzəbə səbəb olmuşdu. Kitablar kütləvi şəkildə yandırıldı və o vaxtdan bəri Əylisli Bakıda faktiki olaraq ev dustaqlığında yaşayır, onun hərəkətlərini məhdudlaşdıran və ictimai həyatının çox hissəsini susaraq keçirməyə məcbur edən siyasi motivli cinayət təqibinə məruz qalıb.

Bu məhdudiyyətlərə baxmayaraq, Əylislinin səsi həm evdə, həm də xaricdə eşidilməyə davam edir. Amerika ədəbi cameəsi "Adamlar və ağacları" təqdir edib, tanınmış yazıçılar və alimlər isə onu Azərbaycanda həyatın təsviririnə və tərcümələrinə görə tərifləyiblər.

WhyWritingMatters-in müəllifi Nikolas Delbanko trilogiyanı "bədii ədəbiyyatın ustalıqla yazılmış əsəri" adlandırıb və qeyd edib ki, Əylisli sanki Azərbaycanın naməlum aləmini məhrəm və bir araya sığan hala gətirir. "Bədii ədəbiyyatın yüksək vəzifəsi qaranlıq dünyanı görünən etmək və bu qaranlığı parlaq işığa çevirməkdir", - Delbanko deyib.  O, "orijinalın tonunu və üslubunu" saxladığına və bununla da əsəri yeni auditoriya üçün əlçatan etdiyinə görə Yanqın tərcüməsini tərifləyib.

Coan Lidom-Akerman Əylislinin  "lirik" və "təəssüratoyadıcı" detallara diqqətini bölüşür. O qeyd edib ki, trilogiya müharibə zamanı öz icmalarını bir arada tuta bilmək üçün  kənddə qalan qadınlara yönəlib. Savaşın fiziki və emosional izlərilə mübarizə aparan kişilər dəyişiklik qarşısında ənənənin möhkəmliyi haqqında daha geniş hekayəni əks etdirirlər.

Əylislinin folkloru sovet hakimiyyəti dönəmində həyatın sərt reallıqları ilə birləşdirmək bacarığı çoxdan onun yaradıcılığının fərqli xüsusiyyətinə çevrilib. Miqrasiya və mədəni irs üzrə tədqiqatçı Debra Lattansi- Şutika qeyd edib ki, "bu trilogiya təkcə Azərbaycanın şifahi ənənələrini qoruyub saxlamır, həm də siyasi tarixin və kollektiv identikliyin kəsişməsini şübhə altına alır.

Çoxları üçün "Adamlar və ağaclar" sərhədləri aşan və çox zaman dünya səhnəsindən gizlənənlərin həyatına nəzər salmağa imkan verən ədəbiyyatın gücü barədə  xatırlatmadır. ABŞ-ın Azərbaycandakı keçmiş səfiri Riçard Kozlariç qeyd edib ki, kitab onu 1990-cı illərdə ölkədə qaldığı müddətdə öz yaşadıqlarına aparıb, Dağlıq Qarabağ münaqişəsindən sonra qarşılaşdığı adamların üzlərini və hekayəsini yada salıb.

Tez-tez siyasət və qarşıdurmalarla bölünən dünyada Əylislinin əsərləri sarsılmaz insan ruhunun sübutudur. Onun Azərbaycanın dağlarındakı həyatı təsvir etməsi həm həyatdan getmiş obraza hörmət, həm də itki, yaddaş və möhkəmlik kimi univarsal mövzularda düşüncədir.

Coan Lidom-Akerman Vaşinqtonda söhbətə rəhbərlik etməyə hazırlaşarkən,  sual verməmək olmur: Əylisli özü hansı sözləri təklif edə bilərdi? Qoyulan məhdudiyyətlərə baxmayaraq, onun əsəri sakit, sarsılmaz güc ilə danışmağa davam edir. Və  "Adamlar və ağaclar" ilə bu səsi indi yeni nəsil oxucular da eşidəcəklər.

Rəylər:

https://www.plamenpress.org/people-and-tree

https://cheusecenter.gmu.edu/events/16330