İki vəziyyət arasında

Prezident İlham Əliyev Cənubi Qafqazla bağlı İkinci, bu dəfə “Cənubi Qafqaz: inkişaf və əməkdaşlıq” adlanan Konfransda iştirak etmək üçün  aprelin 29-da Bakıdakı ADA Universitetində toplaşan beynəlxalq ekspertlərin suallarını cavablandırarkən bu iki vəziyyətin sıxdığı yayı xatırladıb. Konfransın mövzusunu ötən ilki adı – “Cənubi Qafqaza yeni baxış: münaqişəsonrası inkişaf və əməkdaşlıq”la müqayisə etsək, Əliyevin sözləri ilə, Ermənistan və Azərbaycan arasında münaqişə dövrünün geridə qaldığını demək olar.

Birinci vəziyyətdə prezidentin təqdim etdiyi faktlardan belə bir nəticə çıxır ki, Ermənistan və Azərbaycan 5 bənddən ibarət sülh paketinə uyğun olaraq reallaşmasına başlanılan praktiki addımlar yoluna qədəm qoyub: “Nəhayət biz bu yaxınlarda Ermənistandan müsbət cavab aldıq. Onların hökuməti Azərbaycanın irəli sürdüyü 5 təməl prinsipi qəbul etdi. Bu prinsiplər Ermənistanla sülh müqaviləsinin əsasını təşkil etməlidir. Həmçinin Azərbaycanın təklifinə uyğun olaraq, Ermənistan sərhədlərimizin delimitasiya prosesinə başlamaq üçün Azərbaycanla birgə işçi qrupunun yaradılmasına, nəhayət razılıq verib. Fikrimcə, bunlar son hadisələrin mühüm təzahürüdür və onlar, həmçinin göstərir ki, hazırda, İkinci Qarabağ müharibəsindən ilyarım keçdikdən sonra Ermənistan rəhbərliyi və ümid edirəm ki, onun əhalisi sülhün zəruriliyini anlayır. Əgər sülh müqaviləsi imzalanarsa və həmin təməl prinsiplər həyata keçərsə, onda Qafqazda sülh uzunmüddətli və dayanıqlı olacaq. Niyyətimiz budur”.

Söhbət Ermənistanla sülh üçün Azərbaycan XİN-in bu il martın 14-də elan etdiyi beş əsas prinsipdən ibarət sənəddən gedir:

1. Dövlətlərin bir-birlərinin suverenliyi, ərazi bütövlüyü, beynəlxalq sərhədlərinin toxunulmazlığı və siyasi müstəqilliyini qarşılıqlı şəkildə tanıması;

2. Dövlətlərin bir-birlərinə qarşı ərazi iddialarının olmamasının qarşılıqlı təsdiqi və gələcəkdə belə bir iddianın qaldırılmayacağına dair hüquqi öhdəliyin götürülməsi;

3. Dövlətlərarası münasibətlərdə bir-birlərinin təhlükəsizliyinə hədə törətməkdən, siyasi müstəqillik və ərazi bütövlüyünə qarşı hədə və gücdən istifadə etməkdən, habelə BMT Nizamnaməsinin məqsədlərinə uyğun olmayan digər hallardan çəkinmək;

4. Dövlət sərhədinin delimitasiyası və demarkasiyası, diplomatik münasibətlərin qurulması;

5. Nəqliyyat və kommunikasiyaların açılışı, digər müvafiq kommunikasiyaların qurulması və qarşılıqlı maraq doğuran digər sahələrdə əməkdaşlığın qurulması.

Əliyevin sözlərinin təsdiqi olaraq müxtəlif formatlarda və səviyyələrdə sıxlaşan əlaqələri və dialoqun daimi və ardıcıl xarakter qazanmasını göstərmək olar.

Bu kontekstdə sülhün əldə edilməsi və Qafqazı əhatə edən məkanı açaraq, geosiyasi külək gülü ilə birləşdirəcək kommunikasiyaların açılması yolu ilə üç ölkənin – Azərbaycan, Gürcüstan və Ermənistanın Qafqaz kooperasiyası real olaraq formalaşmağa başlayır.

“Eyni zamanda, ictimaiyyət qarşısında açıqlanmış və beynəlxalq ictimaiyyət tərəfindən dəstəklənmiş sülh gündəliyimiz və təşəbbüslərimiz regional inkişafa, Cənubi Qafqazda onun yeni imkanlarına yönəlir. Nəinki Azərbaycan ilə Ermənistan arasında, - əlbəttə ki, bu, regional əməkdaşlığın ən vacib elementlərindən biridir, - o cümlədən bütövlükdə Cənubi Qafqaz regionunda əməkdaşlıq nəzərdə tutulur”, deyə Əliyev bildirib.

ATƏT-in Minsk Qrupunun vasitəçiliyindən müvəqqəti, bəlkə də əbədi imtinanı, yəqin ki, Sülh prosesinin yeniliyi adlandırmaq olar. Buna barışmaz mübarizədə həmsədr ölkələrin maraqlarının toqquşduğu Ukraynadakı müharibə səbəb olub. Ermənistan-Azərbaycan münaqişəsi ikiistiqamətli beynəlxalq nizamlanma müstəvisinə keçib, buarada münaqişə tərəfləri Ai və Rusiyadan ayrılıqda ümumi dil tapırlar. Əliyev Ukraynadakı vəziyyətlə əlaqədar Aİ və Rusiya arasındakı gərginliyin Qarabağ nizamlanması prosesinə təsir göstərəcəyi ilə bağlı hər hansı narahatlıq ifadə etməyib. Amma Azərbaycanın Aİ, Rusiya ilə münasibətlərini və Ukrayna böhranında Bakının mövqeyini ehtiva edən ikinci vəziyyətlə bağlı suallara cavabda Əliyev bərabər məsafəli, amma eyni zamanda prinsipial ortaq nöqtələri qeyd edib. Onun sözlərindən aydın olub ki, Aİ ilə əməkdaşlığı genişləndirir, amma Aİ-yə daxil olmaq niyyətində deyil. Rusiya ilə əməkdaşlığı da genişləndirir, amma onun maraqlarının əleyhinə hərəkət etmək niyyətində deyil, xüsusilə də energetika sahəsində. Əliyev növbəti dəfə Ukraynanın ərazi bütövlüyünə dəstək ifadə edib, bu mövqeyinə qətiyyətli bir yenilik gətirib. Britaniyanın Henri Cekson Cəmiyyətinin strateji münasibətlər üzrə meneceri Alyona Xlivkonun sualına cavabda Əliyev bildirib ki, Əliyev heç vaxt öz ərazilərinin işğalı ilə razılaşmayıb və sonda ərazi bütövlüyünü bərpa edib. “Təslim olmaq olmaz” - prezidentin sözlərinin əsas məğzini bu fikir təşkil edib. “Bizim təcrübəmizə əsaslanaraq, ən önəmlisi heç bir zaman işğalla razılaşmamaqdır. Bilirsiniz, danışıqlar zamanı müxtəlif anlar olub və mən Qərbdən olan həmkarlarımdan müxtəlif mesajlar almışam. Onlardan biri o idi ki, siz reallığı nəzərə almalısınız... Əgər siz məndən bunların arasında ən vacib olanı soruşursunuzsa, deyə bilərəm, mütləq şəkildə inanıram ki, bu, əzmdir. Ən vacib olan budur. Özünü müdafiə etmək əzmi olan ölkənin xalqını sən heç vaxt məğlub edə bilmərsən. Bu, yalnız müvəqqəti ola bilər. Biz bunu nümayiş etdirdik. İndi mən fəxr edirəm ki, biz Ukraynanın və digər ölkələrin ərazi bütövlüyünü açıq şəkildə dəstəkləyirik, böyük ağacların arxasında gizlətmirik. Nə demək istədiyimizi deyirik”.

Ekspertlərin suallarından və Əliyevin cavablarından belə nəticə çıxır ki, o, həm Qarabağ münaqişəsinin, həm də Ukrayna böhranının nizamlanmasında tarazlığı qoruyub saxlamağa müvəffəq olur. Bu, əsasən danışıqlar prosesinin çoxillik təcrübəsi və bu gün Ukrayna böhranının həllinə müəyyən dərəcədə cəlb edilmiş Azərbaycanın siyasi baxımdan bərabər məsafədə dayanmasının regional və beynəlxalq qüvvələri qane etməsi ilə şərtlənib. Ukrayna ilə bağlı Azərbaycanın da iştirak etdiyi məsləhətləşmələr buna dəlalət edir.

Əliyev üçün iki vəziyyətdən Ukrayna məsələsi daha çox həyati əhəmiyyət kəsb edir. Onun Britaniyanın Müqəddəs Endryus Universitetinin professoru Rik Fonun sualına cavabından Cənubi Qafqazda sülhün aqibətinin hazırda Ukraynada həll olunduğu başa düşülüb. “Regiondakı vəziyyət dünyadakı vəziyyətlə sıx bağlıdır. Hesab edirəm ki, postsovet məkanında dünyadakı vəziyyət regional vəziyyətə ciddi şəkildə təsir edəcək. Buna görə də bu proqnozu verəndə biz ağlımızda iki ssenarini tutmalıyıq. Birinci ssenari postsovet məkanı üçün sülh şəraitində gələcəkdir, digər ssenari isə sülh şəraitində olmayan gələcəkdir. Rusiya və Ukrayna arasında indi gedən müharibəni nəzərə alsaq, biz müharibənin nə vaxt bitdiyini və postmüharibə vəziyyətinin nədən ibarət olduğunu bilmirik. Lakin Azərbaycana gəldikdə, hesab edirəm ki, 10 il müddətində, əlbəttə ki, biz qat-qat güclü olacağıq. Mən ümid edirəm ki, o vaxta kimi və bəlkə hətta ondan da əvvəl Ermənistanla olan bütün bu anlaşılmazlıqlar və bu problemlər öz həllini tapacaqdır. Cənubi Qafqaz regionu möhkəm şəkildə inteqrasiya edəcək və üç Cənubi Qafqaz ölkəsi arasında sıx əməkdaşlıq olacaqdır”.