Azərbaycan 20 yanvar faciəsinin 34-cü ildönümünü qeyd edir

O dəhşətli gecədən 34 il keçdi, 19 yanvar - 20 Yanvar 1990-cı ildə sovet rəhbərliyinin əmrlərinə əməl edərək 35.000 nəfərlik ordu korpusu zorla Bakıya girdi. Bu təcavüzkar hərəkət mülki əhali arasında çoxsaylı itkilərə səbəb oldu və Azərbaycanın müstəqilliyi uğrunda mübarizədə faciəli bir fəsil oldu. Sovet ordusunun Bakıya işğalı artan milli azadlıq hərəkatını yatırmaq, xüsusən də 1990-cı ilin martına təyin olunmuş qarşıdan gələn parlament seçkilərini pozmaq məqsədi ilə təşkil edildi.

Bu hərbi müdaxilənin nəzərdə tutulan məqsədi Azərbaycanda kommunist rejimini xilas etmək və Xalq Cəbhəsi hərəkatının artan təsirini yatırmaq idi. O dövrdə Xalq Cəbhəsi vahid müxalifət hərəkatı idi, çünki ayrı-ayrı müxalifət partiyaları hələ yaranmamışdı. Rejimin gözlənilən seçkilərdə Xalq Cəbhəsinin qeyd-şərtsiz qələbəsi qorxusu güc tətbiq etmək qərarını gücləndirdi.

Kütlələrin zehnini ələ keçirən milli azadlıq alovu fonunda sovet rejiminin cəza tədbirləri minlərlə həbslə nəticələndi. Xalq Cəbhəsinin liderləri tutuldu və ya təcrid edildi və ölkə daxilində hərbi vəziyyət tətbiq edildi. Maraqlıdır ki, Cənubi Qafqazda seçkiqabağı mövsüm başqa cür inkişaf edirdi, müxalifət hərəkatları küçələrə nəzarət edirdi.

Seçkilər 1990-cı ilin qışında və yazında digər keçmiş sovet respublikalarında keçirilsə də, Azərbaycanda seçkilər açıq-aşkar müdaxilə ilə üzləşib. Ermənistan və Gürcüstanda keçirilən payız seçkilərində müxalifət qələbə qazandı. Ermənistanda kommunistlərin az üstünlüyü ilə, demək olar ki, paritet quruldu. Lakin seçkilərin Kommunist Partiyasının nəzarəti və məcburiyyəti altında keçirildiyi Azərbaycanda müxalifət parlamentdəki 360  yerdən yalnız 45-i əldə edə bildi.

Barbar əməliyyatı 20 Yanvar 1990-cı ildə Müdafiə Nazirliyi, Daxili İşlər Nazirliyi və SSRİ DTK tərəfindən diqqətlə hazırlanmış və həyata keçirilmişdi. "Zərbə" (Strike) kod adlı əməliyyatda əsas rol "Alfa" xüsusi qüvvələr qrupuna və SSRİ KQB-nin təxribat qruplarına verildi.

O gecənin faciəli hadisələri Azərbaycan tarixində silinməz iz qoyub, azadlıq və öz müqəddəratını təyin etməyə çalışan millətin möhkəmliyini simvollaşdırıb.

Qoşunların yeridilməsi üçün əsas bəhanələrdən biri yanvarın 13-15-də baş vermiş erməni talanları olmuşdu. Lakin qoşunlar gələnə kimi bunlar dayandırılmışdı. Bakının işğalı nəticəsində 134 mülki şəxs öldürülüb, 700-dən çox adam yaralanıb. Daha 13 nəfər Neftçala və Cəlilabadda həlak olub.

Qeyd edək ki, bu il rəsmi təbliğatda faciənin əsas günahkarları kimi keçmiş SSRİ-nin rəhbərləri, əsasən prezident Mixail Qorbaçovun adı çəkilir. Eyni zamanda respublikanın o zamankı rəhbərliyinin ünvanına tənqidlər azalıb.

Qeyd edək ki, keçmiş SSRİ və Azərbaycan SSR-nin rəhbərliyindən heç kim yanvar faciəsinə görə məsuliyyətə cəlb olunmayıb.

1992-ci il yanvarın 14-də Azərbaycan Baş Prokurorluğu o zamankı Cinayət Məcəlləsinin bir neçə maddəsi üzrə cinayət işi qaldırıb: 94 (ağırlaşdırıcı şəraitdə qəsdən adam öldürmə), 149 (əmlakın qəsdən məhv edilməsi), 168 (hakimiyyət və vəzifə səlahiyyətini aşma), 255 (hakimiyyətdən istifadə etmə və səlahiyyət həddini aşma).

Heydər Əliyevin Azərbaycanda hakimiyyətə gəlişindən sonra ölkə parlamenti yanvar hadisələrinə siyasi-hüquqi qiymət verdi. Buna görə məsuliyyət Mixail Qorbaçov da daxil olmaqla, SSRİ-nin keçmiş rəhbərlərinin, həmçinin Azərbaycan KP MK-nın birinci katibi Əbdürrəhman Vəzirovun, Nazirlər Sovetinin sədri Ayaz Mütəllibovun üzərinə düşdü. Eyni zamanda, Yevgeni Primakovun adı faciə günahkarlarının siyahısından çıxarıldı.

Mütəllibovun özü 20 ilə yaxın Rusiyaya mühacirətdən sonra 2012-ci ildə Bakıya qayıdıb və cinayət məsuliyyətinə cəlb oluna bilməyən eks-prezidentlər haqqında qanuna görə ona qarşı cinayət işinə xitam verilib.

Faciənin 20-ci ildönümü ərəfəsində Azərbaycan Baş Prokurorluğu məlumat yaydı ki, ilkin istintaq aparan SSRİ Baş Prokurorluğu hərbçilərin hərəkətlərində cinayət tərkibinin olmadığını bildirib və işə xitam verib. İş üzrə materialların, həmçinin ittiham olunan şəxslərin Azərbaycana verilməsi ilə bağlı Rusiyanın hüquq-mühafizə orqanlarına sorğu göndərilib. Lakin Rusiya tərəfi buna cavab verməyib.