Azərbaycan Avropa Şurasında olmalıdır, ya yox?

Çoxları Avropa Şurasının Azərbaycanın Avropa İnsan Hüquqları Məhkəməsinin qərarlarını, xüsusən ReAl hərəkatının sədri İlqar Məmmədov barəsində qərarı icra edib-etməməsi haqqında rəy verilməsi sorğusu ilə məhkəməyə müraciət etdiyini və müxtəlif tədbirlərlə, o cümlədən Avropa Şurasından çıxarılmaqla hədələdiyini xatırlayır. Buna cavab olaraq Azərbaycan hakimiyyəti ölkəyə qarşı hansısa tədbirlər görüləcəyi təqdirdə özlərinin təşkilatdan çıxacağını bildirmişdi.

Təxminən bir neçə gün sonra AŞPA Nazirlər Komitəsi aralıq qətnamə qəbul etdi. Bu qətnamə ilə Azərbaycana ölkə hakimiyyətinin İlqar Məmmədovun işi üzrə Avropa Məhkəməsinin qərarının icrası haqqında mövqeyini bildirməsi üçün noyabrın 29-na qədər vaxt verilmişdi. Bu müddət ərzində məhkəmənin qərarı yerinə yetirilməsə, Nazirlər Komitəsi dekabrın 5-də ölkənin konvensiyanı pozub-pozmaması haqqında sorğu ilə işin Avropa Məhkəməsinə qaytarılması haqqında daha bir aralıq qətnaməni müzakirə edəcək. Növbəti addım dövlətin AŞ-a üzvlüyü ilə bağlı olacaq, amma formal olaraq bu, nəzərdə tutulmayıb və bir çox ekspertlər belə bir ehtimalın çox kiçik olduğunu hesab edirlər.

Ekspertlər - Demokratik Təşəbbüslər İnstitutunun sədri Akif Qurbanov və Müsavat Partiyası başqanının müavini Elman Fəttah da N!DA Vətəndaş Hərəkatı tərəfindən təşkil edilmiş "Avropa Şurası - Azərbaycan: bizi nə gözləyir?" mövzusunda tədbirdə buna bənzər mövqe bildiriblər.

İlk olaraq söz Akif Qurbanova verilib, o, qısaca Azərbaycan və Avropa Şurası münasibətləri haqqında danışaraq, Azərbaycanın AŞ-a daxil olmaq üçün ölüm cəzasına moratorium qoyduğunu, KİV-də senzuranı ləğv etdiyini, bunların öz nəticəsini verdiyini və 2001-ci ildə ölkənin Avropa Şurasının üzvü olduğunu bildirib: "Həmin vaxt Azərbaycan 8 konvensiyanı ratifikasiya etməyə razılaşmışdı. Bu gün ölkə 60 müxtəlif konvensiyaya qoşulub və Avropa Şurası ilə müxtəlif səviyyələrdə əməkdaşlıq edir. Ölkəmizin AŞ qarşısında könüllü olaraq götürdüyü öhdəlikləri 5 qrupa bölmək olar: Qarabağ münaqişəsi ilə bağlı öhdəliklər (münaqişənin sülh yolu ilə həllinə sadiq qalmaq), müxtəlif konvensiyalarla bağlı öhdəliklər, yerli qanunvericiliyin beynəlxalq qanunvericiliyə uyğunlaşdırılması ilə bağlı öhdəliklər, insan hüquqları ilə bağlı öhdəliklər və üzərinə götürdüyü öhdəliklərin yerinə yetirilməsi ilə bağlı öhdəliklər. Bu gün AŞ Nazirlər Komitəsi ilə Azərbaycanın İlqar Məmmədovla əlaqədar öhdəliyi yerinə yetirməsi ilə bağlı problemlər yaranıb. Bu problemlərin yaranmasına görə həm Azərbaycan hakimiyyəti, həm də Avropa Şurası özü məsuliyyət daşıyır. Qurum heç də həmişə insan hüquqlarının pozulmasına operativ reaksiya verməyib və öhdəliklərin yerinə yetirilməsi sahəsində sabit mövqe nümayiş etdirməyib".

Ekspertin sözlərinə görə, Avropa Şurası ilk dəfə Avropa İnsan Hüquqları Konvensiyasının 46-cı maddəsini tətbiq edir və Azərbaycan Avropa Məhkəməsinin qərarlarını tam icra etmir: "Biz özümüz çox vaxt qurumu öz qərarlarını gec icra etdiyinə görə, ölkəyə əlavə imkanlar verdiyinə görə tənqid edirik. Amma AŞ özü çıxılmaz vəziyyətdədir, belə ki, 46-cı maddə üzrə bu prosedur ilk dəfə həyata keçirilir və onun yerinə yetirilməsinin nümunəsi yoxdur. İndi qurum bir tərəfdən AŞ nizamnaməsini və Konvensiyanın tələblərini pozmamağa, digər tərəfdən isə Azərbaycanı prosesdən kənarlaşdırmamağa çalışır. Azərbaycan üzərinə götürdüyü öhdəlikləri yerinə yetirmir, baxmayaraq ki, dəfələrlə kompensasiya ödənilməsini nəzərdə tutaraq, Avropa Məhkəməsinin bütün qərarlarını icra etdiyini bəyan edib. Amma Avropa Məhkəməsinin qərarları təkcə kompensasiya ödənilməsindən ibarət deyil, həm də özündə Azərbaycanın heç birini yerinə yetirmədiyi ümumi öhdəlikləri daşıyır. Avropa Məhkəməsi İlqar Məmmədovu azad etmək və bu cür digər hallara son qoymaq barədə qərar verib. Amma məhkəmənin qərarını icra etməkdə çətinliklər yaranıb".

Ekspert qeyd edib ki, Azərbaycan hakimiyyətin bəyan etdiyi kimi asanlıqla AŞ-ın tərkibindən çıxa bilməz: "Düşünmürəm ki, bu bəyanatların arxasında ciddi niyyətlər durur. Biz dəfələrlə bunun şahidi olmuşuq. Məsələn, Rusiya AŞ-da səs hüququndan məhrum edilib, amma təşkilatın tərkibindən çıxmaq barədə qərar qəbul etməyib. Hələ Azərbaycan bunu heç etməz. Avropa Şurası ölkələrin Avropa İttifaqına daxil olmasından əvvəl süzgəc rolu oynayır. AŞPA Nazirlər Komitəsinin Azərbaycanla bağlı son iki qətnaməsindən görünür ki, Avropa İttifaqının üzvləri vahid mövqedən çıxış edirlər. Azərbaycanın öhdəliklərini yerinə yetirməməsi və AŞ-ın tərkibindən çıxması Avropa İttifaqı ilə münasibətlərin bitməsinə gətirib çıxaracaq. Avropa İttifaqı ilə münasibətlər həm strateji cəhətdən, həm də iqtisadi nöqteyi-nəzərdən çox vacibdir. Həm də Azərbaycanın ticarət dövriyyəsinin yarıdan çoxu Avropa İttifaqı ölkələri ilədir. Buna görə hakimiyyətin qurumdan çıxmaq bəyanatlarının yalançı təhdid olduğunu düşünürəm. Nədənsə İlqar Məmmədovun azad edilməsi hakimiyyət üçün prinsipial məsələyə çevrilib. Avropa Şurası da qəti qərarlıdır. Bu vəziyyətdə hakimiyyət vaxt udmağa çalışacaq. AŞ bürokratik qurumdur, onun iş mexanizmləri sadə deyil və zaman tələb edir. Azərbaycan hakimiyyəti bu zamanı maksimum uzatmağa çalışacaq".

Müsavat Partiyasının başqan müavini Elman Fəttah toplaşanlara Avropa Şurasının yaranmasının tarixi və səbəbləri haqqında danışıb, daha sonra Azərbaycan və Avropa Şurası arasında münaqişənin səbəbinə toxunub: "Avropa Şurası və Azərbaycan arasında dövlət maraqları zəminində münaqişə yaranıb. Bu nöqteyi-nəzərdən heç bir anlaşılmazlıq yoxdur. AŞ-ın Azərbaycandan tələb etdiklərində ölkə maraqlarına toxunan heç nə yoxdur. Dövlət təbliğatı çox vaxt Avropa Şurasının işğalçı Ermənistan barəsində heç bir qətnamə qəbul etmədiyini, işğal edilmiş Azərbaycan əraziləri ilə bağlı mövqe bildirmədiyini bəyan edir. Amma bu, yalandır. Avropa Şurası, Avropa İttifaqı və bu qurumlara daxil olan Almaniyanın parlamenti dəfələrlə bildirib ki, Qarabağ Azərbaycanın işğal edilmiş ərazisidir. Əslində hakimiyyət Avropa qurumları ilə öz münaqişəsini ictimaiyyətə Avropanın Azərbaycana qarşı qərəzli mövqeyi kimi qələmə verməyə çalışır. Hakimiyyət inteqrasiyada, şəffaflıqda, Avropa ilə əməkdaşlıqda maraqlı deyil, çünki onlar islahatlar aparmalı, korrupsiyadan əl çəkməli olacaq, bu isə ilk növbədə hakimiyyətin itirilməsi deməkdir", deyə ekspert bildirib.

Fəttahın sözlərinə görə, Azərbaycan hakimiyyəti AŞ qarşısında məhz onların maraqlarına toxunan öhdəliklərini yerinə yetirmir: "İlk öhdəliklərdən biri milli qanunvericiliyin Avropa qanunvericiliyinə uyğunlaşdırılması idi. Çox qısa müddət ərzində bütün Məcəllələr Avropa qanunlarına uyğunlaşdırıldı. Yəni nəzəri cəhətdən islahatlar sürətlə gedirdi, amma təcrübədə yeni qanunlar işləmir. Məsələn, 2001-ci ildə Azərbaycan Yerli Özünidarə haqqında Konvensiyanı ratifikasiya edib, ona əsasən ölkənin böyük şəhərləri seçilən merlər tərəfindən idarə olunmalıdır. AŞ sisteminə əsasən, Bakı paytaxt hesab olunmur, belə ki, mer tərəfindən deyil, prezidentin təyin etdiyi İcra Hakimiyyəti Başçısı tərəfindən idarə olunur. Seçkilərlə bağlı hər şey hakimiyyəti qıcıqlandırır. Buna görə dövlət maraqlarına nəyin zidd olduğunu aydınlaşdırmaq lazımdır - müzakirə, yoxsa seçkilərin saxtalaşdırılması? Dövlət maraqlarına nail olmaq yolunda maneə Avropa Şurası deyil, Azərbaycan hakimiyyətidir, çünki onlar öz maraqlarını milli maraqlarla müqayisə edə bilmirlər", deyə ekspert vurğulayıb.

Akif Qurbanov kimi Elman Fəttah da hesab edir ki, ölkə hakimiyyətinin Avropa Şurasından çıxmaq haqqında bəyanatları yalançı təhdiddir və Azərbaycan heç vaxt belə bir demarşa cürət edə bilməz: "Avropa Şurasından çıxmaq Avropa ilə əməkdaşlığa son qoymaq və bütün imzalanmış müqavilələri dayandırmaq deməkdir. Hakimiyyət buna cürət etməz", deyə Fəttah fikrini yekunlaşdırıb.

N!DA idarə heyətinin üzvü Əbülfəz Qurbanlı qeyd edib ki, Azərbaycanın Avropa Şurasından çıxması mövzusu hazırda ən aktual mövzulardan biridir: "Ən çox narahatlıq doğuran məsələlərdən biri hakimiyyətin öz hədələrini yerinə yetirəcəyi və Avropa Şurasından çıxacağı təqdirdə nə olacağıdır. Ekspertlər bildiriblər ki, hakimiyyət yalandan hədələyir, amma biz tez-tez sürprizlər edən Azərbaycan hakimiyyətini yaxşı tanıyırıq. Bakı-Tbilisi-Qars dəmiryolu layihəsi işə düşən kimi şimal və cənubu birləşdirən yol məsələsi gündəliyə gəlib, Azərbaycan, Rusiya və İran prezidentləri danışıqlar aparıblar. Digər tərəfdən, sentyabrda Qərb Mehman Əliyevin həbsinə görə sanksiyalarla hədələdikdə ölkənin rəsmi çap orqanı bildirib ki, sanksiyalar qəbul edilərsə, hakimiyyət Qərbin xeyrinə olmayan seçim etmək məcburiyyətində qalacaq. Söhbət Rusiyadan gedir. Hesab edirəm ki, Azərbaycan AŞ-ın tərkibindən çıxarılsa və ya özü çıxsa, Rusiyanın ölkədə onsuz da çox güclü olan mövqeyi daha da möhkəmlənəcək. Rusiyanın təsiri Azərbaycanda seçkilər zamanı açıq-aydın görünür. Seçkilərdən əvvəl Rusiya rəsmiləri ölkəyə gəlir, seçkilərin gedişatını idarə edir, istədikləri nəticəyə nail olur və gedir. Hakimiyyət yaxın bəzi politoloqlar bildirirdilər ki, bu yaxınlarda Putin və Erdoğanın görüşü zamanı müzakirə olunan məsələlərdən biri işğal edilmiş beş rayonun Azərbaycana qaytarılmasının şərtləri idi. Şərtlər arasında Azərbaycanın Kollektiv Təhlükəsizlik Müqaviləsi Təşkilatına, Avrasiya İttifaqına daxil olmasını və ya işğal edilmiş ərazilərdə Rusiya sülhməramlılarının yerləşdirilməsini göstərirlər. Azərbaycan hələlik AŞ-ın tərkibindən çıxmayıb, biz isə artıq bu cür təhlükələrlə üzləşirik", deyə Qurbanlı qeyd edib.--0--