Məcburi tibbi sığortanın tətbiqi geniş hazırlıq işlərini tələb edir

***

-Azər bəy, prezident icbari tibbi sığortanın tətbiqinin təmin edilməsi ilə bağlı tədbirlər haqqında fərman imzaladı. Fərmandan göründüyü kimi İcbari Tibbi Sığorta üzrə Dövlət Agentliyi yeni bir "Tibbi Ərazi Bölmələrini İdarəetmə Birliyi"(TƏBİB) publik hüquqi şəxs yaratmalıdır. Sizcə bu, doğru addımdırmı? Və bu fərmandan çıxış edərək demək olarmı ki, 2019-cu ildə ölkə üzrə icbari tibbi sığorta tətbiq olunacaq?

-Məlum olduğu kimi, 2017-ci ilin əvvəlindən başlayaraq ölkədə icbari tibbi sığorta islahatlarına pilot layihə kimi start verilib: Mingəçevir şəhəri və Yevlax rayonu pilot ərazilər kimi seçilib. 2018-ci ildə isə Ağdaş rayonu da pilot ərazilərə əlavə edilib. İcbari tibbi sığortanın ölkəboyu tətbiqi üçün ciddi və miqyaslı hazırlıq işlərinə ehtiyac vardı. Pilot layihənin icrası həm yeni mexanizmlərin təcrübədə sınaqdan çıxarılması, həm də prosesin ölkəboyu tətbiqi üçün hazırlıq işlərinin aparılması məqsədi güdürdü. Belə hazırlıq işlərinə həmçinin dövlət tibb müəssisələrinin idarə olunmasının yeni şəraitə uyğunlaşdırılması mexanizmlərinin hazırlanması daxildir. Məsələ belədir ki, ölkəmizin səhiyyə sistemi hələ də sovetdən qalma quruluşa malikdir: Səhiyyə nazirliyi həm səhiyyə siyasətini hazırlayıb həyata keçirən, həm onun tabeçiliyində olan dövlət tibb müəssisələri vasitəsiylə əhaliyə tibbi xidmətlər göstərən, həm də dövlət adından tibbi xidmətlərin dəyərini ödəyən bir qurumdur. İcbari tibbi sığortanın tətbiqi mövcud sistemin dəyişilməsini və bu 3 vəzifənin ( i) səhiyyə siyasətinin hazırlanması və həyata keçirilməsi, ii) tibbi xidmətlərin göstərilməsi və iii) xidmətlərin dəyərinin ödənilməsi) ayrı-ayrı qurumlarda olmasını tələb edir. Bu, məsuliyyət bölgüsünə və həmin tərəflərin qarşılıqlı nəzarətinə əsaslanan tarazlı bir səhiyyə sisteminin qurulmasına imkan verərdi. Prezidentin 20 dekabr 2018-ci il tarixli Fərmanı ilə yaradılacaq TƏBİB publik hüquqi şəxs əslində bu islahatın elementidir. Belə ki, fərmanda qeyd olunan dövlət tibb müəssisələri istisna olmaqla, qalan bütün dövlət poliklinikaları, xəstəxanaları, laboratoriyaları və digər tibb müəssisələrinin hamısı TƏBİB-in tabeçiliyinə veriləcək, yəni bu qurumlar Səhiyyə nazirliyinin tabeçiliyindən çıxarılır və nazirlik artıq yalnız səhiyyə siyasəti məsələləri ilə məşğul olacaq. Amma indiki halda da tibbi xidmətlərin göstərilməsi və xidmətlərin haqqının ödənilməsi bir əldə - İcbari Tibbi Sığortaüzrə Dövlət Agentliyind (İTSDA) - cəmlənmiş olacaq. Yəni İTSDA həm tibbi xidmətlərin göstərilməsinə, həm də bu xidmətlərin dəyərininödənilməsinə məsuliyyət daşıyacaq. Bu isə maraqlar konflikti yaratmaqla həm də korrupsiya riskinin mənbəyidir. Həm də icbari tibbi sığorta əsasında müalicə zamanı dövlət və özəl tibb müəssiələri arasında fərqləndirmə üçün əsas yaradır. TƏBİB-in tabeçiliyinə keçəcək dövlət tibb müəssisələrinin özlərinin ayrıca publik şəxslərə çevrilib-çevrilməməsi, onların müstəqil hesablara malik olub-olmayacaqğı məsələsi isə hələlik açıq qalır. Bu fərman icbari tibbi sığortanın 2019-cu ildən bütün ölkədə tətbiqini nəzərdə tutmur. Bu fərmanda nəzərdə tutulan addımlar 2020-ci ildə icbari tibbi sığortanın tətbiqinə hazırlıq prosesinə daxildir, elə TƏBİB-in fəaliyyəti də 2020-ci ildən başlayacaq.

Maliyyə nazirinin mətbuata açıqlamasına görə, 2019-cu ilin dövlət büdcəsində icbari tibbi sığortanın islahatlarını həyata keçirilməsi ilə bağlı 224 milyon manat vəsait nəzərdə tutulub. "Azərbaycan Respublikasının 2019-cu il dövlət büdcəsi haqqında" Azərbaycan Respublikası Qanununun tətbiqi ilə bağlı bir sıra məsələlər barədə Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 22 dekabr 2018-ci il tarixli Fərmanında İTSDA publik hüququ şəxsə ayrılan vəsaitin məbləği 239.6 milyon manatdır (1.5.5.8-ci maddə). Yəqin vəsaitin 224 milyon manatı icbari tibbi sığortanın ölkəboyu tətbiqinə hazırlıq işlərinə, qalan hissəsi pilot layihə üzrə xərclərə sərf olunacaq. Təəssüf ki, həmin vəsaitin istifadəsi istiqamətləri haqqında büdcə zərfində detallı məlumat yox idi və bu barədə ictimaiyyətə açıqlama verilməyib.

26.11.2018-ci ildə İcbari Tibbi Sığorta üzrə Dövlət Agentliyinə ünvanladığımız sorğumuza aldığımız cavabı diqqətinizə çatdırırıq:

-Gələn ilin dövlət büdcəsindən icbari tibbi sığorta üçün ayrılan 224 milyon manata 2019-cu ildə hansı işləri görməyi planlaşdırırsınız?

-İcbari Tibbi Sığorta üzrə Dövlət Agentliyi (bundan sonra İTS) icbari tibbi sığortanın ölkə üzrə tətbiqiilə bağlıişləri davam etdirir. Belə ki, hazırda Agentlik tərəfindən İTS-in tətbiqi ilə bağlı yol xəritəsi təsdiq mərhələsindədir. Yol Xəritəsinə əsasən, ölkə üzrə xəstəxanaların icbari tibbi sığorta sisteminə hazırlanması nəzərdə tutulmuşdur. Növbəti ilin dövlət büdcəsində İTS-in tətbiqinə ayrılan vəsait səhiyyə sisteminin İTS-ə inteqrasiya edilməsi ilə bağlı işlərin icrası üçün nəzərdə tutulmuşdur. Ayrılan vəsaitinin təyinatı və istiqamətləri haqqında məlumatlar hazırlıq mərhələsi üzrə təsdiq olunacaq tədbirlər planında əksini tapacaqdır.

-Maliyyə naziri Samir Şərifov deyib ki, icbari tibbi sığorta sisteminin ölkə üzrə tətbiqinə 2020-ci ildən başlanması gözlənilir. Niyə? Gələn il başlamaq üçün nə çatışmır?

-İTS-in tətbiqi səhiyyənin maliyyələşdirilməsi sisteminin köklü şəkildə dəyişməsini tələb edən islahatdır və ölkə üzrə bu sistemə keçid kompleks tədbirlərin həyata keçirilməsini zəruri edir. Mövcud səhiyyə sisteminin İTS-ə inteqrasiyası üçün xəstəxanaların publik hüquqi şəxsə çevrilməsi, ilkin səhiyyə xidmətinin qurulması, uçot sisteminin və informasiya texnologiyaları infrastrukturunun yaradılmasına ehtiyac vardır. Yol xəritəsində səhiyyə sisteminin İTS-ə tam inteqrasiyası üçün növbəti ildə xəstəxanalarda infrastruktur işlərinin görülməsi nəzərdə tutulmuşdur. Hazırlıq işlərinin bütün ölkə üzrə görülməsi planlaşdırılır vəbu proses başa çatdıqdan sonra əhaliyə mərhələli şəkildə İTS çərçivəsində xidmətlərin göstərilməsinə başlanılacaq.

-Azər bəy, dövlət büdcəsindən ayrılmış 224 milyon manat islahatlara hazırlıq üzrə bütün işləri görmək üçün yetərlidirmi?

-Qeyd etdiyim kimi bu vəsaitin hansı istiqamətlərə sərf olunacağı ilə bağlı hər hansı bir açıqlama yoxdur. Buna görə də həmin vəsaitin kifayət edib-etməyəcəyi ilə bağlı fikir söyləmək çətindir. Ümid edirik ki, vəsaitin nəyə və hansı məqsədlərə xərclənəcəyi ilə bağlı İTSDA-nın əsaslandırılmış bir sənədi ortada var. Çünki, artıq qeyd etdiyim kimi, pilot layihəninn məqsədlərindən biri də icbari tibbi sığortanın ölkəboyu tətbiqi üçün zəruri addımları və fəaliyyətləri müəyyənləşdirməkdir. Məsələn, pilot layihənin tətbiqi müəyyən etməli idi ki, icbari tibbi sığortanın tətbiqi zamanı baza xidmətlər zərfinə daxil olan tibbi xidmətlərin və tibbi ləvazimatların təqdim edilməsi zamanı adambaşına düşən xərclərin məbləği nə qədər olacaq. Məlum olduğu kimi, Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 2016-cı il 28 dekabr tarixli Fərmanı ilə Mingəçevir şəhərinin və Yevlax rayonunun inzibati ərazilərində icbari tibbi sığortanın baza zərfinə daxil olan tibbi xidmətlərin siyahısı və tarifləri təsdiq edilib. Pilot layihə çərçivəsində 1829 sayda tibbi xidmət (o cümlədən 480 ambulator, 677 stasionar, 18 ilkin səhiyyə, 6 təcili və təxirəsalınmaz, 23 fizioterapevtik xidmət, 459 laborator müayinə və 166 həyati vacib dəyəri yüksək tibbi xidmət) baza zərfinə daxil edilib və onların tarifləri müəyyən edilib. Agentliyin hesabatına əsasən, baza xidmətlər zərfi üzrə pilot ərazilərdə adambaşına düşən səhiyyə xərci kapital qoyuluşlar nəzərə alınmaqla 114 manat, böyük kapital qoyuluşlar nəzərə alınmamaqla 93 manat civarında olub. Doğrusu, bu məbləğin yetərli olması müəyyən şühələr yaradır. Məsələn, sual oluna bilər ki, bu məbləğin hesablanması zamanı tibb işçilərinin əmək haqqlarının hansı səviyyəsi əsas götürülüb? Bildiyimiz kimi, hazırda dövlət tibb müəssisələrində çalışan tibb işçilərinin əmək haqqısının səviyyəsi çox aşağıdır və ölkə üzrə orta aylıq əmək haqqı səviyyəsindən də 2 dəfə aşağıdır.Keyfiyyətli tibbi xidmətlərin göstərilməsi üçün onların əmək haqqlarının orta hesabla ən azı 4-5 dəfə artırılmasına ehtiyac var.Bununla yanaşı dövlət tibb müəssisələrinin ştat sayı, göstərdikləri xidmətlərin tərkibi, tibb məntəqələrində və poliklinikalarda olan ailə (yaxud sahə) həkimlərinə təhkim olunmuş sakinlərin sayı, xəstəxanalarda çarpayıların sayı, pasiyentin xəstəxanalarda qalma müddəti, tibb müəssisələrinin maddi-texniki və kommunal xidmətlərlə təminatı kimi məsələlər üzrə optimallaşdırma işləri aparılmalıdır. Bundan əlavə, aydınlıq gətirilməli məsələlərdən biri də budur ki, icbari tibbi sığortanın tətbiqindən sonra səhiyyənin maliyyələşdirilməsinin birkanallı sistemi tətbiq olunacaq yoxsa yenə də çoxkanalılıq qalacaq? Yəni icbari tibbi sığorta yalnız tibbi xidmətlərin göstərilməsini əhatə edəcək yoxsa tibb müəssisələrinin maddi-texniki və kommunal xidmətləri üzrə təminatı, habelə onların inkişaf etdirilməsi üzrə xərclər də sığorta ödənişlərinə daxil olacaq? Əslində İTSDA indiyəcən pilot layihənin tətbiqi əsasında islahatın ölkəboyu tətbiqinin ciddi əsaslandırılmış və detallı addımları özündə əks etdirən bir yol xəritəsini - fəaliyyət strategiyasını ortaya qoymalı idi. Yalnız belə bir sənəd olduqda deyə bilərdik ki, islahatların hazırlıq işləri üçün dövlət büdcəsindən ayrılan vəsait kifayət edə bilərmi?

-Azərbaycan səhiyyə sistemi icbari tibbi sığortanın tətbiqinə hazırdırmı?

-Icbari tibbi sığorta islahatları çox ciddi və çox mürəkkəb sosial iqtisadi islahatlar sırasındadır. Dünyanın bir çox ölkələrində bu prosesin tətbiqi heç də asan başa gəlməyib və tez bir zamanda uğur əldə olunması ilə nəticələnməyib. Demək olar ki, əksər ölkələrdə icbari tibbi sığortanın tətbiqi çox mürəkkəb gedib, bəzən çox ciddi fəsadlarla müşayiət olunub. Əgər nəzərə alsaq ki, Azərbaycanda səhiyyə sistemi sovetdən qalmadır və bu sistemin icbari tibbi sığorta əsasları heç vaxt ciddi şəkildə formalaşmayıb, müstəqillik dövründə də biz həmin o sovet sistemindən çox da uzaqlaşa bilməmişik, bizim icbari tibbi sığortanın tətbiqinə hazır olduğumuzu söyləmək xeyli çətindir. Düzdür, artıq iki ildir ki, Icbari Tibbi Sığorta agentliyi pilot qaydada bunu tətbiq edir və müəyyən təcrübə formalaşıb. 2019-cu ilin icbari tibbi sığortanın bütün ölkəboyu tətbiqinə hazırlıq ili olacağı deyilir. İcbari tibbi sığortanın tətbiqi üçün hazırlıq dərəcəsi əsasən aşağıdakılar üzrə qiymətləndirilə bilər:

• islahatların institutsional-hüquqi bazasının mövcudluğu - bu sahədə indiyəcən prezident tərəfindən imzalanmış sənədlərin əksər hissəsi pilot layihənin tətbiqi ilə bağlı olub. "Tibbi sığorta haqqında" Azərbaycan Respublikasının Qanununa dəyişikliklər və əlavələr layihəsi artıq Milli Məclisin müzakirələrinə təqdim edilib. Orada tibbi sığortanın formaları (könüllü və icbari) və onların əhatə dairəsi, icbari tibbi sığortanın iştirakçılaırnın hüquq və vəzifələri, icbari tibbi sığortanın maliyyə təminatı, ayrı-ayrı təbəqələr və qruplar üzrə sığorta haqqlarının məbləği, sığorta haqqlaırnın hesablanması və ödənilməsi qaydaları, İTS-in təşkili və sair kimi bir çox məsələlərə aydınlıq gətirilir;
• təşkilati hazırlıq - bu sahədə də bir sıra işlər görülüb: İTSDA artıq bir neçə ildir ki, fəaliyyətdədir, müəyyən təcrübə toplayıb; TƏBİB-in yaradılmasına başlanılıb; Səhiyyə nazirliyinin fəaliyyət dairəsi məhdudlaşdırılır və s.. Bununla belə bu sahədə cavabı axtarılan xeyli suallar hələ də qalmaqdadır. Məsələn, elə dövlət tibb müəssisələrinin fəaliyyəti necə qurulacaq? Onların inzibati və maliyyə idarə edilməsi indiki kimi vahd mərkəzdən (TƏBİB vasitəsi ilə) olacaq yoxsa hər birinin maliyyə və inzibati müstəqilliyi təmin ediləcək? Özəl klinikalara münasibətdə İTS necə tətbiq olunacaq?
• səhiyyənin dövlət maliyyələşdirilməsi səviyyəsi - icbari tibbi sığortanın tətbiqi səhiyyənin təşkilinəd dövlətin rolunu və məsliyyətini nəinki azaltmır, hətta daha da artırır. Ölkəmizdə dövlət büdcəsindən səhiyyəyə ayrılan vəsaitin məbləğinin az olması yeni bir fikir deyil və hər kəsə bəllidir. Belə ki, 2018-ci ildə dövlət büdcəsinin səhiyyə xərcləri (investisiya xərcləri nəzərə alınmadan) 739.3 milyon manat nəzərdə tutulub ki, bu da dövlət büdcəsinin ümumi xərclərinin 3.2%-i, ölkənin proqnozlaşdırılann Ümumi Daxili Məhsulunun (ÜDM) təqribən 1%-i qədərdir. Adambaşına düşən dövlət səhiyyə xərclərinin məbləği təqribən 75-80 manat (yəni 50 ABŞ dollarından az) edir. Dünya Səhiyyə Təşkilatının (DST) tövsiyələrinə əsasən, ölkədə əhalinin nisbətən normal səhiyyə xidmətləri alması üçün adambaşına düşən illik səhiyyə xərclərinin miqdarı təqribən 300 ABŞ dolları civarında olmalıdır (2013-cü il). Bu məsələdə Azərbaycan demək olar dünyanın əksər ölkələri ilə müqayisədə son dərəcə aşağı bir göstəriciyə malikdir. Dövlət tərəfindən səhiyyəyə ayrılan vəsaitin həcmi qonşu Türkiyədə və Rusiyada ÜDM-in 3.4 faizi, Avropa üzrə orta göstərici təqribən 6-8 faiz, Almaniya, İsveçrə, Fransa kimi ölkələrdə 9 faizdən yuxarı, ABŞ-da isə 8,5 faiz təşkil edir. Bu ölkələrin əksəriyyətində əhalinin özünün tibbi xərcləri (könüllü tibbi sığorta formasında) ümumi səhiyyə xərclərinin 10-20 faizi səviyyəsindədir. Azərbaycanda isə əksinədir. Belə ki, Dünya Bankının 2013-cü ildəki hesablamalarına görə Azərbaycanda ümumi səhiyyə xərclərinin 25 %-i dövlət vəsaiti hesabına qarşılandığı halda. qalan 75%-ni əhalinin öz cibindən edilən ödənişlər təşkil edir. İTS-nın tətbiqi bu nisbəti dəyişməlidir: səhiyyə xərclərinin əksər hissəsi - heç olmasa 80 5-i - dövlət vəsaiti, yəni icbari tibbi sığorta hesabına qarşılanmalıdır. Bir nəfər hesabı ilə ortaillik səhiyyə xərclərinin ən azı 170 manat (yəni 100 ABŞ dollarına uyğun səviyyədə) təmin etmək üçün təqribən 1.7 milyard manat vəsait tələb olunur. Bu, hazırda dövlət büdcəsindən səhiyyə xərclərinə ayrılan vəsaitdən (İTS islahatına ayrılan vəsait nəzərə alınmasa) təqribən 2 dəfə çoxdur. 2020-ci ildə İTS ölkəboyu tətbiq edildikdə, sığorta haqqları üzrə toplanacaq vəsaitlə bağlı hökumətin gözləntiləri nə qədərdir? Hökumət dövlət büdcəsindən ayrılacaq vəsaiti nə qədər artırmaq niyyətindədir? Dövlət büdcəsindən səhiyyəyə ayrılacaq vəsaitin hansı hissəsi İTS fonduna keçiriləcək? Səhiyyə proqramları üçün nəzərdə tutulan vəsaitin xərclənməsi mexanizmləri necə olacaq? Dövlət tibb müəssisələrinin saxlanması üçün büdcədən əlavə vəsait ayrılacaqmı? Gördüyümüz kimi, bütün bu suallar hələ açıq qalmaqdadır;
• qaydaların və mexanizmlərin hazırlanması - hər bir islahatın keçirilməsi üçün müvafiq işçi təlimatlar və qaydalar olmalıdır. İTS-nın tətbiqi zamanı pasiyentlərin müraciətlərinin qaydaya salınması, həkimlərin təyin etdiyi müayinə və müalicələrin keyfiyyətinin yoxlanılması və digər məsələlərin səmərəli mexanizmlərinin işlənilməsi çox vacibdir. Keyfiyyətə nəzarət məsələsində klinik protokolların olması xüsusi əhəmiyyət kəsb edə bilər;
• kadr hazırlığı məsələləri - İTS-nın tətbiqi həm tibb müəssisələrində, həm sığorta agentliyində, həm də ölkənin hüquq sistemində müvafiq bilik və bacarıqlara malik mütəxəssislərin olmasını tələb edir. Bu istiqamətdə hazırlıq işləri aparılırmı?
• islahatların ictimai dəstəklənməsi məsələləri - islahatlaırn həm geniş ictimaiyyət, həm də səhiyyə sistemində çalışanlar tərəfindən dəstəklənməsinin təmin edilməsi vacib məsələlərdən biridir. Bu, cəmiyyətin bütün təbəqələrinin maraqlarına toxunan islahatdır. İstənilən cəmiyyətdə belə islahatların həm tərəfdarları, həm də əleyhdarları olur. Özü də mürəkkəb sosial-iqtisadi islahatlar olduğundan ilkin dövrlərdə müəyyən sosial qruplarda narazılıqların artması mümkündür ki, islahatın əleyhdarları bundan istifadə etməyə cəjd edə bilərlər. Buna görə də islahatlara hazırlığın mühüm məsələlərindən birinin prosesdə şəffaflığın və hesabatlılığın artırılması, cəmiyyətdə maarifləndirici tədbirlərin artırılmasıdır. Xüsusilə nəzərə alsaq ki, son illər ölkədə dərmanların qiymətlərinin tənzimlənməsi sahəsində atılan addımlar da hələ əhali tərəfindən birmənalı qarşılanmır, İTS islahatları zamanı daha ciddi əsaslandırılmış addımlara ehtiyac var.

-Əsasən hansı sahədə daha çox işlər görmək lazımdır?

-Əslində yuxarıda sadaladığım və açıq qalan suallar ki var, məhz bunlar cavab tələb edən və xüsusilə diqqət ayrılmalı məsələlərdir. İslahatlaırn nəticələri onlara hazırlıq səviyyəsindən və islahatları həyata keçirənlərin əsas məqsədlərindən çox asılıdır. Biz bunu Estoniya və ya Gürcüstanın timsalında yaxşı nümunələr kimi, Rusiyanın timsalında isə pis nümunə kimi görə bilərik. Eyni zamanda, mütləq diqqətdə saxlanmalıdır ki, bu islahatlar indiyəcən oturuşmuş və çox sayda insanın faydalandığı korrupsiya mexanizmlərinin dağıdılmasına hesablanıb, ona görə də milyonlarla manat vəsaitdən məhrum olacaq həmin insanların oturub proseslərisakitcə müşahidə edəcəklərini gözləmək olmaz. Məsələn, müalicə alan pasiyentlərin pulsuz dərman və tibbi ləvazimat təminatı üçün son illər dövlət büdcəsində (müəyyən xəstəliklər üzrə olan xüsusi proqramlar çərçivəsində ayrılan vəsaitlər nəzərə alınmadan) 25-30 milyon manat vəsait ayrılır. Aydındır ki, bu vəsaitin böyük hissəsi müxtəlif yollarla təyinatından yayındırılır və mənimsənilir. Xəstəxanalarda müalicə alaninsanların nə dərəcədə pulsuz dərman ala bilməsindən hamı xəbərdardır. Digər istiqamətlərdə ayrılan vəsaitlərlə də bağlı oxşar hallar geniş yayılıb. Bir sözlə, bu sektorda çox böyük korrupsiya və rüşvət hallarının olması göz önündədir. Belə bir vəziyyətdə həmin kanallaırn dağıdılmasına yönəlmiş islahatlara mane olacaq insanların olması qaçılmazdır. Bu və meydana çıxa biləcək digər maneələrin nəzərə alınması və onların zərərsizləşdirilməsi üçün də mexanimlər işlənilməlidir.

İslahata hazırlıq sahəsində son dərəcə mühüm məsələlərdən biri də etimad və ictimai dəstək məsələsidir. İslahatın etimad və dəstək qazanması üçün şəffaflıq və hesabatlılığın düzgün qurulması vacibdir. Əvvəla, hökumət icbari tibbi sığortaya daxil etdiyi xidmətlərin həqiqətən də keyfiyyətli və vaxtında təqdim edilməsini təmin etməlidir. Bunun üçün islahatı uğurla keçirən ölkələrin əksəriyyəti ilkin dövrdə baza xidmətlər zərfinə daha az sayda xidmətləri daxil edib, sonra ildən-ilə bu siyahını genişləndiriblər. Bizdə isə baza xidmətlər zərfinin tərkibi çox geniş götürülüb. Əgər insanlar həmin xidmətləri pulsuz ala bilməsələr və özləri ödəniş etməyə məcbur olsalar, onda islahatlara etimad olmayacaq; ikincisi, islahatlara tibb işçilərinin etimad göstərməsi xüsusi əhəmiyyət kəsb edir çünki onlar bu islahatların bir hissəsidir. Buna görə də tibb işlərinin işinin nəticələrinə uyğun yetərli qədər əmək haqqı ala bilməsinin şərtdir;üçüncüsü, ortaya çıxacaq uğursuzluq hallaır qapalı və gizli saxlanılmamalı, əksinə belə hallar barədə ictimaiyyətə zəruri izahatlar verilməli və uğursuzluqların aradan qaldırılması istiqamətində həyata keçirilən addımlar ictimaiyyətə vaxtında çatdırılmalıdır; dördüncüsü, islahat addımları qabaqcadan ictimai müzakirələrə açıq olmalıdır və s.

-Illərdir ekspertlər Icbari tibbi sığortanın tətbiqini təklif edirlər. Sizcə, bu tətbiqetmə həmin ekspertləri və əhalini qane edəcəkmi? Bir çox xəstəliklər üzrə sahələr (məs, onkologiya) icbari tibbi sığortanın tərkibinə daxil edilməyib.

-Əvvəla, sualın ikinci hissəsindən başlayaq. Bildiyimiz kimi, son illər ölkədə bir sıra çoxxərc tələb edən xəstəliklər (məsələn, onkoloji xəstəliklər, böyrək çatışmazlığı, vərəm, şəkərli diabet və s.) üzrə xüsusi proqramlar həyata keçirilir. Həmin proqramlar çərçivəsində bu qrup xəstəliklərin daşıyıcıları dövlət büüdcəsindən ayrılan vəsaitlər hesabına müayinə və müalicə olunmalı, habelə tibbi ləvazimatlarla təmin edilməlidirlər. İTS-in tətbiqindən sonra da bu proqramların bu və ya başqa formada qalması gözlənilir. Ona görə də həmin xəstəliklər baza xidmətlər zərfinə daxil edilməyib.

İslahatların hamını qane etməsinə gəldikdə isə, deyə bilərəm ki, belə mürəkkəb sosial-iqtisadi islahatlar qısa müddətdə heç də hamını qane edəcək səviyyədə olmur. Buna görə də yuxarıda da qeyd etdim ki, islahatlara hazırlıq mərhələsində mümkün risklər mütləq qiymətləndirilməli və risklərin aradan qaldırılması istiqamətində addımların atılması zəruridir.

-İcbari tibbi sığortanın tətbiqi hansı formada olmalıdır ki, orada özbaşınalığa, sui-istifadə hallarına yol vermək mümkün olmasın, əhali ondan rahatlıqla istifadə edə bilsin, rüşvət halları olmasın?

-Əslində icbari tibbi sığortanın tətbiqi öz-özlüyündə korrupsiya və rüşvət hallarının tamamilə aradan qaldırılması iqtidarındaolan təkmil bir mexanizm deyil. Bu, səhiyyənin təşkili sahəsində dünya təcrübəsində özünü doğrultmuş daha yaxşı sistemdir. Burada da iki məsələ diqqətdə saxlanmalıdır. Birincisi, ölkədəki idarəetmə sisteminin mövcud vəziyyətindən qaynaqlanan problemlər - İTS-in tətbiqi bu problemləri aradan qaldırmaqda acizdir. Belə problemlərin sırasında səahiyyə sahəsində də geniş yayılmış məmur sahibkarlığını, dövlət vəsaiti hesabına satınalmaların təşkilində olan problemləri, vəzifə mövqeyindən sui-istifadə halları və sair kimi ciddi problemləri östərə bilərik. İkincisi isə səhiyyə sisteminin təşkilinin mövcud modeli ilə bağlı problemlərdir. Buraya dövlət büdcəsindən səhiyyəyə ayrılan vəsaitlərin təyinatından yayındırılması, həkim-pasiyent münasibətlərində olan problemlər, tibbi xidmətlərin keyfiyyəti, tibbi xidmətlərə əlçatanlıq və sair kimi problemlər aiddir. İTS-in düzgün tətbiqi bu problemlərin aradan qaldırılmasında mühüm vasitədir. Bayaqları qeyd etdiyim kimi, mövcud səhiyyə sistemində korrupsiya və rüşvətxorluq hallarının xüsusi bir şəbəkəsi formalaşıb. İcbari tibbi sığortanın tətbiqi xüsusilə dövlət maliyyəsinin axın kanallarında yeni nəzarət mexanizmləri formalaşdırır - vəsait pasiyentin dalınca axır. Göstərilən tibbi xidmətlərin keyfiyyətinə nəzarət mexanizmi yaratmaqla həkimlərin məsuliyyətini artırır. İcbari tibbi sığortanın tətbiqinin qısa müddətdə bütövlükdə korrupsiyanı tamamilə aradan qaldıracağını gözləmək yersizdir. Çünki hətta bu mexanizmdə də korrupsiyaya riskləri yaradan hallar mövcuddur. Məsələn, İcbari Tibbi Sığorta üzrə Dövlət Agentliyinin hansı müəssisələlə işləməsi, sığorta ödənişlərinin məbləği və sair kimi məsələlərdə qərarlaır necə verəcəyi, yaxud sərbəst vəsaitlərin qalmasında agentliyin marağının formalaşması, Agentliyin və TƏBİB-in qarşılıqlıfəaliyyəti zamanı maraqlar konfliktinin yaranması və başqa hallar korrupsiya riskləri yarada bilər. Belə risklərin qarşısını almaq üçün ölkədə qanunun aliliyinin, məhkəmə sisteminin müstəqilliyinin təmin olunması çox önəmlidir. Məmurların peşəkarlığı ilə yanaşı vicdanlı yanaşma və etik çərçivələri gözləmə çox önəmlidir. Mexanizmlər elə formalaşmalıdır ki, burda qarşılıqlı nəzarət, izləmə və maraq konfliktinin aradan qalxması təmin olunmuş olsun. Bu prosesdə də müstəqil vətəndaş cəmiyyətinin, ictimai nəzarətin rolu son dərəcə önəmlidir. Əgər ölkədə güclü vətəndaş cəmiyyti, güclü ictimai nəzarət olmazsa, icbari tibbi sığortanın da korrupsiyadan yan keçəcəyini söyləmək çətin olacaq.