Azərbaycanda seçkiqabağı atmosfer hiss olunmur

Oktyabrın 9-da Azərbaycanda keçiriləcək prezident seçkilərinə bir ay qalsa da, seçkiqabağı kampaniya atmosferi hiss olunmur. 

Belə ki, prezident seçkilərinin keçirilməsi barədə maarifləndirici plakatlar gözə dəysə də, vətəndaşları seçkiyə çağıran plakatlar kommersiya xarakterli reklam plakatlarının kölgəsində qalır.

Baxmayaraq ki, avqustun əvvəllərində Mərkəzi Seçki Komissiyası  prezident seçkiləri ilə bağlı bəzi maarifləndirici plakatların yerləşdirilməsinə başlanıldığını bildirib.

Turan-ın müxbirlərinin Bakı küçələrində keçirdikləri sorğular göstərir ki, paytaxt sakinlərinin çoxu səsvermə gününü bilmir, bəziləri isə seçkilərin noyabrda olacağını ehtimal edir. 

Ölkə telekanalları seçki mövzusuna maraq göstərmir. Maraqlıdır ki, sentyabrın 16-da seçkiqabağı təşviqatın başlanması ilə əlaqədar 

heç bir telekanal kommersiya əsasları ilə prezidentliyə namizədin reklamını yerləşdirmək istəyini bəyan etməyib. Siyasi reklam yalnız İctimai televiziyada aparılacaq. 

Telekanallarda proqramların təhlii bir daha göstərir ki, onların hamısı Əliyev administrasiyasının nəzarəti altındadır. Odur ki, telekanalların kommersiya mənfəətindən, sorğuların, tok-şouların, debatların keçirlməsindən “könüllü” imtinası hakimiyyətin rəqabətli seçkiqabağı kampaniya atmosferinin yaradılmasında maraqlı olmadığından xəbər verir. 

İlham Əliyevin seçkiqabağı təşviqat aparmayacağı barədə hakim partiya funksionerlərinin bəyanatları da bundan xəbər verir. Bütün bunlar seçkiqabağı kampaniyanı siyasi debatlar intriqasından məhrum edir. 

Seçicilər arasında maarifləndirmə işinin pis olması ilə bağlı MSK-dan şərh almaq mümkün olmayıb. 

Öz növbəsində Seçkilərin Monitorinqi və Demokratiyanın Tədrisi Mərkəzinin sədri Anar Məmmədli Turan-a müsahibəsində seçkiqabağı vəziyyəti şərh edib.

Sual: Oktyabrın 9-da  prezident  seçkiləri keçiriləcək. Seçkiqabağı mühiti necə qiymətləndirirsiniz?

Cavab: Hazırda seçkiqabağı ictimai-siyasi mühit ölkədə azad və demokratik qaydada prezident seçkisinin keçirilməsi üçün yetərli deyil. İlk növbədə siyasi azadlıqlara yaradılan məhdudiyyətlər, xüsusən də ifadə və sərbəst toplaşmaq azadlığının  təmin olunması yönündə problemlər ölkədə azad seçkilərin keçirilməsi üçün beynəlxalq standartlara cavab vermir. Nəzərə alaq ki, 2013-cü il başlayandan sonra ölkədə siyasi motivli həbslərin sayı xeyli və bu cür durum seçkiqabağı mühitin qeyri-demokratik olmasına mühüm səbəbdir. İndiki şəraitdə diqqət çəkən problemlərədn bir də vətəndaşların seçki prosesinə inamının sarsılmasıdır. Bu, təkcə indiki seçkiyə deyil, ümumən ölkədə dinc yolla demokratik dəyişikliklərin perspektivinə ciddi təhlükəldir. Təəssüf ki, hakimiyyət seçkiyə ictimai etimadın sarsılması ilə bağlı təklükəni ciddi qəbul etmir. Vətəndaşların seçki yolu ilə hakimiyyətin dəyişilməsinə olan inamının sarsılması dünyanın bir çox ölkəsində ağır siyasi nəticələrə səbəb olub. Ölkəmizin bu cür siyasi perspektivdən yayınması üçün vətəndaşları seçkidə iştiraka həvəsləndirmək və seçki prosesinin gerçək siyasi hadisəyə çevrilməsinə çalışmalıyıq.  

Sual; 2003-cü ilin prezident, 2005-ci ilin parlament seçkiləri ilə müqayisədə indiki seçkiqabağı kampaniya hansı səviyyədədir. Nələr dəyişib?

Cavab: 2005-ci ildə siyasi azadlıqalrın səviyyəsi – bütün çatışmazlıqlarına rəğmən indikindən qat-qat yüksək idi. Həmin il keçirilən parlament seçkiləri üçün səciyyəvi cəhətlərədn biri ölkədə nisbətən bərabər siyasi rəqabət mühitinin olması idi. Hazırda hakimiyyət siyasi müstəvini tamamilə qapayıb və alternativ siyasi qüvvələr yalnız kiçik nəfəslik hesabına hava udurlar. Ölkədə son 20 ildə ilk dəfə olaraq total siyasi nəzarət mexanizmi yaradılıb. Seçki ərəfəsində vətəndaş cəmiyyəti təşkilatları, media və siyasi qruplar üçün fəaliyyət imkanları minimuma endirilib. 

İndiki seçkiləri təhlil edərkən xüsusi olaraq mövcud seçki qanunvericliyinin durumuna nəzər salmaq lazımdır. 2005-ci ildəki seçki qanunu indiki qədər mürtəce dəyişikliklərə məruz qalmamışdı. Məsələn, 2005-ci ildə seçki müddəti 120 gün idisə, indi bu müddət 60 gündür. Yəni, ötən 8 ildə demokratik azadlıqların durmu həm hüquqi normativ aktlar, həm də siyasi mühitin dəyişdirilməsi yolu ilə yetərincə məhdudlaşıb. 

Sual: Vətəndaşları seçkilərə  çağırmaq üçün maarifləndirici plakatlar varmı? MSK bu işlərin öhdəsindən nə dərəcədə gələ bilir?

Cavab: Vətəndaşların seçkidə iştirakı və səsvermə qaydaları barədə maarifləndirilməsinin ən mükəmməl yolu elektron medianın imkanlarından istifadədir. Amma bu imkan seçicilər üçün mövcud deyil. Çünki dövlət büdcəsindən maliyyələşən və özəl televizyalar seçki prosesi ilə bağlı hətta siyasi yükü olmayan çarxların, verilişlər və tədbirlərin işıqlandırılmasından çəkinirlər. Belə bir şəraitdə MSK-nın nəşr etdiyi plakatlarla seçki prsoesində maarifçiliyi təmin etmək çətindir. Eyni zamanda MSK-nın plakatları bir qayda olaraq pososvet ənənləri üzrə hazırlanır. Yəni, heç bir tender elan edilmir və yüksək yaradıcılıq əməyi sərf edilmədən nəşr edilir. Nəhayət, MSK ölkədə seçinin etimad etmədiyi instutlardan biridir və inanmıram ki, belə bir qurumun ismarıclarını  seçici ciddi qəbul etsin. 

Sual: Televiziyalar seçkiqabağı əhalini nə dərəcədə maarifləndirir?

Cavab: Ölkədəki bütün televiziya kanallarının seçki dövründə yayım siyasəti hakimiyyət tərəfindən müəyyən edilir. Əgər 2005-ci ilin paralment seçkilərinədək bu sahədə müəyyən yayım planı vardısa, həmin seçkilərdən sonra bu proses dayandırıldı. 

Hazırda hakimiyyətin əsas niyyəti seçkini 60 gün ərzində baş verən maraqsız və sakit bir prosesə çevirməkdir. Eyni niyyət televiziya kanalları üçün də şamil edilir. Televizya kanalları seçkinin bir çox problemləri, o cümlədən seçici istəkləri və baxışları barədə sorğular, debatlar və talk-show-lar keçriməkdən tamamilə uzaqdırlar. Çünki ölkədə müstəqil TV kanalı yoxdur və seçkiqabağı istənilən veriliş hakimiyyətin marağına ziddir. Bununla belə məmnunluqla qeyd etməliyəm ki, son illər sosial media alətlərindən istifadə, virtaul şəbəkələrdə müzakirələr ölkənin ictimai baxımdan fəal kəsimin ehtiyacalarını təmin edir. Artıq internet istifadəçiləri üçün televiziya kanalları lazımsız və maraqsız məlumat mənbəyinə çevrilir. 

Sual: Seçicilərin  fəallığı  hiss olunurmu? Əhalinin seçki gününə qədər aparan yollarda nələr çatışmır?

Cavab: Yaranmış qeyri-demokratik siyasi mühit son illər seçicilərin fəallığına mənfi təsir edib. Ölkədə ictimai-siyasi fəallar üçün mübarizənin çətin olduğu şəraitdə seçicilərdən yüksək fəallıq gözləmək çətindir. Digər tərəfdən seçicləri də anlmaq lazımdır. Onlar uzun illər keçirlən qeyri-demokratik seçkilər nəticəsində seçki prosesinə maraqlarını itiriblər. 

Ancaq seçki prosesi seçici fəallığı olmadan təkmilləşə də bilməz. Bu baxımdan seçkiyə vətəndaş marağının və ictimai nəzarətinin yaradılması üçün siyasi partiyalar və vətəndaş cəmiyyəti təşkilatları ardıcıl və sistemli olaraq çalışmalıdırlar. Bizim ölkənin vətəndaşı seçkiyə inamını bir gün ərzində itirməyib ki, biz də həmin inamı tez bir zamanda bərpa edək. Bu, uzun illər yaranan tendensiyadır və aradan qalxması üçün davamlı çalışma tələb edir. 

Oktyabrdakı seçki ərəfəsində seçici fəallığının artmasına prezidentliyə namizədlər ciddi töhfə verə bilərlər. Onların seçkiqabağı vədləri, proqramları və ismarıcları seçicidə maraq və həvəs yarada bilər. Bunun üçün seçicilərlə kütləvi görüşlərin, qapı-qapı seçki kampaniyasının, sosail media vasitəsilə təşkil olunan konseptual və interaktiv virtual müzakirələrin təşkilinə önəm verilməldir. 

Sual: Seçkiqabağı demokratik mühiti formalaşdırmaq üçün  nə etmək lazımdır?

Cavab: Bunun üçün hakimiyyətin siyasi iradə göstərməsinə ehtiyac var. Hakim siyasi elita seçkiyə etimad yaradan tədbirlər həyata keçirərsə, seçki gününədək ölkədə demokratik şəraitin qismən təmin olunmasına nail olmaq olar. Məsələn, siyasi təqiblərin dayandırılması, həbsdə olan siyasi məhbusların azad edilməsi, televiziyalar üzərində siyasi senzuranın aradan götürülməsi, sərbəst toplaşmaq azadlığının təmin olunması seçkiqabağı mühitin demokratikləşməsi üçün mümkün siyasi tədbirlər sırasındadır. 

Sual: Qərb ölkələrinin və beynəlxalq təşkilatların seckilərə münasibəti sizi qane edirmi? 

Əfsuslar olsun ki, Qərb dövlətlərinin seçki prosesinə diqqəti və siyasi dəstəyi hazırda xeyli zəifləyib. Qərb dövlətləri son illər Azərbaycanda insan hüquqlarının müdafiəsi ilə bağlı göstərdikləri “səssizliyi” seçki prosesində də nümayiş etdirilər. Bu cür yanaşma Avropa Şurası, ATƏT kimi qurumların Azərbaycanda fəaliyyətinə də mənfi təsir edir. Çünki Qərb dövlətləri insan hüquqları və demokratiya məsələsində siyasi fəallıq göstərmədikcə Azərbaycanın üzvü olduğu beynəlxalq təşkilatlarda hakimiyyətin mövqeyi möhkəmlənir, nəticədə isə insan hüquqları və seçki sahəsində həmin beynəlxalq təşkilatların fəaliyyəti zəifləyir. Şübhəsiz ki, bu cür məsələdə Qərb dövlətlərinin siyasi hökumətləri ilə vətəndaş cəmiyyəti və qanunvericlik orqanları üzvlərinin məsuliyyətini ayırmaq lazımdır. Çünki beynəlxalq hüquq- müdafiə təşkilatları, Qərb dövlətlərindəki QHT-lər, media və ayrı-ayrı siaysi xadimlər olmasa biz Qərb diplomatiyasının geopolitik maraqları və enerji siyasətinə insan hüquqlarının qurban edilməsinin daha rüsvayçı durmu ilə üzləşə bilərik. --0--