Deputatların vaxt ayırmadığı neft müqavilələri

İndiyə kimi bağlanan neft, qaz müqavilələrindən yalnız altısının mətni açıqlanıb.

Azərbaycanda neft, qaz müqavilələri ya moddan düşüb, ya da... Yoxsa, Milli Məclisdə belə müqavilələrə 5-10 dəqiqəlik vaxt ayrılmaz. Milli Məclisdə son dəfə belə bir müzakirə bu ilin 14 iyununa təsadüf edir. 

Sözügedən iclasda Muradxanlı, Cəfərli və Zərdab neft yataqlarının daxil olduğu blokun bərpası, kəşfiyyatı, işlənməsi və hasilatın pay bölgüsü haqqında Azərbaycan Respublikası Dövlət Neft Şirkəti (SOCAR), Zenit Aran Oil  Company  Limited və SOCAR-ın Ortaq Neft Şirkəti arasında sazişin qəbul və təsdiq edilməsi, həyata keçirilməsinə icazə verilməsi barədə qanun layihəsi müzakirə olunub. Saziş haqqında məlumat verən Milli Məclisin sədr müavini Valeh Ələsgərov deyib ki, çox vaxt almaq istəmir: “Milli Məclis deputatlarının yadlarına salım ki, bu salonda biz 34 neft sazişini təsdiq eləmişik və bu 34 neft sazişinin arasında fərq həddindən artıq az olduğuna görə, yəqin, icazə verərsiniz, mən ancaq sazişləri bir-birindən fərqləndirən məqamlara toxunum. Yəni ümumi müddəalardır, bunlar haqqında sizə məlumat verərək vaxtınızı almaq istəmirəm”.

Düzdür, V.Ələsgərov sazişlə bağlı iştirak payı, neft-qaz əməliyyatlarının maliyyə təminatı, podratçının kəşfiyyat işlərinə dair öhdəlikləri, görülən işlər, çəkilən xərclərin ödənilməsinə dair kompensasiya karbohidrogenləri, məsrəflərin əvəzinin ödənilməsi və mənfəət karbohid-rogenlərinin bölüşdürülməsi, mənfəət karbohidrogenlərinin bölgüsü barədə məlumat verib. Yalnız 1 millət vəkili təşəkkür çıxışı edir və saziş barədə qanun layihəsi qəbul edilir. Ancaq bugünə kimi, bu sazişin üzünü görən olmayıb. İndiyə kimi, hökumət və podratçı arasında imzalanan Hasilatın Pay Bölgüsü Sazişlərindən (HPBS) yalnız altısının mətni açıqlanıb.

Söhbət nədən gedir

Hökumət və podratçı arasında imzalanan HPBS-lər Azərbaycanda neft, qaz və faydalı qazıntıların işlənməsini tənzimləyir və bu HPBS-ləri Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisi ratifikasiya etdikdən sonra qüvvəyə minir. Bununla belə, Azərbaycan hökuməti və podratçılar bu HPBS-ləri çərçivəsində kommersiya tərəfləri kimi çıxış edirlər. HPBS-lərin açıqlanmasına dair Azərbaycan qanunvericiliyi heç bir tələb və ya məhdudiyyət qoymur, lakin bu sazişlər tərəflərin qarşılıqlı razılığına əsasən açıqlana bilər. Mövcud qanunvericiliyə əsasən, kommersiya müqavilələrinin tərəfləri, məxfilik müddəalarına əsasən açıqlanmasını məhdudlaşdırmazsa, belə müqavilələr üçüncü tərəflərə ötürmək məhdudiyyətinə məruz qalmır.

Mədən Sənayesində Şəffaflığın Artırılması  (MHŞT) Standartında da, belə müqavilələrin açıqlanması həvəsləndirilir. Ancaq konkret tələb kimi qoyulmayıb.

Mədən Sənayesində Şəffaflığın Artırılması QHT Koalisiyasının üzvü, iqtisadçı Azər Mehtiyev deyir ki, MHŞT prosesi hasilat sənayesi sahələrində baş verən bütün proseslərin daha çox şəffaflaşdırmağa istiqamətlənib: “Proses hasilat sənayesində təbii resursların ehtiyatlarından və kəşfiyyatından başlamış bu resursların satışından əldə edilən gəlirlərin səmərəli xərclənməsinədək bütün mərhələlərin hesabatlılığının və şəffaflığının artırılmasını nəzərdə tutur”.

Şəffaflığın təməl daşlarından biri - sazişlərin açıq olmasıdır

O deyir ki, belə şəffaflığın təmin edilməsinin təməl daşlarından biri isə, məhz hasilat sənayesi şirkətləri ilə hökumət arasında bağlanan sazişlərin açıq olmasıdır: “Çünki hansı yataqların istifadə verilməsi, həmin yataqların ehtiyatları, bu ehtiyatların işlənilməsi şərtləri, xərclərin paylanması, hasil edilən məhsulun hansı hissəsinin xərclərin kompensasiyasına, hansı hissəsinin mənfətə yönəldilməsi, mənfəətin bölüşdürülməsi və vergitutma kimi mühüm məsələlərin hamısı məhz sazişlərdə öz əksini tapır. İctimaiyyət bu məsələlər üzrə məlumatı ilkin mənbə olaraq yalnız sazişlərin öz mətnindən ala bilər. Buna görə də sazişlərin dərc edilməsi yaxud ictimaiyyət üçün açıq mənbələrdə yerləşdirilməsi son dərəcə vacibdir”.

A.Mehtiyev əlavə edir ki, MHŞT Standartında sazişlərin dərc edilməsi hələlik təşviq edilən məsələ kimi kimi qoyulub və milli Çoxtərəfli Qruplara sazişlərin tam açıqlanması üçün zəruri addımların atılması tövsiyə edilib. O yada salır ki, Azərbaycanın hasilat sənayesində ümumilikdə 30-dan çox HPBS imzalanıb ki, bunların bir hissəsi fəaliyyətini dayandırsa da, 20-dək saziş hazırda fəaliyyətdədir: “Çoxtərəfli Qrupun qərarı ilə Katiblik 3 dəfə hasilat çirkətlərinə sazişlərin açıqlanması təklifi ilə məktubla müraciət edib. İndiyədək 6 saziş Katibliyin elektron saytında yerləşdirilib”.

Sazişlərin açıqlanması norma kimi qanuna salınmalıdır

Onun fikrincə, məsələnin problem tərəfi bundadır ki, sazişlərdə onların yalnız tərəflərin razılığı ilə açıqlanması müddəası təsbit olunduğundan buna şirkətlərin razılıq verməsi vacibdir: “Ən azı bundan sonra bağlanacaq sazişlərdə belə problemin olmaması üçün ölkədə HPBS ilə bağlı qanunun qəbul edilməsinə və orada belə sazişlərə qarşı bütün tələblərin əks etdirilməsi və sazişlərin açıqlanması tələbinin norma kimi müəyyənləşdirilməsi lazımdır”.

Sazişlərin xülasəsi təqdim olunmur

MHŞT QHT Koalisiyasının kordinatoru Qubad İbadoğlu da diqqəti ona çəkir ki, sazişlərin açıqlanmas tələbi yoxdur: “2016-cı ilin MHŞT Standartında belə açıqlama təşviq edilir, lakin tələb olunmur. Bundan əlavə, tətbiq oluna bilən hallarda, MHŞT hesabatında “ictimaiyyət üçün açıq olan müqavilələrin/lisenziyaların xülasəsi təqdim olunmalı və bunların çap edildiyi yerə istinad və ya link daxil edilməlidir” . 2014-cü ilin MHŞT Hesabatında açıqlanmış müqavilələrin mövcud olduğu MHŞT veb-səhifəsinəümumi istinad verilir, bununla belə, bu məsələlərin xülasəsi təqdim olunmur”.

Şahmar Mövsümov: Digər HPBS mətnlərinin açıqlanması üzrə cəhdlərini davam etdirəcək

MHŞT üzrə Komissiyanın sədri, Çoxtərəfli Qrupun sədri Şahmar Mövsümov də deyir ki, MHŞT Standartına əsasən tətbiq edən ölkələr HPBS mətnlərinin açıqlanmasına həvəsləndirilir: “Bu mövzu dəfələrlə Çoxtərəfli qrup iclaslarının gündəliyinə salınıb və geniş şəkildə müzakirə edilib. Müzakirələrin nəticəsi olaraq ÇQ HPBS-lərin mətnlərinin açıqlanmasının tələb olunması ilə bağlı deyil, sazişlərin mətnlərinin açıqlanması üzrə saziş tərəfi olan şirkətlərin mövqelərinin müəyyən edilməsi məqsədilə 2012 və 2016-cı illərdə sorğu keçirilməsinə qərar verib. Sorğuların nəticəsinə əsasən ümumilikdə altı HPBS MHŞT Azərbaycanın rəsmi internet səhifəsində açıqlanıb. ÇQ digər HPBS mətnlərinin açıqlanması üzrə cəhdlərini davam etdirəcək.

Ş.Mövsümov əlavə edir ki, sazişlərin açıqlanması MHŞT Standartı ilə tələb ediləcəyi təqdirdə, Çoxtərəfli Qrup hər zaman olduğu kimi tələblərə uyğunluğu təmin etmək məqsədilə müzakirələr aparacaq və mümkün növbəti addımları müəyyən edəcək.

“HPBS mətnlərinin açıqlanması arzuolunandır”

“MHŞT-nin əsas məqsədlərindən biri də məlumatların ictimaiyyətə açıqlığı və əlçatanlılığıdır. Təbii ki, hələ də açıqlanmamış HPBS mətnlərinin açıqlanması arzuolunandır, lakin kommersiya sirrinin qorunması şirkətlərin fəaliyyəti üçün vacibdir və bu sirrin müqavilələrdə qeyd edilib-edilməməsi yalnız həmin şirkətlərə məlumdur. Bununla əlaqədar olaraq, HPBS mətnləri yalnız saziş tərəflərinin hər birinin etirazı olmadığı halda açıqlana bilər. Kommersiya sirrindən kənar isə müqavilələrin açıqlanmasında heç bir məhdudiyyət yoxdur», -deyə Ş.Mövsümov vurğuladı.

Bəkir Nərimanoğlu