Onlayn-müharibə-2020

Qarabağ müharibəsi-2020 Qafqazda ilk və Yaxın Şərqdə müharibələrdən sonra dünyada ikinci oldu. Müharibədə mobil telefonların videokameralarından geniş istifadə edilib. Hər iki ordunun bəzi hərbi qulluqçuları döyüş zamanı,  bir çoxları isə istirahət zamanı reportajlar çəkərək şəbəkədə yerləşdiriblər. İstənilən tamaşaçı Youtube-a daxil olub döyüşçünün dəbilqəsinə və ya əlinə bərkidilmiş kameradan videoya çəkilmiş real döyüşü izləyə bilər.

Mobil rabitənin lokallaşdırılması üçün düşmən hədəfi müəyyən edirdi  

"Kamerası olmayan adi mobil telefonlardan istifadə qadağan edilmirdi. Hətta zabitlərə deyirdilər ki, yaxşı olardı ki, yanınızda mobil telefon olsun. Məndə bütün batalyon zabit və gizirlərinin telefon nömrələri olan cırılmış A4 kağız indiyədək qalır", - müharibə veteranı, motoatıcı rotanın baş leytenantı Vüsal Azayev Turan-a bildirib (sağdakı fotoda).

"Orduya dəqiq göstərişlər verilmişdi. Harada yerləşdiyimizi telefonla söyləmirik. Yer ilə bağlı istənilən yönləndirici suallara cavab vermirik. Deyirik ki, sağ-salamatıq, yaşayırıq. Amma atəşkəsdən sonra demək olar ki, hamı və hər kəsə harada oturduğunu deyirdi, ancaq konkret təfərrüatlar olmadan danışırdı. Ən çətini mobil rabitə operatorunun əhatə zonasını tapmaq idi. Əgər belə bir zonaya daxil ola bilirdiksə, bu, həmişə “Azercell” olurdu. Və xoşbəxtəm ki, abunəçisi olduğum operator döyüş əməliyyatlarının yerini şəbəkə ilə əhatə etmədi. Mən bunu hələ atəşkəsdən əvvəl anlamışdım. Bizim rota 81 nəfərdən 15-ni itirdi. İki zabit, 13 əsgər və çavuş həlak oldu. Və mən bilmirdim ki, əgər onların doğmaları və yaxınları mənə telefon edə bilsəydilər nə cavab verərdim. Mən özüm çox nadir hallarda qohumlarımla əlaqə saxlayırdım. Əvvəla, ancaq xidmət haqqında düşünmək istəyirdim, fikrimi yayındırmaq istəmirdim. İkincisi, kiminlə danışırdımsa, narahatlığı mənə keçirdi və bu da mane olurdu. Ona görə də mən çox nadir hallarda telefon edirdim ",- V.Azayev bildirib.

"İstənilən mobil operator telefon açıq olduğu zaman bu və ya digər nömrənin (SİM kart) konkret harada, dünyanın hansı nöqtəsində olduğunu dəqiq bilir. Ermənilər də belə siqnalları tuturdular. Belə ki, həmin yerlərdə mobil siqnalın olması hər kəs üçün o demək idi ki, orada insan var və bu adam çoban deyil, hərbçidir. Orada mülki şəxs ola bilməzdi və yox idi. Biz yürüşlər, hücumlar, yerdəyişmələr zamanı və postda xidmət apararkən mobil telefonların açıq olmasını qadağan etmişdik. Deyə bilmərəm ki, hamı bu tələbləri yerinə yetirirdi", - V. Azayev xatırlayıb.

Düşmənin çaxnaşması  və qaçışından videoreportajlar

Videoreportajlar bütün dünyaya erməni ordusunda çaxnaşma və dağınıqlığın olduğunu, Azərbaycan əsgərlərinin qəhrəmanlığını göstərdi. Xüsusi təyinatlıların Şuşada erməni bölmələrinə meşə, qayalar və qala divarları vasitəsilə hücumlarına dair  qeydlər var.

Rusiya və Ukraynanın hərbi ekspertləri Qarabağdan minlərlə kilometr məsafədə evdə oturaraq, peyk məlumatlarını və xəbər saytlarını izləyərək, nümayiş etdirilən videoları təhlil edərək hərbi əməliyyatların gündəlik informativ təhlilini verirdilər. Müharibə edən orduların mətbuat xidmətləri buna yaxın  durmadılar. Xüsusilə erməni generalı erməni ordusunun mətbuat xidmətinin 30% deyil, 100% yalan məlumat verdiyini söylədikdən sonra erməni mətbuat xidməti ermənilərin nifrətinə, azərbaycanlıların isə gülüşünə səbəb oldu.

"Ordumuza qalib gəlməyə təkcə Semyon Peqov erməni ordusunun əməlləri ilə bağlı  reportajları ilə kömək etmədi. Yadımdadır, bizimkilər Hadrutu götürmüşdülər və şimala Şuşaya doğru getmişdilər. Mətbuat xidmətinin rəhbəri Arsvrun Ovannisyan isə separatçıların rəhbəri Arutyunanla birlikdə Hadrutun mərkəzi  küçəsində gəzişdiklərini və S. Peqovun  isə buna şahid olması barədə yalan söyləmişdi. Erməni KİV-in hay-küylü çıxışları altında müharibənin əvvəlində real vəziyyət barədə məlumat əldə etmək çox çətin idi. Lakin sonradan azərbaycanlı müşahidəçilər Qarabağda müharibənin gedişilə bağlı xarici hərbi analitiklərin gündəlik hesabatlarını tutuşdurmağı və həqiqəti erməni təbliğatından ayırmağı öyrəndilər", - Röya Rəcəbli forumda yazıb.

Xankəndidən "Yağış"  reportajı" hər şeyə aydınlıq gətirdi, - həmin forumda Nikota Lobko  fikir mübadiləsinə davam edib. "Reportajda jurnalist birbaşa şəhər avtovağzalında yarırus hamilə qadından müsahibə alırdı. Adı erməni adı olan bu qadını  anası avtobusla Ermənistana yola salırdı. Hər iki qadın çox əsəbi idi və tərəddüd edirdilər ki, getməyə dəyərmi. Jurnalistlə qısa söhbət zamanı qaçqın qadın deyirdi ki, əri bu günlərdə cəbhədə həlak olub və onun gələcək uşağı yetim qalıb. Ərini ön cəbhəyə göndərmək lazım deyildi. “Türklər”in güclü hücumu ərəfəsində Qarabağ ordusunda tam özbaşınalıq və qarışıqlıq var və o, ermənilərin qələbəsinə qətiyyən inanmır. Mən sadə qaçqın qadına daha çox inandım, nəinki  Ermənistan ordusundakı yüksək rütbəli məmurlara və Rusiyanın ermənipərəst KİV-dəki qocaman politoloqlara”.

Sonuncu telefon danışığı

Təsirli mövzu hərbçilərin ailələri ilə telefon danışıqlarıdır. Döyüşdən öncə azərbaycanlı əsgərlər və zabitlər öz  qohumlarına telefon edib vidalaşırdılar. Hazırda Azərbaycan telekanalları həlak olan əsgər və zabitlərin SMS və audioməktublarını nümayiş etdirir. İki belə verilişdə doğmaları xatırlayırlar ki, onların övladları şəhid olmaq istəyirdi, onların arzuları çin oldu. Bu, Azərbaycanın kollektiv vətənpərvərlik tərbiyəsi və təbliğatının inanılmaz bəhrəsidir.

Baş leytenant Vüsal Azayev Turan ilə söhbətində telefonların avtomobillərdən (sürücülərdən xahiş edirdilər) və dizel-generatorlardan yükləndiyini xatırladıb. Döyüşlər, yerdəyişmələr  zamanı telefonları söndürürdülər ki, lokalizasiya yerində işləməsin və bilirdilər ki, ekran açılarsa gecə düşmən görəcək və qurbanlar olacaq.

Heç bir kinostudiya, Hollivud Qarabağ müharibəsindən sonra şəbəkələrdə qalmış bu cür kəskin videosüjetlər kimisini  göstərə bilməz. Operatorlar peşəkar deyil, həmişə qaydalar olmadan çəkiblər, kamera tərpənir, efirdə söyüş eşidilir, əsirlərlə qeyri-insani rəftara dair qeydlərə rast gəlinir. Müharibə belə olur, başqa cür yox.

Onlar döyüşüblər və müharibəni bizə göstəriblər. İndi cəbhədən olan videogörüntülər daha çox baxılandır, onlardan sonra səhnə bədii filmlərinə baxmaq maraqlı deyil, heç bir məna kəsb etmir. Hər an tamaşaçıya kinodakı yox, gerçək ölümü göstərə biləcək canlı müharibə. Görmək dəhşətlidir. Videotelefonlar sayəsində müasir müharibələr abstraksiya, rejissor fantaziyasının məhsulu olmaqdan çıxıb. Necə var və necə olub, görə bilərsən. Savaş belədir - orkestrin musiqi müşayiəti və kadrarxası səs  olmadan.  Subtirr yoxdur, təkcə müharibənin amansız həqiqətləri var.

Təəssüf ki, Qarabağda hərbçilərin heç də hamısı baş verənləri çəkməyib, yoxsa Azərbaycanın kino xadimləri bu zəngin materialdan Qələbə videoepopeyası düzəldərdilər.

Bu məqalə üzərində işə kömək edən V. Ağayev demək olar ki, çəkməyib. "Məndən soruşdular ki, niyə foto azdır, halbuki,  şəbəkə video və fotolarla doludur. Mənim bununla məşğul olmağa vaxtım yox idi. Məndə olan fotolar da atəşkəsdən  sonra, Cəbrayıl və Qubadlı azad edildikdən sonra çəkilib. Bizi əvvəlcə qısa müddətə Hadruta, sonra isə Qırmızı Bazara (Xocavənd) göndərdilər. Bizim bölmə xidmət keçirdi və mövqeləri qoruyurdu...”