Azərbaycan mobil rabitəsinin riskləri və zəifliyi

 Freedom House-un 31 iyul tarixli “Xətdə təhlükəsizlik: mobil kommunikasiya təhlükəsizliyi haqqında mifin ifşası” adlı məruzəsi 12 ölkədə, o cümlədən Azərbaycanda mobil rabitə xidmətlərinin risklərini və zəifliyini qiymətləndirir.

    Araşdırmalar göstərib ki, smartfonların imkanları (İnternet, kamera, GPS və s.) məsafədən aktivləşdirilə bilər ki, bu da telefonu şəxsi həyata müdaxilə üçün qəddar alətə çevirir. Avtoritar rejimli ölkələrdə bu risklər getdikcə artır.

    Hesabatın Azərbaycana həsr olunmuş hissəsində deyilir ki, hökumət İnternet və mobil rabitəyə fəal şəkildə nəzarət edir. Mobil telefonların qeydiyyatı üzrə ciddi tələblər tətbiq edilməsi bunu göstərir.

    Turanın Vaşinqton müxbirinə müsahibəsində keçmiş SSRİ məkanında rəqəmsal media və siyasət sahəsində ekspert doktor Sara Kendzor bu sahədəki vəziyyəti şərh edir.

    Sual: FH-un məruzəsinə görə, avtoritar ölkələrdə mobil cihazların istifadəçiləri şəxsi həyatlarına müdaxilə problemi ilə qarşılaşırlar. Azərbaycanda bu mənada vəziyyət necədir? Mobil telefonlardan istifadə etməzdən əvvəl nəyi bilməliyik?

    Cavab: Ölkə hökuməti nadir hallarda internetə çıxışı birbaşa bağlayır, bunun yerinə psixoloji metodlardan istifadə edir. Belə ki, arzu edilməyən istifadəçilər həbs oluna, hamı qarşısında alçaldıla və zorakılığa məruz qoyula və ya arzu edilməyən istifadəçiyə qarşı dövlət KİV-lərində qarayaxma kampaniyası başlana bilər.

    Bu siyasət ehtiyatlılığa səbəb olur və bir çox azərbaycanlılar İnternetdən siyasi məqsədlərlə istifadə etməkdən yayınır.

    Mobil telefonlara müdaxilə etmək üçün texniki imkanlar çox böyükdür. Mobil telefonlardan hər yerdə istifadə edilməsini nəzərə alaraq, hakimiyyət istifadəçini hər yerdə izləyə bilər. Təcrübə göstərir ki, bu, adi haldır.

    Sual: İnsanlara telefon vasitəsilə nəzarət etməyin Azərbaycan hakimiyyətinə nə faydası var?

    Cavab: Bu, rejimin mahiyyətindən irəli gəlir. Vətəndaşlarının nə ilə məşğul olduğunu bilmək hökumətin xoşuna gəlir. Məhz buna görə, Xədicə İsmayılova kimi jurnalistlər hədələrə məruz qalır.

    Azərbaycan və digər avtoritar dövlətlərin kommunikasiya texnologiyaları sahəsində etmək istədikləri budur. Onlar informasiyaya çıxışın təcrid edilməsindən daha çox onu toplamaq və hakimiyyətin nöqsanlarını tənqid edə biləcək insanları təqib etməklə məşğuldurlar. 

    Bu zaman hökumət iddia edə bilər ki, söhbət dövlət təhlükəsizliyindən gedir, amma mən deyərdim ki, əslində söhbət dövlət məmurlarının şəxsi təhlükəsizliyindən gedir.

    Sual: Bakıda çoxları 2009-c il Eurovision müsabiqəsində səsvermə zamanı ermənilərə SMS göndərən 43 azərbaycanlını xatırlayır. Onlar MTN-ə çağırılmışdılar. Bu hadisə vəziyyəti necə səciyyələndirir?

    Cavab: Bu hadisə Azərbaycan hökumətinin dövlət üçün təhlükələri geniş şəkildə müəyyən etdiyinə və əslində zərərsiz kimi görünən əməllərin siyasiləşdirilməsinin yaxşı nümunəsidir. 

    Bu insanların təqibi hökumət tərəfindən vətənpərvərliyin və istənilən informasiyanın şəxsi ola bilməyəcəyinin nümayişi idi. 

     Sual: Qərbdə hökumət orqanları nə vaxt və hansı şəraitdə vətəndaşların telefonlarını və ya İnterneti izləyə və ya bağlaya bilər?

    Cavab: Hökumətin nə vaxt telefonlara və internetə nəzarət edə və ya onları bağlaya bilməyəcəyi haqqında sual qərb demokratiyalarında geniş müzakirə predmetidir. Heç bir ölkə bu sahədə günahsız deyil. Bununla belə, zənn etmirəm ki, musiqi müsabiqəsində “lazım olduğu kimi” səs vermədiyinə görə kimisə sorğuya çağırmaq olar. Qərb demokratiyasında bu, kiçik ehtimaldır.

    Sual: Ötən ilin iyulunda prezident İlham Əliyev bildirib ki, Azərbaycanda İnternetə çıxışla bağlı heç bir məhdudiyyət olmayıb, KİV azadlığı isə təmin edilib. Hakimiyyət həmişə bütün ittihamları inkar edir. Vətəndaşların mobil telefonları üçün mövcud risklər barədə məlumatlılığını necə artırmaq olar?

    Cavab: Əliyev haqlıdır ki, Azərbaycanda İnternet azaddır, sadəcə ondan istifadə edən insanlar azad deyil. İnternetin mövcudluğu ondan istifadəyə görə cəzalandırılan insanlar üçün kiçik bir təsəllidir. 

    Düşünmürəm ki, insanlar azad danışa biləcəklərini hiss edirlər və bu, onların telefonlarından istifadə etmələrinə təsir göstərir – bu, özünüsenzura adlanır.

    Bilirəm ki, ilkin olaraq çoxları İnternetin repressiyalardan qaçmağa imkan verdiyini düşünürdü, amma sonradan dərk etdilər ki, bu, heç də belə deyil. Azərbaycanlılar telefon və İnternetlə ehtiyatlı davranmalıdırlar və özlərini və başqalarını təhlükəsizliyin təmin edilməsi metodları üzrə maarifləndirməlidirlər.

    Sual: Azərbaycan kimi ölkələrdə internet azadlığının təmin edilməsinə yardım etmək üçün beynəlxalq ictimaiyyət nə etməlidir?

    Cavab: Mobil texnologiyalar sahəsində təcrübəsi olan beynəlxalq təşkilatlar mobil telefonların təhlükəsizliyini təmin etməyin yolları haqqında məlumat verməlidir. Bu informasiya Azərbaycanda əlçatan olmalıdır. Bununla belə, problem siyasi xarakterli olduğu müddət ərzində texnoloji həllər işləməyəcək.

    Beynəlxalq ictimaiyyət   Azərbaycanda siyasi vəziyyətə xüsusi diqqəti  yalniz böhran zamanı, ya da  Eurovision kimi tədbirlər zamanı  yetirməməlidir. -25B-