Bu, hələ tam qələbə deyil

***

- Ərəstun bəy, Qarabağ münaqişəsi ilə bağlı birgə bəyanat imzalandı. Sizcə, bu bəyanat nə verəcək regiona?

- Bu hələlik bir bəyanatdır. Bu birgə bəyanat hələ ki, hər hansı bir anlaşma, müqavilə, saziş deyil. Və belə bir bəyanatın heç bir hüquqi əsası yoxdur. Amma buna baxmayaraq artıq məlumatlar dolaşır.  Düzdür, onlar həqiqət olmaya da bilər. Guya artıq həm Ermənistan tərəfindən, həm də Azərbaycan tərəfdən Rusiya qoşunları regiona istiqamətlənib. Bunun ciddi mənbələrə əsaslanmadığını nəzərə alaraq, bu məsələyə toxunmuram. Amma onu deyə bilərəm ki, bəyanat regiona yalnız bir şey verəcək. Həm Azərbaycan, həm Ermənistan, həm də ikisinin arasında olan münaqişə zonası tam olaraq Rusiyanın nəzarətinə keçəcək. Azərbaycana nəzarət qismən az olacaq. Ermənistanda çox güman ki, hakimiyyət dəyişikliyi baş verəcək və bundan sonra Ermənistan tam olaraq Rusiyanın nəzarətinə keçəcək.

- Bu birgə bəyanat münaqişəni tam bitirəcəkmi?

- Xeyr. Bitirməyəcək. Bu bəyanatın hüquqi əsası olmasa belə, həmin bəyanat formatında, çərçivəsində hər hansı saziş imzalanarsa, bu da münaqişəni bitirməyəcək. Bu münaqişənin dondurulması ola bilər. Çox güman ki, elə də olacaq. Çünki burda Azərbaycanın və ya Ermənistanın maraqları deyil, Rusiyanın maraqları prioritetdir. Anlaşma imzalanacağı təqdirdə onun məramı münaqişəni status-kvo vəziyyətinə qaytarmaqdır. Bu isə münaqişənin hər zaman alovlanmasına münbit zəmin yaradır. Ona görə ki, hər iki tərəfdə bir-birinə qarşı nifrət var. Bu artıq etnik nifrətdir. Heç bir tərəf müharibədə baş verənləri unudacaq deyil. Ona görə də münaqişə istənilən vaxt yenidən alovlana bilər. Və burada sülhməramlı adı altında Rusiya hərbi qüvvələrinin yerləşdirilməsi həm Azərbaycanın suverenliyini pozur, həm Dağlıq Qarabağı birbaşa Rusiyanın nəzarətinə götürməsinə xidmət edir, bu vasitə ilə həm də Ermənistana təsiri artır. Bununla da Rusiya istədiyi vaxt bu münaqişəni qızışdıra biləcək, həm də idarə edə biləcək.

- Sizin də dediyiniz kimi Rusiya sülhməramlılarının regiona gəlməsi Azərbaycan və Ermənistan üzərində Rusiyanın nəzarətinin artmasına gətirib çıxaracaq.  Bunda məqsəd nədir? 

- Bu təkcə Azərbaycan və Ermənistana Rusiyanın nəzarətinin artması demək deyil. Bu, ümumiyyətlə, Cənubi Qafqaz bölgəsində Rusiyanın nəzarətinin güclənməsi deməkdir. Münaqişənin bu sxem üzrə getməsi göstərir ki, başlıca məqsəd Rusiyanın Yaxın Şərqə çıxmasıdır. Artıq bu planın konturları görünməyə başlayıb. Putin öz müraciətində açıq şəkildə kommunikasiyaların nəzarətə götürülməsini dedi. Deməli, Azərbaycan öz ərazisində, hətta Dağlıq Qarabağdan kənar azərbaycanlıların yaşadığı ərazilərdə, məsələn, həmin o kommunikasiyaların yerləşdiyi Cəbrayılda, İranla həmsərhəd bölgədə öz infrastrukturuna sahib olmayacaq. Yüksək ehtimalla bu belə olacaq. Rusiya sülhməramlılarının başlıca missiyası həm münaqişə bölgəsinə həm Azərbaycan, həm də Ermənistanın təsirini azaltmaq, həm də bütün bölgəni Rusiyanın nəzarətinə götürmək olacaq. Təbii ki, ilk növbədə kommunikasiyaları.

- Bəyanatda Ağdam, Kəlbəcər, Laçının boşaldəlmasından söhbət gedir. Sual doğuran məsələlər işğalda olan digər torpaqlar-Xocalı, Xankəndi, Xocavənd və Ağdərənin aqibəti necə olacaq?

- Ağdamın yaxınlığında yerləşən Əsgəran qəsəbəsinin də adı çəkilmir. Onun da taleyi bəlli deyil. Belə başa düşmək olur ki, Xocalı da, Xocavənd də, Ağdərə də, Xankəndi də ermənilərin nəzarətində qalır. Faktiki olaraq Ermənistanın nəzarətində. Rusiya Ermənistan tandeminin nəzarətində. Çünki, orada belə bir bənd var ki, Laçın Azərbaycana keçir, amma Laçın dəhlizinə Rusiya sülhməramlıları nəzarət edir. Rusiya Sərhəd Qoşunları və Federal Təhlükəsizlik xidmətinin xüsusi qüvvələri. Bu o deməkdir ki, Azərbaycandan ermənilərin yaşadığı ərazilər təcrid olunur, Rusiya tərəfindən qorunur. Növbəti illərdə Rusiya orda hansı layihələri həyata keçirəcək, bunu söyləmək çox çətindir. Çünki bunun hamısı Rusiyanın planlarından asılı olacaq. Rusiya Ermənistan adlı dövləti məqsədli şəkildə yaradıb ki, Qafqaz bölgəsində öz mövcudluğunu qoruyub saxlaya bilsin. 200 il bundan əvvəl bu dövlətin bünövrəsini qoyub, bu gün də onun mövqelərini gücləndirməkdə davam edir. Amma Yerevanda Rusiyanın maraqlarına xidmət etməyən hakimiyyətin olduğunu da nəzərə alaraq Rusiya birbaşa həmin o açar bölgəni öz nəzarətinə götürür. Bir növ Azərbaycan torpaqların bir hissəsini Ermənistandan alıb, Rusiyanın nəzarətinə verdi. O  cümlədən, suverenliyinin bir hissəsini də.

- Ermənistanda artıq vəziyyət ürəkaçan deyil. Artıq insanların etirazını görürük. Paşinyan devrilərsə, bu bəyanatda göstərilənlər qüvvədən düşəcək?

- Planın detallarından biri də Paşinyanın devrilməsi və daha loyal şəxsin hakimiyyətə gətirilməsi olub. Buna da artıq start verilib. Paşinyan imza atmalı idi. Onun imza atmasından sonra gələn hakimiyyət üzərindən məsuliyyəti atacaq və erməni cəmiyyətinə deyəcək ki, Paşinyan baş nazir, legitim hökumət başçısı olaraq buna imza atıb. Ölkənin beynəlxalq öhdəlikləri var, o cümlədən də müqavilə öhdəlikləri. Ona görə buna etiraz edə bilməzlər. Və məsələ də olduğu kimi qalacaq. Çünki Rusiyanın dəstəyi ilə, onun planı üzrə Ermənistanda hakimiyyətə gələn istənilən siyasi partiya və yaxud onların koalisiyası Rusiyanın marioneti olacaq. Və təbii ki, bütün bunlar onlarla əvvəlcədən danışılacaq. Məncə bu bəyanatda göstərilənlər qüvvədə qalacaq.

- Türkiyə bu məsələnin harasındadır? Varmı və ya olacaqmı ümumiyyətlə?

- Türkiyə hazırda prosesin bu hissəsində görünmür. Məlum deyil, Türkiyə var, ya yoxdur. Hər halda adı çəkilmir. Belə görünür ki, Rusiya Türkiyə ilə anlaşır ki, Azərbaycanın digər ərazilərində hansısa bir formada öz strateji, siyasi, iqtisadi maraqlarını həyata keçirmək üçün Türkiyə qalsın. Rusiya isə həmin o bəyanatda göstərilənlərə uyğun öz maraqlarını təmin etsin. Belə bir anlaşmanın olmasını istisna etmirəm. Hər bir halda burda qazanan nə Azərbaycan, nə də Ermənistan deyil. Qismən Türkiyədir,  daha çox isə Rusiyadır. Türkiyənin qazancı isə odur ki, bölgədə qala biləcək. Amma bu da uzunmüddətli mümkün deyil. Rusiya son nəticədə Türkiyəni də bölgədən sıxışdırıb çıxara bilər.

- Sizcə, bu müharibədən qalib çıxan kim oldu? Azərbaycan tərəfi bunu qələbə kimi qeyd edir. Həqiqətən bunu Azərbaycanın qələbəsi saymaq olarmı?

- Müharibədən qalib çıxan Rusiya oldu. Azərbaycanda bunun qələbə kimi təqdim olunması anlaşılandır. Çünki bu həm də siyasi məsələdir. Ona görə insanlara aşılamaq lazımdır ki, bu Azərbaycanın qələbəsidir. Azad olunmuş hər qarış torpaq əlbəttə ki, Azərbaycanın qələbəsidir. Amma son nəticədə bu qələbə məntiqi sonluğa çatdırılmadı. Əksinə daha pis şəkildə yekunlaşdırıldı. Bunu qələbə saymaq üçün Azərbaycanın əsası yoxdur. Ordunun keçirdiyi əməliyyatlar, əsgərlərin, zabitlərin qanı bahasına alınan torpaqların nəticəsində, artıq Xankəndinin boşaldığı bir mərhələdə belə bir bəyanata imza atmağa təəssüf ki, qələbə demək olmur.

- Bu müharibənin uğurlu sonu necə olmalı idi? Daha uğurlu variant var idimi?

- Dediyim kimi, bu uğurlu son deyil.  Azərbaycan ordusu müxtəlif istiqamətlərdə açar bölgələrin xeylisini nəzarətə götürmüşdü.  O cümlədən Dağlıq Qarabağda ən strateji nöqtə sayılan Şuşanı azad etmişdi. Əsgərlərin, zabitlərin, ordunun qanı, canı bahasına. Bundan geri çəkilmək olmazdı. Xankəndi boşalmışdı. Orada əhali də qalmamışdı. Şuşadan sonra Xankəndini götürmək olduqca asan idi. Amma bu həyata keçirilmədi və birdən bəyanat imzalanır. Buna necə uğurlu sonluq demək olar? Heç bir halda demək olmaz.  Uğurlu sonluq o vaxt olardı ki, ən azı Xankəndi də nəzarətə götürüləydi. Bundan sonra danışıqlar aparmaq olardı. Azərbaycan Ermənistan sərhəddinin Qarabağdan keçən hissəsi nəzarətə götürülsün. Buna uğurlu sonluq demək olardı. Amma bəyanatda göstərilən formada anlaşma əldə olunacaqsa, bu Azərbaycan üçün uğursuz variantlardan biridir. Ən uğursuzu olmasa da. Yenə də deyirəm həmin bəyanatın heç bir hüquqi əsası yoxdur. Çünki adi bir bəyanatdır. Və bu bəyanat çərçivəsində atəşkəsdən başqa atılan addımların hamısı qeyri-legitimdir.