Ərəstun Oruclu: Türkiyədə hadisələr Ankaranın rolunu və yerini zəiflədir

(“Şərq-Qərb Araşdırmalar Mərkəzi”nin rəhbəri  Ərəstun Oruclu ilə müsahibə)

 

 

    Cavab: Bu hadisələrin şübhəsiz ki, Azərbaycana bir neçə aspektdə təsiri olacaq. Birincisi, Türkiyə  milli, mənəvi, iqtisadi, tarixi və siyasi cəhətdən Azərbaycana yaxındır. Həmçinin Türkiyədə baş verən hadisələr Azərbaycan cəmiyyətində çox ciddi izlənilir. Türkiyədə baş verən etiraz aksiyalarına Bakıda dəstək aksiyaları keçirilmək cəhdləri var. Bu olaylar mətbuatda geniş müzakirə olunur. Bu isə bu olayların ölkədəki ictimai-siyasi proseslərə istər-istəməz təsirinin göstəricisidir. Digər tərəfdən Türkiyə iqtidarı müəyyən mənada, açıq şəkildə olmasa da, Azərbaycan iqtidarını himayə edir. İndi daxili problemlərinə başı qarışan Türkiyə iqtidarının Azərbaycan hakimiyyətinə himayəsi xeyli dərəcədə zəifləmiş olacaq.

    Nəhayət, başqa bir aspektdən baxdıqda Azərbaycan cəmiyyəti hər bir zaman örnək olaraq türkləri doğma, yaxın biliblər. “Bir millət, iki dövlət” prinsipi təsadüfi prinsip deyil. Bunun tarixi-etnik kökləri var. Türkiyədə nümayişçilərin hakimiyyətə, polisə müqaviməti müəyyən mənada Azərbaycan üçün örnək rolu oynaya bilər. Azərbaycan cəmiyyətinə müəyyən canlanma gətirə bilər. Hesab edirəm ki, bu cəhətdən xeyli dərəcədə təsir edə bilər. Şübhəsiz ki,Türkiyədə baş verənlər Türkiyənin özünə və Türkiyənin təsiri olan Cənubi Qafqaz bölgəsinə və o cümlədən, Azərbaycana diqqəti artırdı.

    Digər bir aspekti də qeyd etmək yersiz olmaz, belə ki, Türkiyədə yaşayan, təhsil alan azərbaycanlılar  bu prosesdə xeyli dərəcədə fəal iştirak ediblər. 

 

 

    Cavab: Güman etmirəm. Ona görə ki, Türkiyə dövləti “ərəb baharı “ yaşamış ölkələrlə heç bir parametr üzrə müqayisə edilə bilməz. Türkiyədə baş verənlər spesifik bir türk problemidir. Səbəb də Türkiyə cəmiyyətində olan parçalanmadır. Bu hadisələr 10 ildən çoxdur ki, iqtidarda olan AKP hökumətinin cəmiyyətin dünyəvi kəsimi üzərinə davam edən basqı siyasətinin təzahürləridir. Sonda özünü cümhuriyyətçi və dünyəvi Türkiyə tərəfdarları sayanlar bu basqıya dözmədilər.

    “Gezi parkı”nın tarixi bir əhəmiyyəti var. Bu hadisə elə bir qıcıq yaratdı ki, müqavimətə səbəb oldu. Bu proses Türkiyədə 10 ildə mövcud olan ictimai-siyasi situasiyanı dəyişdi. Söhbət uzun müddət idarəçilik təcrübəsi, tarixi ənənəsi, dövlətçilik təfəkkürü olan Türkiyədən gedir. İnqilab baş verən ərəb ölkələrinin heç birində bu təcrübə yox idi. Düşünmürəm ki, burada “ərəb baharı”na bənzər nə isə baş versin.

    Belə ki, “ərəb baharı” baş verən ölkələrdə oturuşmuş dövlət, mübarizə təcrübəsi olan cəmiyyət yox idi. Bu ölkələrdə tam qaydasız hakimiyyətlər, həmin hakimiyyətlərin içində parçalanma mövcud idi. Bu ölkələrdə ictimai-iqtisadi durum Türkiyə dövlətindən xeyli dərəcədə fərqli idi. Şübhəsiz ki, bu ölkələrə radikal dini cərəyanların təsiri də vardı.

    Din amilinin müəyyən mənada Türkiyədə də rolu var. Amma əminəm ki, Türkiyədəki mövcud iqtidar daxili və xarici siyasətdəki yalnışlıqlarına baxmayaraq, reallıq hissini itirməyib. Sadəcə hakimiyyət müəyyən qədər geri çəkilməli olacaq. Hakimiyyət içində dərin fikir ayrılıqları var. Biz baş nazir Erdoğanın radikal, barışmaz mövqeyini gördük. Baş verən olaylara prezident Abdulla Gülün daha mülayim yanaşmasının şahidi olduq. Nəhayət, son dərəcə mühafizəkar sayılan baş nazir köməkçisi Bülent Arınçın üzr istəməsini gördük. Deməli, hakimiyyət situasiyanı real dəyərləndirir. Əksəriyyət anlayır ki, siyasi maraqlara görə türk dövləti ilə risk etməyə dəyməz.

 

 

    Cavab: Nəzəri baxımdan belə, bu hal baş versə də Azərbaycan-Türkiyə münasibətlərində kardinal dəyişikliklər olmayacaq. Məsələ burasındadır ki, Azərbaycan və Türkiyədə kimin hakimiyyətdə olmasından asılı olmayaraq, münasibətlər hər zaman dinamik inkişaf edib. Çünki hər iki dövlət bir-biri üçün ciddi bir tərəfdaş sayılır. İqtidarlar isə millətlərin iradəsini nəzərə almalıdır. Əvvəlki illərlə müqayisədə son illər Türkiyə Cümhuriyyəti hökuməti ilə Azərbaycan hökuməti arasında münasibətlər soyuq olub. “Wikileaks” açıqlamalarında Azərbaycan hökumətinin Türkiyə iqtidarına tənqidi yanaşması üzə çıxdı. 

 

 

    Cavab: Çox ciddi təsiri oldu. Məs, kredit stavkaları, dəyərləndirmələri üzrə Türkiyə beynəlxalq qurumlar tərəfindən əlverişli ölkələr siyahısına yenicə salınmışdı. Bu, Türkiyənin investiya mühiti üçün yaxşı əlamət, iqtisadiyyatın sabit, dinamik inkişafı üçün təminat idi. Bu imic artıq pozuldu. Türkiyə  iqtisadiyyatının  az qala 80%-ni, ticarət dövriyyəsinin 90%-ni təşkil edən İstanbulda sabitliyin bu cür pozulması şübhəsiz ölkə iqtisadiyyatına ağır zərbədir. Qiymətli  kağız  bazarlarında türk şirkətlərinə xeyli dərəcədə ziyan dəydi. İnvestisiyalar baxımından Türkiyənin təminatları xeyli dərəcədə zəiflədi. Bu hadisələr Türkiyənin dünya bazarındakı iqtisadi mövqeyinə mənfi təsir göstərdi. 

 

 

    Cavab: Ondan başlayaq ki, dəyişikliklər deyərkən ümumiyyətlə daxili siyasətdə yumşalmanı nəzərdə tuta bilərik. Türkiyədə hakimiyyət dəyişikliyi ola biləcəyini ciddi qəbul etmirəm. Əlbəttə, müəyyən bir müddətdən sonra deyək ki, erkən parlament seçkiləri keçirilə bilər. Bu, mümkündür. Bu və ya digər səbəblər üzündən yüksək dövlət rəsmiləri istefa verə bilərlər. Bu isə istənilən halda əsaslı hakimyyət dəyişkliyi sayıla bilməz. Amma bu dəyişikliklər istəniləın halda Türkiyə-Ermənistan münasibətlərinə və Türkiyənin Dağlıq Qarabağ məsələsində roluna mənfi təsir göstərəcək. Bu, özünü mənfi baxımdan artıq göstərdi. Türkiyə bir ay əvvəl bölgədə söz sahibi olan, aparıcı dövlət kimi təqdim edilirdi. Bu hadisələrdən sonra başqa fəsadlar gördük. Ermənistanın xarici işlər naziri Edvard Nalbandyan Vaşinqtonda çıxış edərək, fürsəti əldən vermədi. Türkiyəni tənqid etdi. Baş verən hadisələrə görə beynəlxalq ictimai rəy Türkiyə hökumətinin əleyhinədir. Bu hadisələr Türkiyənin imicinə xələl gətirdi. Bu olaylar Türkiyə-Ermənistan münasibətlərinə, eləcə də Dağlıq Qarabağ münaqişəsində dair Türkiyənin mövqeyinə ciddi mənfi təsir göstərəcək. Azərbaycan bunu nəzərə almalıdır ki, bu vəziyyətdə bir qədər təklənmiş duruma düşüb.

 

 

    Cavab: Türkiyənin Avropa Birliyinə üzvlüyü o qədər də aktual deyil. Amma Avropa Birliyinin bu hadisələrə məhz ilkin və həm də kifayət qədər tənqidi reaksiyası göstərdi ki, Türkiyəni Avropa Birliyində gözləməyənlər də var. Bu hadisələr onlar üçün göydəndüşmə fürsət oldu. Şübhəsiz ki, bu olaylar Türkiyə-Avropa Birliyi münasibətlərinə öz təsirini göstərdi. Türkiyənin Avropa Birliyinə üzvlüyə hazır olmamasını iddia edənlərə rəvac verdi. Onlar bu durumdan hələ xeyli istifadə edəcəklər.

 

 

    Cavab: Hesab edirəm ki, belə səbəbləri istər ölkənin içində, istər xaricində, istər başqa dövlətlərdə və ya Türkiyənin harasındasa axtarmaq rəsmi Ankranın öz günahını başqalarının üzərinə atmaq cəhdidir. Öz rəqiblərini xarici qüvvələrlə əməkdaşlıqda, satqınıqlıda, xəyanətdə ittiham etmək cəhdidir. Biz analoji yanaşmanın Türkiyədə də şahidi olduq. Hadisənin əsl səbəbləri ölkənin daxilindədir, AKP-nin son zamanlar apardığı siyasətin, cəmiyyətin üstünə yeriməsinin nəticəsidir. -0-