Gəncə işi: qəribə həbslər və ölümlər

***

-Oqtay bəy, ard-arda Daxili İşlər Nazirliyinə və Respublika Baş Prokurorluğuna çağırıldınız. Səbəb nə idi? Sizi nəyə görə tez-tez həmin idarələrə dəvət edirlər?

-Sizin də qeyd etdiyiniz kimi son günlər ard-arda Daxili İşlər nazirliyinə və Respublika Baş prokurorluğuna çağrılmışam. Hər iki qurumda mənim yazılarım və fəaliyyətim müzakirə mövzusu olub. Xüsusən işgəncələr, qanunsuz həbslər və müəmmalı qətllər barədə yazılarım və fikirlərim hər iki qurumun əsas narahat edən məsələ olub. Buna görə DİN yazılarımdan dolayı narahatlığını bildirib. Amma çox təəssüf ki, təqdim etdiyimiz işgəncə və qanunsuzluq hallarını araşdırmaq əvəzinə Baş prokurorluqda izahatım alınıb və mənə rəsmi xəbərdarlıq edilib. Xəbərdarlığı qəbul etmədiyimə görə həmin sənəddə və izahatımda prokurorluğa bu barədə rəsmi etirazımı bildirmişəm. Hesab edirəm mənim güc strukturlarıma çağrılmağım əsassız və qanunsuzdur. Mənə təzyqi etmək və susdurmaq cəhdidir. Amma biz fəaliyyətimizi qanunlar çərçivəsində qururuq və bundan sonra da bu çərçivədə davam etdirmək niyyətindəyik.

-Gəncə hadisələri zamanı həbs olunanların məhkəmələri gedir. Siz həmin prosesləri yaxından izləyirsiz. Bu proses barədə hansı məlumatlara maliksiz?

-Bu ilin fevral ayından başlayaraq Gəncədə 2018- ci ilin iyul ayında baş vermiş məlum hadisələrlə bağlı Bakıda- Sabunçu rayon məhkəməsində məhkəmə prosesləri gedir. Artıq 4 qrup haqqında məhkəmə hökm çıxarıb. Təqsirləndirilən şəxslərə 5 ildən 9 ilə qədər cəza verilib. Hazırda daha 2 qrupun məhkəmə prosesi gedir. Ümumilikdə söhbət təxminən 50 nəfər təqsirləndirilən şəxsin məhkəmə prosesindən gedir. Yunus Səfərov daxil olmaqla digər qrupun istintaq müddətinin iyul ayında bitəcəyi və onların da məhkəmə prosesinin yay aylarında başlayacağı gözlənilir. Ümumilikdə respublika Baş prokurorluğunun rəsmi məlumatına görə Gəncə hadisələri ilə bağlı ümumilikdə 77 nəfərin haqqında məhkəmə qərarı ilə cinayət işi açılaraq həbs- qəti imkan tədbiri seçilib. 11 nəfər axtarışdadır. Eyni zamanda 2- si polis olmaqla ən azından 10 nəfər qətlə yetirilib.

"Gəncə işi" ilə bağlı keçirilən məhkəmə prosesində mən iştirak edirəm. Təqsirləndirilən şəxsləri, vəkilləri, şahidləri, ittihamçıları dinləyirəm. İttiham Aktı və digər sənədlərlə tanışam. Həbs edilənlərin valideynləri ilə mütamədi görüşürəm. Hazırda "Gəncə işi" ilə bağlı hesabat üzərində çalışırıq. İlkin rəy odur ki, Gəncə hadisələri ilə bağlı xeyli ziddiyyətli məqamlar və suallar var. Ən böyük ziddiyyətlərdən biri 10 iyul hadisəsinin kimlər tərəfindən təşkili, orda iştirak edib polislərə boşqab atan hicablı qadınlar (və ya hicab paltarı geyinənlər), onların şəxsiyyətini müəyyən edərək bu günə qədər məsuliyyətə cəlb edilməməsi, qətlə yetirilən vəzifəli polislərin digər polis qüvvələri tərəfindən hadisə yerində lazımınca müdafiə olunmamaları, insanların çox rahat şəkildə razılaşdırılmamış mitinq zamanı meydana buraxılması və s. məqamlardır. Hadisələrdən əvvəl və sonra çoxlu sayda günahsız insanlar həbs edilib və onlara dəhşətli işgəncələr verilib. Hadisələr zamanı Gəncədə olmayan bir çox insanlar "polisə müqavimət" adı ilə müəmmalı şəkildə qətlə yetirilib və ya həbs ediliblər. Həbs olunanlara ifrat ittihamlar irəli sürülüb və ağır cəzalar verilib. Elə şəxslər var ki, cinayət məcəlləsinin 20, 23, hətta 27 maddəsi ilə ittiham olunurlar.

-Sizcə, Gəncə hadisələri zamanı həbs olunanlar siyasi məhbus siyahısına salınmalıdırmı? Əgər siyasi məhbus hesab olunmalıdırsa, bunu nə ilə əsaslandırardınız?

-Gəncə hadisələri ilə bağlı həyata keçirilən həbslər siyasi motivlidir. Əvvəla ona görə ki, bir çox maddələr siyasi xarakterlidir. Məsələn, həbs olunanlar siyasi fəaliyyətlə məşğul olmasalar və əməllərinə adekvat olmasa da onların bir çoxu "konstitutsiya qurluşunu zorla dəyişdirməyə", "hakimiyyəti zorla ələ keçirmək", "iğtişaşlara çağırış" maddələri ilə ittiham olunur. Məsələnin siyasi çalarlı olmasının digər tərəfi onunla bağlıdır ki, hakimiyyət 10 iyul hadisələrindən istifadə edərək Gəncədə etirazçı insanları susdurmaq üçün geniş miqyaslı əməliyyat həyata keçirib, çox sayda insanları həbs edib. Onlara ağır işgəncə verilib. Mən Gəncə hadisələri ilə bağlı həbs olunanların böyük bir hissəsini günahsız hesab edirəm, qalanları da ifrat ittihama və cəzaya məruz qalıblar. Hazırda onların siyasi məhbus siyahısına salınıb salınmaması ilə bağlı müzakirələr gedir. Hesab edirəm ki, həmin şəxslərin əksərinin həbsi AŞPA- nin 2011- ci ilin oktyabr ayında qəbul etdiyi "siyasi məhbus kriteriyası"-nın tələbləri təsirinə düşdüyünə görə onlar siyasi məhbus kimi tanına bilər.

-Son əfv sərəncamı ilə 52 siyasi məhbus azad olundu. Bəzi versiyalara görə, hökumət yaxın vaxtlarda siyasi məhbus problemindən qurtulmaq istəyir. Belə olduğu halda hökumət niyə yenidən siyasi məhbus sayını artırmağa çalışsın ki?

-Ola bilsin ki, hakimiyyət siyasi məhbus problemindən qurtulmaq istəyir. Buna görə ona yerli və beynəlxalq səviyyədə güclü təzyiqlər var. Amma siyasi məhbusların mövcudluğu hakimiyyətin mahiyyəti, yürütdüyü siyasətlə bağlıdır. Hakimiyyət etirazçı insanları zərərsizləşdirmək üçün vaxtaşırı olaraq zora, həbsə əl atır. Bu isə günahsız insanların həbsi ilə nəticələnir. Bəlkə də hakimiyyət istəmədən siyasi məhbusların sayını artırır. Amma onun yürütdüyü siyasətin nəticəsi bu istəklə ziddiyyət təşkil edir.

-Hüquq mühafizə orqanlarında, polis idarələrində işgəncə halları barədə son vaxtlar mediada və sosial şəbəkələrdə bəzi məlumatlar var. Siz həmin məlumatları araşdırırsınızmı?

-Təbii ki, biz polis bölmələrində və istintaq təcridxanalarında, eləcə də cəza çəkmə müəssisəsində baş vermiş işgəncə hallarını araşdırırıq. Təmsil etdiyim Siyasi Məhbusları Müdafiə Mərkəzinin hesabatlarında işgəncə halları ilə bağlı geniş bölüm var və burda ətraflı məlumatlar əks olunur. Sənəddə məhbuslara işgəncə verən vəzifəli şəxslərin Qara siyahısını dərc edirik. Mənim DİN və Respublika baş prokurorluğuna çağrılmağım da bizim işgəncə faktlarını araşdırmağımız və ictimailəşdirməyimizlə bağlıdır. Xatırlayırsınızsa, həbs yerlərində işgəncə faktları ilə bağlı 3 həftə öncə Respublikanın baş prokuroru Zakir Qaralova müraciət edərək bu barədə ölçü götürməyə çağırmışdım (http://contact.az/ext/news/2019/4/free/Want%20to%20Say/az/80396.htm). Amma baş prokuror dinc, günahsız insanlara işgəncə verən vəzifəli şəxslər barədə deyil, bu faktları ona təqdim etdiyim üçün mənim haqqımda ölçü götürməyə üstünlük verdi.

-Sizcə, hakimiyyət ölkədə normal mühitin yaranması, insan hüquqlarının qorunmasında maraqlı deyil, yoxsa kimlərsə bu vəziyyətin yaranmasına qarşı çıxır? Ümumiyyətlə, bu sahədə normal mühit yaratmaq üçün hakimiyyət hansı addımları atmalıdır?

-Hesab edirəm ki, qanunsuz həbslərin, repressiyaların, müəmmalı qətllərin qarşısının alınması üçün ölkədə köklü dəyişikliklər olmalıdır. Bütünlükdə sistem dəyişməlidir. Hakimiyyətin vətəndaş cəmiyyətinə, mətbuata, məhkəmələrə baxış münasibəti tamamilə dəyişməlidir. Ya da normal, sivil baxış münasibətinə malik qüvvələr ölkəni idarə etməlidir. Bütün hallarda ölkədə bütün strukturlar azad, ədalətli seçkilər vasitəsi ilə formalaşmalıdır. Seçici önündə məsul olan şəxlərin formalaşdığı seçki institutları və dövlət qurumları fəaliyyət göstərməlidir. Onda biz ölkədə pozitiv dəyişikliklərdən danışa bilərik. Mən ümid edirəm ki, gec- tez bütün bunlar ölkəmizdə baş verəcək.