Robert Sekuta: Əlaqələrimizin bütün istiqamətlər üzrə güclənməsinə çalışmışıq [Müsahibə]

Amerikanın Səsi: Martın 26-da biz, çox gözəl bir tədbir, ABŞ Səfirlərinin Mədəni İrsin Qorunması Fondunun (SMQF) dəstəyi ilə bərpa olunmuş qədim Quba hamamının açılışında iştirak etdik. Tədbir çox yaxşı təşkil olunmuşdu, buna görə Sizə təşəkkür edirəm.

Robert Sekuta: Qubada hamamın bərpadan sonra açılışı üç il ərzində münasibətlərimizin yaxşılaşdırılmasının bir nümunəsi idi. Quba tədbirinin yaxşı cəhətlərindən biri o idi ki, mən özüm şəxsən bu layihənin başlanğıcından, tamamlanmasına kimi şəxsən iştirak etmişəm. Çünki bu diplomatik həyatda hər saatda ələ düşən bir fürsət deyil. Bu layihənin iki başlıca cəhəti var. Birincisi, bu layihə göstərdi ki, ABŞ Azərbaycan tarixi ilə bağlıdır və Azərbaycan tarixini dəyərləndirir. İkinci cəhət odur ki, biz Azərbaycanda yaşayan dini-etnik qrupların birgə yaşamasını vurğulayırıq. Bu gün dünyamızda bunun ibrət dərsi olaraq digərlərinə örnək olmasını da vurğulayırıq.

Amerikanın Səsi: Azərbaycana səfir kimi gələndə ilk təəssüratınız necə oldu? Ölkəyə gələndə hansı planlarınız var idi? Planlarınızın hamısını həyata keçirə bildinizmi?

Robert Sekuta: Sualın o hissəsindən başlayım ki, planlarımın hamısını yerinə yetirə bilmədim və düşünmürəm ki, kimsə planlarının hamısını yerinə yetirə bilər. Əlbəttə, ölkəyə gəldikdən sonra yerində ölkəni daha yaxşı öyrənirsən, dərindən tanış olursan. Ölkənin tarixini, mədəniyyətini, strateji əhəmiyyətini, dünyanın hansı bir yerində yerləşməsini və bu yerləşmənin azərbaycanlılara, Azərbaycanın təhlükəsizliyinə nə kimi təsir göstərməsi və ABŞ-ın dünyanın bu bölgəsi ilə bağlı siyasəti barədə daha aydın təsəvvür yaranır.

Amerikanın Səsi: Səfir olduğunuz dövrdə ikitərəfli əlaqələrin tarixində ilk dəfə Azərbaycanda ABŞ biznesmenlərinin iştirakı ilə geniş biznes konfransı keçirilib. Azərbaycanla ABŞ arasında işgüzar bağlılıq var. Bu baxımdan iqtisadi və ticarət, o cümlədən xalqlararası əlaqələri necə xarakterizə edərdiniz?

Robert Sekuta: Ticari-iqtisadi aspektlər deyərdim ki, yaxşıdır. Dəfələrlə bildirmişəm, bir daha bildirmək istəyirəm ki, ABŞ-la Azərbaycanın əlaqələri üç bərabər əhəmiyyətli hissədən ibarətdir ki, bunlardan biri iqtisadiyyat-enerji, digəri təhlükəsizlik və o birisi də qanunun aliliyi, insan haqları və demokratiyadır.

Bu müddət ərzində ABŞ üçün çox vacib olan məsələlər baş verib ki, onların arasında 3 milyard dollardan artıq Boeing təyyarələrinin alışı və satışı, eyni zamanda ikinci Azərkosmos layihəsi çərçivəsində 200 milyon dollardan artıq qarşılıqlı razılaşmalar, kənd təsərrüfatı sahəsində əməkdaşlığımızın inkişaf etdirilməsi var, bütün bunların hamısı vacibdir. Bunlar əlaqələrin daha da güclənməsinə, möhkəmlənməsinə xidmət edir. Enerji sektorunda hasilatın pay bölgüsü sazişinin yenilənməsinin, "Cənub" qaz dəhlizi sahəsində görülən işlərin adını çəkmək istəyirəm. Bakı-Tbilisi-Qars dəmir yolu xəttinin istifadəyə verilməsi istər Mərkəzi Asiya, istərsə də Əfqanıstanla bağlı əlaqələrin yaranmasına çox böyük təsir göstərir. Bunlar iki ölkə arasındakı təmasları inkişaf etdirir. Biz enerji sektorunda yenə də şahid oluruq ki, ABŞ-ın təqdim etdiyi vasitələr və avadanlıqlar Azərbaycanın neft-qaz hasilatının artırılmasına öz töhfəsini verir.

Amerikanın Səsi: Siz ölkəyə səfir gələndə Azərbaycanın regionlarındakı ABŞ mərkəzləri, İREX, Milli Demokratiya və Respublikaçılar institutlarının Azərbaycan ofisləri, "Azadlıq" radiosunun Bakı bürosu bağlanmışdı, "Sülh Korpusu" Azərbaycandan getmişdi. Nəhayət, bu günlərdə USAİD rəsmisi Azərbaycanda işləməyin mümkün olmadığını bəyan edib. Belə məqamlar ikitərəfli münasibətlərdə özünü necə büruzə verir?

Robert Sekuta: Ötən üç il ərzində əlaqələrimizin bütün istiqamətlər üzrə güclənməsi üçün çalışmışıq. Bildiyiniz kimi, Amerika guşələri öz fəaliyyətini bərpa etdi. Çox yaxşı olardı ki, "Sülh Korpusu"nun da fəaliyyəti bərpa olunsun. Düşünürəm ki, Sülh Korpusu ingilis dilinin tədrisində mühüm rol oynaya bilər.

Bununla belə, biz bu istiqamətdə də yeni yanaşmalar, yeni fəaliyyət yolları axtarıb tapmışıq. Yardım proqramlarımız davam edir. Qeyd etmək istəyirəm ki, Azərbaycan hökuməti tərəfindən yardım layihələri ilə bağlı istəklərin sayı artmaqdadır. Kənd təsərrüfatı sahəsində layihə və proqramlarımızda irəliləyiş müşahidə olunur. Gənc və xanım sahibkarlarla bağlı təlimlərin adını çəkə bilərəm. Müxtəlif yardım proqramları arasında gənclərin və xanımların cəmiyyətə cəlb olunması ilə bağlı müxtəlif işlərin adını çəkə bilərəm. İnsan alveri sahəsində yardım fəaliyyətlərimiz olub. 1992-ci ildən bəri ABŞ hökuməti Azərbaycana 1,3 milyard dollar yardım göstərib. Bu yardımlar indi də davam edir. Zaman keçdikcə həyatın özü kimi proqramların da fəaliyyət forması, istiqaməti və məzmunu dəyişir. Ölkənin özü də inkişaf etdiyi kimi azərbaycanlıların da ehtiyaclarını qarşılamaq üçün biz müxtəlif fəaliyyətlərlə köməyimizi göstəririk.

Amerikanın Səsi: Azərbaycan müxalifəti Azərbaycan hökumətinin ABŞ-dan Boeing təyyarələri almasının və ABŞ şirkətlərinin bəzi böyük kontraktlarda iştirakının demokratiya və insan haqları sahəsində duruma liberal yanaşma ilə balanslaşdırıldığını iddia edir. Bu məqamda Azərbaycanda növbədənkənar seçkilərə ABŞ-ın münasibəti necədir?

Robert Sekuta: Mən bununla bağlı sabiq dövlət katibimiz Tillersonun Misirdə verdiyi müsahibədən bir sitat gətirmək istəyirəm.

"ABŞ bütün ölkələrdə şəffaf və inanıla bilən seçkiləri, o cümlədən bütün vətəndaşlara azad və ədalətli seçkilərdə iştirak hüququ verən seçkiləri dəstəkləyir" (Sitatın sonu).

Qaldırdığınız məsələ ilə bağlı əlavə onu demək istəyirəm ki, yaxın keçmişdə ABŞ dövlət katibinin Avropa və Avrasiya məsələləri üzrə köməkçisinin müavini Bricet Brink Azərbaycana səfər edərkən bildirib ki, ABŞ hökuməti Azərbaycan hökuməti ilə insan haqları mövzusundakı işini davam etdirir. Bu sahədəki işlər də iqtisadiyyat və təhlükəsizlik sahəsindəki işlər qədər əhəmiyyət kəsb edir.

Amerikanın Səsi: Bu arada ölkədə əfv və amnistiya olacağı, bununla da siyasi məhbus probleminin həll olunacağı barədə bəyanatlar səslənir. ABŞ Dövlət Departamenti də bir sıra fəalların həbsini pisləyən bəyanatlar yayıb. Sizin əfv və amnistiya çağırışlarına münasibətiniz necədir?

Robert Sekuta: Mənim fikrilərim, əlbəttə, hökumətimin fikirləri ilə eynidir. Bu məsələlər həll edilməlidir və ümidvarıq ki, ölkənin öz rifahı üçün bu məsələlər öz həllini tapacaq.

Amerikanın Səsi: Azərbaycan və ABŞ bir qayda olaraq, enerji və digər iqtisadi sahələrdə geniş əlaqələrdən danışır. Buna baxmayaraq, Azərbaycanın enerji sektorunda cəmi bir neçə ABŞ şirkəti çalışır. ABŞ şirkətlərinin enerji, həmçinin qeyri-neft sektorunda geniş fəaliyyət göstərməməsinin səbəbləri nədir?

Robert Sekuta: Enerji sahəsində fəaliyyət göstərən ABŞ şirkətləri var. İştirakla bağlı qərarlar kommersiya səbəbi ilə bağlı verilir. Bizim Azəbaycanla ötən 20 ildən çox olan əməkdaşlığımızın xüsusiyyətlərini nəzərdən keçirərkən görürük ki, bizim tərəfimizdən Azərbaycanın enerji təchizatında oynaya biləcək potensial müşahidə olunub. Bu məsələ geosiyasi və geostrateji cəhətdən nəzərdən keçirildikdən sonra neft və qazın Azərbaycan vasitəsi ilə nəql olunmaqla digər ölkələr tərəfindən istifadə və istehlak olunması da müşahidə olunub. Neft və qazın hasil edilməsi və təhlükəsiz şəkildə dünya bazarlarına çatdırılması həm Avropanın, həm də ümumilikdə qlobal götürdükdə enerji təhlükəsizliyi və ümumi təhlükəsizlik baxımından mühüm töhfədir.

Amerikanın Səsi: ABŞ Rusiya və İrana qarşı sanksiyaları genişləndirməkdə davam edir. Bu baxımdan ABŞ-la Azərbaycan arasında təhklükəsizlik sahəsində əlaqələrdə hansı dəyişikliklər var? ABŞ Azərbaycana təhlükəsizlik sahəsində hansı yardımları edib? Bu istiqamətdə əlaqələrdə daha hansı işlər görülməlidir?

Robert Sekuta: Düşünürəm ki, spesifik məsələlərə toxunarkən ehtiyatlı davranmaq lazımdır. Bilirəm ki, ABŞ-la Azərbaycan Silahlı Qüvvələrinin NATO standartlarına uyğunlaşdırılması istiqamətində birgə işləyiblər. Onu da bilirəm ki, Azərbaycan Əfqanıstanda "Qətiyyətli Dəstək" missiyasının həyata keçirilməsində önəmli rol oynamaqda davam edir. Oraya istər şəxsi heyətin göndərilməsi vasitəsi ilə, istərsə də Əfqanıstan hökumətinə orada mövcud olan vəziyyətin həll edilməsi üçün digər şəkildə də köməklik göstərməkdə davam edir.

Eyni zamanda əvvəllər dövlət katibinin köməkçisinin enerji, sanksiyalar və əmtəə məsələləri üzrə köməkçisi, indi isə səfir olaraq ABŞ-ın Rusiyaya qarşı son günlərdə də irəli sürülmüş sanksiyaları və rəsmi Vaşinqton tərəfindən İrana qarşı irəli sürülmüş sanksiyaların da olmasını qeyd edə bilərəm.

Amerikanın Səsi: "Cənub" qaz kəmərinin təhlükəsizliyinin təminatı sahəsində region dövlətləri və ABŞ hansı tədbirləri həyata keçirə bilər? Çünki 2008-ci ilin avqust hadisələrində Rusiya qoşunları həmin dəhliz ərazisinə qədər gəlmişdi.

Robert Sekuta: "Cənub" qaz dəhlizinin təhlükəsizliyinə gəlincə, təcrübə onu göstərir ki, Azərbaycandan neft və qaz qərbə, Avropaya oradan da dünya bazarlarına nəql edilməkdə davam edib.

Amerikanın Səsi: Dağlıq Qarabağ münaqişəsində hər hansı irəliləyiş qeydə alınmır. Sizcə, münaqişənin həlli, status-kvonun dəyişdirilməsi üçün tərəflər kompromisdən başqa daha hansı addımları atmalıdır?

Robert Sekuta: Əslində bu sual daha çox bizim Minsk qrupundakı həmsədrimiz Endrü Şoferə ünvanlanmalıdır. Bununla yanaşı səfir olduğum dövrdə bu münaqişə ilə bağlı göstərdiyim birgə səylər barədə demək istəyirəm ki, biz rəsmi Vaşinqtonu burada olan vəziyyət barədə mütəmadi olaraq məlumatlandırmışıq. Onu da diqqətə çatdırmışıq ki, Dağlıq Qarabağ münaqişəsinin həll edilməsi sözün əsl mənasında mövqeyindən asılı olmayaraq hər bir azərbaycanlı üçün çox vacibdir.

Mən ölkədə olduğum üç il ərzində məcburi köçkün icmaları ilə əlaqə yaratmaq və onlarla görüşmək üçün həmişə səy göstərmişəm. 1992-ci ildən bəri ölkə ərazisindəki məcburi köçkün icmaları üçün 16 məktəb inşa etmişik. 17-ci məktəbin inşası isə hazırda davam edir. 1992-ci ildən bəri ABŞ hökuməti məcburi köçkünlərin həyat şəraitinin yaxşılaşdırılması üçün 123 milyon ABŞ dollarından artıq yardım göstərib. Bizim yeni bir təşəbbüsümüz var ki, bu "Amerika rəfləri" adlanır. Bu təşəbbüs çərçivəsində məcburi köçkün icmalarında ailələrə, xüsusilə uşaqlara kitablar ianə edirik. Hesab edirəm ki, məcburi köçkün icmaları ilə təmaslarımızın davam etdirilməsi çox vacibdir. Bir vacib məqamı da qeyd etmək istəyirəm ki, baş vermiş hadisələrlə bağlı keçmişdən öyrənmək, baş verənləri anlamaq nə dərəcədə vacibdirsə gələcək barədə düşünmək və gələcəyə baxmaq da o dərəcədə vacibdir.

Amerikanın Səsi: Azərbaycanda ABŞ humanitar yardımlarının spektri necə dəyişib? Əvvəllər demokratiyanın, seçki, ədliyyə institutlarının, medianın inkişafı ilə bağlı layihələr həyata keçirilirdi. İndi durum necədir?

Robert Sekuta: Proqramlar hər iki tərəfin əməkdaşlığı görmək istədiyi istiqamətlər üzrə irəliləyirş. Sahələr var ki, həm Azərbaycan, həm də ABŞ hiss edir ki, bu proqramlar öz töhvələrini verəcək. İstər USAİD, istərsə də ABŞ səfirliyi vasitəsi ilə müxtəlif qruplara, o cümlədən jurnalistlərə yönələn müxtəlif fəaliyyətlər və layihələr olub. Onlardan iqtisadi jurnalistika sahəsində, ingilis dili bacarıqlarının inkişaf etdirilməsi, ABŞ mədəniyyəti ilə bağlı fəaliyyətlərin adını çəkmək olar. Bölgələrdə icmaların öz ehtiyaclarını müəyyənləşdirib, onların həyata keçirilməsində iştirak etmələri ilə bağlı bizim USAİD tərəfindən maliyyələşdirilən SEDA adlı sosial-iqtisadi inkişafa dair layihəmiz var. Bu layihə Azərbaycan və ABŞ hökuməti tərəfindən birgə maliyyələşdirilir, birgə həyata keçirilir.

Amerikanın Səsi: USAİD Azərbaycanı tərk edəcək? Məsələ nə yerdədir?

Robert Sekuta: USAİD-in həyata keçirdiyi və icrası davam etməkdə olan bir sıra layihələr var. Vaşinqtonda ümumi büdcə müəyyənləşdirilib. Biz indi dəqiq rəqəmlərin necə olacağını öyrənib biləcəyik.

Amerikanın Səsi: Azərbaycandan hansı təəssüratlarla ayrılırsınız? Bu ölkə yaddaşınızda necə qalacaq?

Robert Sekuta: Biz burada olduğumuz müddətdə Azərbaycanın müxtəlifliyindən zövq almışıq. Dağlara gəzməyə çıxmışıq, təbiətin qoynunda səyahətlər etmişik, tarixi yerlərə getmişik. Bunların arasında Qobustan kimi qədim tarixi yerlərin adını çəkə bilərəm. Keçən həftə Şəkiyə getmişdik. Azərbaycanın müxtəlifliyi heyrətamizdir.

Məyusedici odur ki, bu üç il ərzində getmədiyim yerlər olub. Mən Azərbaycanda elə yerlərə getmişəm ki, heç azərbaycanlıların özləri oralarda heç vaxt olmayıb.

Mən qeyd etmək istəyirəm ki, həqiqətən məkanı gözəlləşdirən insanlardır. Həm həyat yoldaşım xanım Ənn Sekuta, həm mən, həm də uşaqlarımız üçün bir məsələ tam aydındır ki, biz mütləq Azərbaycana turist kimi səfər edəcəyik. Burada tanış olduğumuz insanlarla yenidən görüşəcəyik. Bu, gələcək fəaliyyətimin ən yaxşı cəhəti olaraq qalacaq. Biz özümüzlə Azərbaycan mətbəxinə aid kifayət qədər kitab aparırıq ki, ölkəmizə qayıtdıqdan sonra Azərbaycan mətbəxi ilə də məşğul olaq. Amma insanlarla təmas üçün bu ölkəyə yenidən qayıdacağıq. -03B-