Şahin Həsənli: Azərbaycanda hər hansı dini quruluşun yaranmasina zəmin yoxdur

(“Məşədi Dadaş məscidi”nin imam-camaatı, “Mənəvi  Dünya” ictimai birliyinin rəhbərinin Turan agentliyin’ müsahibəsi)

Sual: Hacı, ölkədə dini cameənin mövcud durumunu necə dəyərləndirirsiz?

Cavab: Azərbaycanda müstəqillik əldə edildiyi XX əsrin 90-cı illərindən dinə axın başlayıb. Dinə yönələn insanların sayı get-gedə artır. Xüsusən gənclər arasında dini dəyərlərə maraq güclənir. Bütünlükdə isə ölkədə dinə yönəlmə prosesi gedir. 

Bəzi xarici qüvvələr dinə bağlı bu marağı öz mənafelərinə yönəltmək üçün müxtəlif yönlü təsirlərə əl atırlar. İnsanların dini ehtiyaclarını ödəyəcək din xadimlərinin azlığı müasir dövr din cameəsinin əsas problemlərindən biridir. Zahirən din xadimləri çoxdur, amma müasir dövrün tələblərini nəzərə alaraq insanların dini ehtiyaclarını ödəyəcək din xadimləri azdır. Məhz bu tip dini xadimlərin azlığı xaricdən ölkəyə dini təsirləri artıran amillərdən biridir. 

Dinə yönələn insanlar dini maraqalarının yerli din xadimləri tərəfindən təmin olunmadığını gördükdə bu tələbatın təmin olunmasını xaricdə axtarmalı olurlar. Məlumatsızlıq, dini maarifin aşağı olduğu yerlərdə radikallığa meyl artır. Ümumilikdə isə dini cameədəki durumu müsbət dəyərləndirmək olar. Din yenidən intibah dövrünə qədəm qoyur. 

Sual: Dinin cəmiyyətə yerini necə görürsünüz, din dövlətdən ayrı olmalıdırmı, yoxsa, dini dövlət olmalıdırmı? Əgər dini  dövlət olmalıdırsa siz Türkiyə yoxsa, İran modelini dəstəkləyərdiniz? 

Cavab: Dinin cəmiyyətdəki yerini xalqın dinə münasibəti müəyyən edir. Azərbaycanda dinin dövlətdən ayrı olması da xalqın seçimidir. Azərbaycanda hansısa bir şəriət dövlətinin yaradılmasını mümkünsüz görürəm. Azərbaycanda qarşısına şəriət dövləti yaratmaq məqsədi qoyan qüvvələr yox dərəcəsindədir. Hətta din adı ilə siyasi fəaliyyət göstərən qüvvələr də hakimiyyətə gəldikləri təqdirdə Azərbaycanda dövlət quruluşunu dəyişməyəcəklərini deyirlər. Azərbaycandakı mövcud din-dövlət münasibətləri modeli isə normal bir modeldir. 

Azərbaycan xalqının həyatında inanc mühüm rol oynayır, Azərbaycan xalqı bir çox müsəlman xalqları ilə müqayisədə daha dindar xalqdır. Azərbaycanda inanca, dinə münasibət çox fərqlidir. Hətta dini ritualları müntəzəm yerinə yetirməsələr də insanlar inanclıdır. Bununla belə, yaxın pespektivdə Azərbaycanda hər hansı dini quruluşun yaranacağına inanmıram. Çünki, bunun  zəmini yoxdur. Odur ki, Azərbaycan dünyəvi dövlət olaraq inkişaf etməli, eyini zamanda dini dəyərlərini də inkişaf etdirməlidir. Din xalqın mənəvi ehtiyaclarını təmin etməlidir. 

Sual: Belə fikir var ki, din varsa gec-tez siyasətə dönür, hətta Türkiyə dövləti get-gedə dini idarəetəmə əsasları üzərinə keçirilir, yəni islam mütləq bir qüvvə kimi hər şeyi özünə tabe etməlidir?

Cavab: İslamın din olaraq ictimai-siyasi proseslərə təsiri danılmazdır. İslam istər siyasətdə, istər siyasi münasibətlərdə faktordur. Amma islam daxilıində müxtəlif meylli, təmayüllü qruplar var. Bunların bəziləri həqiqətən çox aqressiv, özlərindən qeyrilərini səhv hesab edən, radikal təmayüllü cərəyanlardır. Bunları islama aid etmək olmaz, amma nə edəsən ki, bu qüvvələr də islam adı altında fəaliyyət göstərirlər. Elə dində çaşqınlıqları da belə münasibətlər yaradır. Odur ki, həqiqi islamı kimlərinsə əlində alət olan islamdan fərlqəndirmək lazımdır. Radikal cərəyanların, inkarçı qrupların islamla heç bir əlaqəsi yoxdur. İslam peyğəmbərinin həyatından kifayət qədər nümunələr gətirmək olar ki, başqa düşüncəyə nə qədər dözüm və səbrlə yanaşıb. 

Bu gün təkfirçi qruplar, özlərindən qeyrilərini kafir sayan qruplar özünü göstərir, üstəlik, bu cərəyanların inkişafında maraqlı olan dövlətlər var. Bu cərəyanlar insanlar arasında islam barədə qorxunc bir şey yayırlar, müsəlmanlar arasında məzhəblərarası ədavəti qızışdırırlar. 

Türkiyəyə gəlincə, Türlkiyə yenə də demokratik dövlət olaraq qalır. Sadəcə, hakimiyyətdə inanclı insanlardır.  Əgər bu xalqın seçimidirsə, deməli bunun qorxusu yoxdur. Amma dinin dövlətə gəlməsilə dindarların hakimiyyətə gəlməsi bir qədər fərlqi anlayışdır ki, bunu nəzərdə saxlamaq lazımdır. Siyasətçi inanclı olarasa cəmiyyət bundan qazanar. Bundan cəmiyyətə ziyan olmaz. İnanclı insanların formalaşdırdığı cəmiyyət daha mütərəqqi olar. İnsanların da öz talelərini belə cəmiyyətə etibar etməsini normal sayıram.

Amma insanların inanca olan münasibətindən sui-istifadə edib, dağıdıcılıqla məşğul olan cərəyanlar var ki, müsəlman xalqları özlərini bu cərəyanlardan sığortalamalıdır. Bununla bağlı da bir sıra tədbirlər görülməlidir.   

Sual: Nə etmək lazımdır ki, bu proseslər baş verməsin, din din olaraq, dövlət də dövlət olaraq qalsın, bu sərhədlər haradan keçir,  harada qurtarır, nəyə yol vermək olmaz?

Cavab: Yersiz məhdudiyyətlər bir sıra hallarda radikallıq doğurur. Din dövlət münasibətlərində qanunvericilik əsas götürülməldir. İnsanların vicdan və dini etiqad azadlığı təmin edilməlidir. Müəyyən inzibati üsullarla hansısa cərəyanların fəaliyyətinin qarşısını almağa ehtiyac var. Azərbaycanda din adı altında terror törətmək isyətən cərəyanların da fəaliyyəti olub. Bunlara qarşı inzibati resurslarla mübarizə öz yerində. Dini maarifləndirmə işi ön plana keçməlidir. İnsanlar nəyin din, nəyin din olmadığını bilməlidir. Öz növbəsində dövlət də bu məsələdə ilahiyyatçılara və din xadimlərinə dəstək olmalıdır. Dini fəaliyyətə sərbəst şərait yaradıldıqda radikal cərəyanların bəlalarından sığortalanmaq olar. 

Son illər dövlət-din münasibətlərində müsbət tendensiyalar var və bunu müşahidə etmək asandır. Son dövrlər dini icmalar sosial layihələrə cəlb edilirlər. Odur ki, dövlət dinə sahib çıxmalıdır, o dinə sahib çıxmadığı halda kənardan kimsə dinə sahib çıxmağa çalışacaq. 

Biz dini icma olaraq din-dövlət münasibətlərinin dinc, anlaşma məcrasında inkişafına maraqlıyıq. Buna görə bizi qınayanlar da var, müxtəlif ittihamlar da səslənib ünvanımıza. Din cəmiyyətin tərkib hissəsidir, dövlət qurumları da dindarların hüquqlarının müdafiəsində maraqlı olmalıdır. 

Sual: Ölkədə sələfi məsələsi var, bunun təhlükəsi, yayılma səbəbləri nədir? 

Cavab: Sələfilik geniş anlayışdır, sələflik daxilində də bölümlər var. Onların daxilində də loyal, radikal baxışlı insanlar, qruplar var. Sələfilik daxilində başlqarını kafir sayan təkfirçi qrup da var. Bunların dağıdıcı fəaliyyəti bir çox ölkələrdə özünü göstərir. İraqda, Suriyada bunun acı nəticələri görünür. Zəvvarların partladılması, hər gün terror aktları bunu deməyə əsas verir. Təbii ki, bəzi qüvvələr də bunda maraqlıdır, genişlənməsinə də maraqlı görünürlər. Din həssas məsələdir, din yanlış başa düşüləndə dinsizlikdən də təhlükəli olur.    

Tarixdən də buna çoxsaylı misallar gətirmək olar. Məsələn, tarixdə xəvaric adlı cərəyan olub, Həzrət Əliyə qarşı vuruşublar, bu adamlar gündüzlər oruc tutub, gecəni səhərə kimi ibadət edirdilər, qiyafələri də dindar idi. Amma Həzrət Əlinin qətlinə qədər əl atdılar. Özü də bunu savab qazanmaq üçün etdilər guya. Xəvariclik cərəyan olaraq tarxidən silinib. Amma onların ruhiyyəsi günümüzə qədər gəlib çıxıb. Bunun qarşısını almaq üçün din ağıl, rasional müstəvidə təbliğ olunmalıdır. Bu cərəyanlar inancı, mənəviyyatı ağıla qarşı qoyan cərəyanlardır. Bunlar iddia edirlər ki, din ağılla dərk olunmaz. İstənilən saxta hədisi onlara təqidm etdikdə təhlil etmədən qəbul edirlər. Odur ki, din ağıl müstəvisində təbliğ olunmalıdır. 

İkincisi, ürfan mövzusu qabardılmalıdır. Türkiyə və Azərbaycanda dini zəmində radikallığın olmaması dinin ürfan kökü üstündə təbliğ olunmasındadır.  Din ürfan, insanpərvərlik əsasında təbliğ edilsə bu islamın ruhu ilə də uyğun gələn tərzdir. Azərbaycanda da bu meyllər gücləndirilməlidir. Ürfani əsas götürən dini qruplar məzhəb məsələsini heç zaman qabartmırlar. Yəni, ürfan mübarizəni insana məhəbbətdən doğduğu təqdirdə dəstəkləyir.  İnsan özünün haqlı olmasını bildiyi halda başqasının haqsız olmasına dözümlə yanaşmağı bacarmalıdır. İnsana məhəbbət olarsa, o zaman hətta zor da dəyər və əhəmiyyət kəsb edər. Bunun üçün ən gözəl nümunə Mühəmməd peyğəmbər (ə.s)-ın özüdür. Ona daş atan, onu təhqir edən insanların Allahdan ancaq hidayət olunmalarını istəyirdi. Bütpərəstlik insaniyyətə təhlükə yaratdığından onunla mübarizəyə qalxdı. Yoxsa birinin bütpərəsət olduğuna görə heç kəs onu təqib etmirdi. Din belə şəkildə təbliğ edilərsə radikal cərəyanların fəaliyyətinə yer olmaz.

Sual: Sünni-şiə məzhəbləri arasında ixtilafların həlli yolu varmı?...  

Cavab: Sünni-şiə məzhəblərinin olması fakt və gerçəklikdir. Bununla barışmaq lazımdır. Yəni, ümumi məzhəb yaradıb hamını həmin məzhəb ətrafında birləşdirmək mümkün olmayacaq. İnsanların məsələlərə fərqli yanaşmaları var ki, bu da onların haqqıdır. Dini məzhəblərin varlığında da elə bir faciə yoxdur. Bu gün məzhəblərin dinc yanaşı yaşaya bilmələri məsələsi aktualdır. Bir anlıq fərz edək ki, sünni-şiə məsələsi yoxdur. Bununla belə insanlar arasında hansısa məsələlərə münasibətdə yeni problemlər yaşanacaq. Din sahəsində sabitliyə, dini zəmində münaqişələrin olmamasına görə əsas məsuliyyət din xadimlərinin üzərinə düşür. Məzhəb məsələlərinin həddən artıq qabardılması, təbliğin digər məzhəbin tənqidi üzərində qurulması səhv yanaşmadır. Bu gün islamı tanıtdırmaqla məşğul olmaq lazımdır. 

Azərbaycanda tarixən ciddi məzhəb münaqişəsi olmayıb. Bunu həm də milli dəyər kimi qəbul edirik. Belə münasibət ölkədə dini tolerantlıq mühitinin olması haqda bəyanatların söz yox, gerçəkliyin özü olması deməkdir. Məzhəb fərqləri olsa da ona dözümlü yanaşma var. 

Bu günsə Azərbaycanda bu mühiti, bu ənənələri dağıtmaq istəyirlər. Bəzən sosial şəbəkələrdə polemikları izləyəndə şahid oluruq ki, gənclər arasında qarşı tərəfin müqəddəslərini təhqir etmək kimi hallar baş verir. Bəzən də olur ki, bəzi din xadimləri buna stimul verirlər. Düzdür, toplantılar keçirilir, vəhdətdən danışılır, tədbir qurtaran kimi qarşı tərəfi təhqir edənlər olduğunu görmüşük. İnsanların başa düşdükləri, qəbul etdikləri məzhəb həqiqətləri var. Bundan əlavə hər birimizdə bir ümumi islami təəssüb də olmalıdır, bir-birimizə insancasına yanaşmağı bacarmalıyıq. Yenə də təkrar edirəm ki, bu məəslədə əsas məsuliyyət din xadimlərinin üzərinə düşür. Din xadimləri və ilahiyyatçılar bu məsələdə ehtiyatlı mövqe tutmalıdırlar. 

Bu məsələ həm də dindən daha çox dini mədəniyyət məsələsdir. Bu sahədə bir bilgisizlik problemi yaşanır. Bəzən polemikaya girən tərəflərin dini savadsızlığı özünü göstərir. Halbuki Quranda tövsiyyə var ki, bütpərəstin bütünü təhqir etmə ki, onlar da sizin müqəddəsləri təhqir edərlər. Belə bir kitaba iman gətirən gənc başqa məzhəbin hörmət elədiyi bir şəxsi küçə söyüşlərilə təhqir edirsə bu yolverilməzdir. Bunun qarşısı dərhal alınmalıdır. Zahirən bunun əleyhinə olub, daxilən gəncləri belə təhqirə rəğbətləndirməyin nəticəsi mənfi olur, ixtilaf da dərinləşir.

Sual: Bir sıra şəxslər və qurumlar “Aşura”nın Azərbaycanda matəm günü kimi rəsmi qeydə alınması məsələsini qaldırırlar, buna münasibətiniz necədir? 

Cavab: Azərbaycanda Ramazan, Qurban kimi dini bayramlar dövlət səviyyəsində qeyd olunur. Aşura xalq içində ən geniş yaylmış ayinlərdən biridir. Aşura dövlət səviyyəsində təsdiq olunmasa da xalq içində ümümxalq matəm günüdür. Xalq bu günü matəm kimi qeyd edirsə, dövlət də bunu matəm günü kimi qeydə ala bilər. Belə addımlar dövlət dindar anlaşmalarının yaranmasına səbəb olar. Əgər xalq bu günü əsrlər boyu yaşadıbsa, hətta sovet dövründə belə bundan əl çəkməyibsə, indi də ildən ilə genişlənirsə dövlət də bunu matəm günü kimi qeydə ala bilər.

Sual: O zaman əhli-sünnə və ya dindar olmayan kəsim bunu haqqının tapdanmsı kimi başa düşə bilərmi?

Cavab: Yaxşı, elədirsə, o zaman dövlət dini bayramlar olan Ramazan, Qurban bayramlarını qeyd edir. Dini inancı olmayanlar buna da etiraz edə bilərlər. Məzhəblər arasında məsələyə gəldikdə isə Azərbaycanın böyük əksəriyyəti şiələrdir. Söhbət şiəliyin rəsmi məzhəb olmasından yox, aşuranın matəm günü kmi qəbuıl edilməsindən gedir. Yaxud, xalqın içində gerçək olan faktı  rəsmiləşdriməsindən gedir.Azlıqda qalan məzhəb isə çoxluğun qəbul etdiyi məsələyə hörmətlə yanaşa bilər. Aşura konkret olaraq bir məzhəbə aid məsələ deyil. İmam Hüseyn (s.ə) Peyğəmbərin nəvəsidir və aşura bütün dünyada müsəlmanların qəm günüdür. Türkiyədə aşura mərasimlərinə dövlət rəhbərləri səviyyəsində qatılırlar. Bunun bir müsbət tərəfi kimi əhli-beyt ortaq dəyər olaraq təbliğ edilə bilər. Azərbaycanda bu məsələnin unikallığı budur ki, aşura mərasimində sünni-şiə məzhəbindən olanlar birgə qatılaraq burada iştirak ediblər.Təcrübələr var ki, sünni məzhəbindən olan din xadimləri məclisə gələrək xütbələr oxuyublar. Biz Əhli-Beytin ortaq bir dəyər kimi qabardılmasının tərəfdarıyıq. Həm də aşura bizi ayıran yox, birləşdirən dəyər olmalıdır. İmam Hüseyn (s.ə) bütün müsəlmanlara əziz insandır və heç bi məzhəbin də aşuranı özəlləşdirmək haqqı yoxdur. Aşura bir məzhəbə aid olub qaldıqca ixtilaflar da dərinləşir. 

Sual: Hicab məsələsinə münasibətdə, uşaq dərk edirmi ki, hicaba niyə bürünür? 

Cavab: Dinimiz 9 yaşında qız uşağının hədd-büluğa çatdığını qəbul edir. Dini ayinləri icra etmək vəzifəsi daşıyır. İnkişaf etmiş ölkələrdə də belə təcrübə var ki, yetkinlik yaşna çatana kimi uşaqların düşncə tərzi və düşüncəsini valideynlər müəyyən edir. Hicab da inanclı ailə üçün bir dəyərdir. 

Biz öz ailəmiz içində hər hansı təblğat aparmadıq, amma uşaqlar özləri rəğbət edib hicab taxdılar. Bu məqama dini haqdan çox insan hüququ kimi yanaşırıq. İnsanın dini haqqı ilə yanaşı təhsil hüququ da var. Baş örtüyünə görə uşaqları, insanları təhsildən məhrum etmək yanlışdır. Baş örtüyü qadağası bütün məktəblərdə deyil, bəzən bundan da sui-istifadə edib bunu şişirdən insanlar tapılır. Problem var, problem həllini tapmalıdır. Bir ortaq yol tapılmalıdır. Bu məsələ qısa zamanda həllini taparsa inanclı insanların dövlətə olan narazılığı azalar.

Sual: Dini məktəblərin yaradılmasına münasibət necə olardı?  

Cavab: Əgər dini məktəblər sırf müasir dövrün tələblərinə uyğun dünyəvi təhsil verəcəklərsə bunun əleyhinə deyilik. Xüsusən qızlar məktəbi olsa. Avropada da belə təcrübə var və prinsipcə bəyənirik. Əsas məsələ budur ki, hicabla bağlı narazılıq həllini taparaq aradan qalxsın. Bu məsələdə bəzi inanclı insanların da mövqeyini anlayışla qarşılayırıq. Kimsə məsələ ilə bağlı münasibət ifadə edən kimi xarici iz axtarırılar. Xairic təsiri inkar etmirəm, amma bəzi hallarda vətəndaş hüququnu tələb edirsə bunu qabardıb hansısa xaricə izə bağlamaq lazım deyil.

Sual: Belə düşüncələr var ki, gənclərin dinə meylinin daha bir səbəbi də cəmiyyətdəki ictimai-siyasi narazılıqlardır, bu haqda düşüncəniz nədir?

Cavab: Dinin yayılmasının müəyyən sosial-siyasi səbəbləri ola bilər. Amma mən bunu daha çox fitrətlə əlaqələndirirəm. İnsanın fitrətilə din arasında bir ahəngdarlıq var. İnanc ruhdan qaynaqlanan amildir.

Azərbaycanda dindar-ateist qütbləşməsi yoxdur. Dindarlara da təbliğ edirik ki, yalnız namaz qılanları özümüzkü bilib, başqalarına yad gözlə baxmaq olmaz. Bir də görürsən ki, bir neçə gün dini ibadət edən şəxs başqalarına yuxarıdan aşağı baxmaq cəhdi göstərir. Cəmiyyətdə belə qütbləşmələr heç kəsə lazım deyil. Cəmiyyətin əksəriyyəti inanclıdır, dindardır. Dindarlıq isə təkcə dini ayinləri icra etmk deyil. İnancın dərəcələri var və burada insanların dinə münasibətinə həmin inanc dərəcləri kimi yanaşmaq lazım gəlir. İnsanlar var ki, Allaha, peyğəmbərə inanır, amma ibadətləri yerinə yetirmir. Dindarlığın özünə sektalaşma kimi yanaşamaq da səhvdir. Ona görə də inanca yönəlməkdə sosial faktorların olması inkar edilmir. Amma belə narazılıqların dağıdıcılığa çevrilməsinin qarşısını almaq lazımdır. 

Bəzi hallarda dinə aqressiv ruhiyyə ilə gələnlər olur. Dində haqsızlığa mövqe bildirən hədislər var, “Quran-i-Kərim”də ayələr var. Bəziləri belə ayələri əsas tutaraq hansısa düşünülməmiş addımlar atırlar. Radikal cərəyanlar da bəzən belə narazılıqlardan yararlanmağa çalışırlar. 

Sual: İslamda islahatlar məsələsi mümkündürmü? Misal üçün fikirlər var ki, hər gün 5 dəfə namaz qilmaq lazımdırmı, bəlkə dini tələbləri yumşaltmaq, sadələşdirmək olar? Bu fikirlərə nə münasibət ifadə edərdiniz? 

Cavab: İslam ehklamlarında yox, dindarların islami düşüncəsində islahata ehtiyac var. Müsəlmanların islama yanaşmasında ciddi dəyişkliklər olmalıdır. Dində müəyyən sabit və dəyişilməyən dəyərlər var. Müqəddəs dəyərlər var ki, dinin əsas işi onların keşiyində durmaqdır. Zaman keçir, amma ədalət tələbi elə ədalət tələbi olaraq qalır. Zülmün pisliyini, ədalətin yaxşlığını zaman dəyişdirə bilməz. Müəyyən təməl dəyərlər var ki, din həmin təməl dəyərlər üzərində dayanıb. Bu dəyərlər də zamanla və ya zamana görə dəyişmir. 

Sadəcə müsəlmanların dinə yanaşmasında ciddi dəyişkliklərə ehtiyac var. Din adına tanınan bəzi inancların dinlə heç bir əlaqəsi yoxdur. Dindar mühafizəkar ola bilməz, çünki, din mühafizəkarlıq demək deyil. Din istənilən mənfi tendensiyanın əleyhinədir, eləcə də ilahi dəyərlərə zidd olmayan mütərəqqi milli adətləri də təqdir edir. Din yeniliyi inkar etmir və ona görə də bir orta yol tutuluraq həqiqi islam təbliğ olunmalıdır. 

Gündəlik ibadətlər məsələsinə gəlincə, bu dinin praktikliyi, Haqq-insan münasibətlərinin təzahürü, Tanrı ilə bəndənin canlı təmas xəttidir. Allahla bəndə arasında əlaqə mexanizmidir. Əslində gündəlik ibadət Allahla bəndə arasında təcrübi əlaqədir. 

Dini təməl qaydalarının dəyişməsi mümkün deyil. Müsəlmanların isə islami təfəkküründə ciddi dəyişikliklərə ehtiyac var, bunun  üçün isə ilk növbədə ruhanilər ziyalılaşmağı bacarmalıdır. 

Ruhaniliyin problemlərindən biri də dini biliklərdən başqa digər sahələrə etinasız yanaşmalarıdır. Belə ruhanilər müasir dövrün tələbləri daxilində din təbliğ edə bilmirlər. Odur ki, müasir dövrdə dinin təqdimat məsələsində ciddi nöqsanlar var. 

Sual: İnsan haqları ilkdir, yoxsa din? Din dəyişmək məsələsi niyə ağrılı qarşılanır? Məsələn kimsə islamı qəbul edəndə alqışlanır, kimsə islamdan başqa dinə keçəndə qınanır? 

Cavab: Məncə insan haqları ilə din arasında elə bir ziddiyyət yoxdur. İnsan haqlarına yanaşma fərqi var. Dinin isə insan haqları ilə bağlı öz konsepsiyası vardır. Din dəyişəndə təzyiqlə üzləşməyə bəlkə də təbii yanaşmaq lazım gəlir. Bu satqınlıq, xəyanət kimi qavranır.

Amma geniş mənada din etnik mənsubiyyətdən fərqlidir. Çoxumuz özümüzü müsəlman sayırıq. Amma müsəlmançılığımız etnik müsəlmançılıqdır. Yəni, mənsub olduğumuz xalq, millət müsəlmanlığı qəbul edib deyə biz də özümüzə müsəlman sayırıq. Əslində isə əqidə seçimində insan azaddır, dinimiz də məcburiyyəti rədd edir. 

Bununla belə islam dinlərin arasında ən kamilidir və bu mənim müsəlman olaraq etiqadımdır. Hər bir insan dinə normal yanaşa bilsə onun kamil olmasını görə bilər. İslam yeganə dindir ki, heç bir peyğəmbərin təlimini inkar etmir. İslam yenə yeganə dindir ki, bütün peyğəmbərləri təsdiq edir.

Sual: Olubmu ki, istər şiə, isətər sünni məzhəbindən olanlar yeni nəsil din xadimləri  ümum din məsələlərini oturub birgə müzakirə edələr?

Cavab: Dini Qurmlarla iş üzrə Dövlət Komitəsinin təşəbbüsülə bu yaxınlarda belə bir tədbir keçirildi. Seyyid Yəhya Bakuvinin mənəvi irsinə həsr edilmiş tədbirdə iki məzhəbdən olan din xadimləri iştirak edirdilər. Həqiqətən bu hadisə çox müsbət bir dəyərə malik idi. Məzhəblərarası narahatlıqlar  doğuran məsələlər müzakirə olundu. Radikallığın qarşısnı almaq məsələləri gündəmə gəldi, çox səmimi müzakirələr oldu. Məncə faydalı bir tədbir idi. Birbaşa təmasda olduq və bu tipli tədbirlərin davamına ehtiyac var. Amma bu tədbirlər məscidlərdə keçirilsə daha yaxşı olar. Müxtəlif məzhəbə aid din xadimlərinin insanların gözü qarşısında görüşləri, camaatların birgə namaz qılmaları kimi praktik və real addımlar atılmalıdır. Bu məsələdə Qafqaz Müsəlmanları İdarəsinin, xüsusilə də Şeyxülislam 

Hacı Allahşükür Paşazadənin də təşəbbüsləri olub. Məsələn, bu il Peyğəmbərimizin mövludu münasibətilə elan edilmiş vəhdət həftəsi bütün ölkə məscidlərində geniş keçirildi. Məscidlərdə məzhəblər arasında qardaşlıq barədə xütbələr oxundu, Şeyxülislamın xüsusi çıxışı oldu. Xatırlıyıram, QMİ Bakıda müxtəlif məzhəblərin təmsilçilərinin qatıldığı İslam vəhdəti mövzusunda elmi-praktiki konfran keçirmişdi.  Bu işlərin davam edilməsinə ehtiyac var. Xülasə, sözdən işə keçilməlidir. Din xadimləri bunda nümunə göstərsələr, gənclərdə də, dinadarlarda da vəhdət ruhiyyəsi daha da güclənər.

Sual: Sizə olan hücumlara əhli-sünnə qardaşlarımızdan etirazlar aldlnızmı?

Cavab: Əhli-sünnə qardaşlardan çox ciddi reaksiya oldu. Çoxsaylı dindarlar, din xadimləri “facebook” səhifəmizə mövqelərini yazdılar, zənglər etdilər, dəstək olduqlarını bidirdilər. Hətta Türkiyədən dəstək aldıq. Bu insanlar radikallığa qarşı etirazlarını ifadə etdilər. Bu məsələdə birliyin olduğunu gördüm.

Sual: Bu hücumda niyə hədəf Hacı Şahin və “Məşədi Dadaş məscidi” oldu?

Cavab: Bu barədə dəqiq bir söz deməyə çətinlik çəkirəm. Yəqin ki, “Məşədi Dadaş məscidi”ndə kütlənin daha çox olmasına görə. Biz heç zaman məzhəb məsələsini şişirtmədik, bunu qabartmadıq. Məncə bu adı çəkilən məscidə daha çox dindarın toplanması, namaza gəlməsilə bağlıdır. Yeganə düşünə biləcəyim budur. Bu məzhəblərarası qarşıdurma yaratmaq məqsədilə edilirdi. Şəxsən mənə qarşı hesablanmayıb. Azərbaycanda indiyə kimi belə hal baş verməmişdi ki, din xadiminə ölüm fətfası verilsin. Bu ilk dəfə idi ki, baş verirdi. Mən bu məsələdə xarici təsirləri də istisna etmirəm. Görünür, kimlərsə ölkədə qarşıdurma yaratmaqda maraqlıdır. 

Sual: Sizə qarşı hücumla bağlı həbs dairəsi genişlənə bilərmi?

Cavab: Ehtimal edirəm ki, dairə genişlənə bilər. İki nəfərin həbsindən sonra üçüncü şəxs də həbs edildi. Özüm də istintaqa ifadə verdim. Məsələnin tam şəkildə araşdırılacağını dedilər mənə. Bu məsələ ilə bağlı ola biləcək mümkün iştirakçıların aşkarlanması yönündə də addımlar atılır. İstisna etmirəm ki, say arta da bilər. Bu istintaqın səlahiyyətidir, ona görə də istintaq müəyyən edəcək ki, dairədə daha kimlər var, əlbəttə əgər varsa....  --0--