Rus dili - təhlükə və ya bilik vasitəsi

****

-Qulu müəllim, son vaxtlar rusdilli məktəblər, rus dilində təhsil mövzusu tez-tez gündəmə gəlir. Hətta bu mövzuya parlament nümayəndələri də fikir bildirirlər. Bəzi insanlar Azərbaycanda rus dilində təhsilin tamamilə ləğv olunmasını təklif edirlər. Bəziləri isə buna qarşı çıxır. Sizcə, rus dilində təhsil ləğv olunmalıdırmı?

-Əlbəttə, rus dilinin tədrisi ilə bağlı fikirlərin fərqli olması normaldır. Amma mən hesab edirəm ki, bu məsələdə rus dilində təhsili ləğv etmək təklifi həmin təhsil sisteminin o dildə təhsilin artıtılmasını təklif etmək qədər yanlışdır. Ölkədə yaşayan vətəndaşların bir qidmi bu dildə təhsil almaq istəyir. Buna normal baxmaq lazımdır. Təhsildə bir qoldur, istiqamətdir və bunun mövcudluğuna hər kəsin bir münasibəti var. Mən şəxsən hesab edirəm ki, Azərbaycanda rus dilində təhsilin olması normaldır. Yəni onu ləğv etmək heç bir halda doğru addım sayılmaz.

-Artıq Rusiyadan rəsmən ayrıldığımızdan 27 il keçib. Dərsliklər dəyişib, artıq yeni dərsliklərin müəllifi də azərbaycanlılardır. Ümumiyyətlə rus bölməsində tədris olunan fənnlər demək olar ki, Azərbaycan bölməsindəki dərsliklərin rus dilinə tərcümə olunmuş variantıdır. Bəs bu halda niyə belə fikirlər səslənir ki, rus dilində təhsil Rusiya mədəniyyətinin təbliği və ya Rusiya propaqandasına xidmət edir? Bu nə dərəcədə doğru fikirdir? Yəni rus dilində təhsil ölkədə Rusiya təhlükəsini artırırmı?

-Azərbaycanın müstəqilliyi artıq tarixi faktdır. 30 ilə yaxındır ki, biz Rusiyadan qopub, SSRİ-dən qopub müstəqil dövlət qurmuşuq. Amma bu ayrılmanın özü müəyyən mənada şərtidir. Çünki iqtisadi, mədəni əlaqələr qalır. Təhsil və başqa sahələrdə əməkdaşlıq var. Biz bu ölkə ilə əlaqələrimizi tamamilə üzməmişik. Təhsillə bağlı məsələ bir az incədir. Yəni bu cür düşünmək ki, rus dilində təhsilin genişləndirilməsi Rusiya mədəniyyətinin təbliğidir, əlbəttə bu birmənalı şəkildə rus mədəniyyətinin təbliğidir. Bu belə olmasaydı, onda nəyə görə rus dilində təhsilə bu qədər can atardılar, bu iş prezident səviyyəsində deyilərdi, düşünülərdi. Bu strateji xətt kimi keçir. Rus dilində təhsil birmənalı şəkildə Rusiya mədəniyyətinin, rus düşüncəsinin, bütövlükdə götürəndə Rusiyanın özünün təbliğatıdır. Və mən hesab edirəm ki, hər bir halda burda müəyyən təhlükələrin olması aşkardır. Yəni bir ölkədə başqa bir ölkənin təhsili artırsa bu artıq milli təhlükəsizlik məsələsi üçün müəyyən problem yaradır. O mənada da bu təhsilin hüdudlarının həddindən artıq genişləndirilməsi Azərbaycan üçün gələcəkdə müəyyən təhlükələr yarada bilər. Çünki bir ölkə başqa bir ölkəni qəsb edəndə və yaxud da orda təsirini artırmaq istəyəndə həm sərt addımlar atır, həm də yumşaq addımlar. Yumşaq diplomatiya deyəndə bura təhsil, QHT-lərlə iş və.s. daxildir. Təhsil də bura aiddir.

-Son illər Azərbaycanda rus bölməsinə üz tutanların sayı xeyli çoxalıb. Sizin fikrinizcə, rus dilində təhsilə bu qədər marağın çox olması nə ilə əlaqədardır? Bu tendensiyanın alt qatında əhalinin hansı fikri dayanır?

-Rus dilində təhsilə marağın bu dərəcədə artmasının müxtəlif səbəbləri var. Yəni əsas səbəb bundan ibarətdir ki, bizdə bir çoxlarının təsəvvüründə köhnə rus məktəbləri canlanır və o ənənədən çıxış edərək belə düşünürlər ki, rus məktəblərində dərslər daha yaxşı keçirilir. Nizam- intizam daha ciddidir. Burda şağirdlər, tələbələr tədrisin əsaslarına daha yaxşı yiyələnirlər. Bu birinci əsas təsəvvürdür. Ikinci faktor ondan ibarətdir ki, çoxları belə düşünür ki, rus dilində təhsil almaq insanı daha böyük arenaya çıxarır. O rus dilində təhsilin sayəsində daha geniş arenaya çıxa bilir. Daha yaxşı karyera qura bilir. Təhsilini daha yaxşı davam etdirir. Yəni cəmiyyət üçün daha dəyərli olur. Üçüncü və ən qorxulu cəhət ondan ibarətdir ki, çoxları belə hesab edir ki, ana dilində, yəni Azərbaycan dilində təhsil almaq həyati zərurət deyil. Yəni əgər bu həyati zərurət olsa, ona çoxlu plyuslar gətirsə o zaman bu dildə təhsili davam etdirmək olar. Amma bu gün çox təəssüf ki, çoxlarında belə təsəvvür var ki, Azərbaycan dilində təhsil almaq onun üçün həyati zərurət deyil. Ona görə təhsilini ya rusca, ya ingiliscə alsa, daha böyük karyera qazana bilər. Bu çox kədərlidir.

-Səbəblərdən biri də odur ki, işəgötürənlər vətəndaşların işə qəbulu zamanı, hətta aşağı maaşlı işə qəbul edərkən belə rus dilini bilməyi şərt kimi irəli sürürlər. Görünür, valideynlər özləri iş mövzusunda bu problemlə qarşılaşdıqları üçün övladlarını rus dilinə yönləndirirlər. Bu işəgötürənlər tərəfindən rus dilinin tələb olunması nə ilə əlaqədardır? Bu doğru yanaşmadırmı?

- Təəssüf ki, Işəgötürmə, işəqəbulla bağlı məsələlərdə Azərbaycan dilinin statusu dönə-dönə pozulur. Bu bizim cəmiyyətdə də müəyyən laqeydlik yaradır. Amma burda incəlik nədən ibarətdir. Işə göturən adam xüsusən özəl işə qəbul edirlərsə, bu adamlar hesab edirlər ki, onun işə götürdüyü insanlar rus dili və yaxud ingilis dilini bilməlidirlər. Bu sırf bizneslə bağlıdır. Əlbəttə burada da alt qatda müəyyən nüanslar var ki, nəyə görə rus dili xüsusi olaraq fərqləndirilir. Amma bütövlükdə əlbəttə bizim gənclərimiz ana dilində yaxşı bilməlidirlər. Amma rus dilini və ingilis dilini bilmələri onların karyera qurmasına müəyyən dərəcədə şərait yaradır. Amma bunu mütləq şərt kimi qoymaq düzgün addım deyil.

-Rusiya propaqandasına xidmət edən media qurumları bu məsələni geniş işıqlandırır və hətta yazılarda Rusiyadan Azərbaycana müəllimlər göndərmək təklifi səsləndirilir. Yeri gəlmişkən, Rusiya prezidenti Vladimir Putin sentyabrın sonunda Bakıya səfəri zamanı öz çıxışında Azərbaycanda rus dili mövzusuna da toxunub. Rusiyadan Azərbaycana müəllimlər cəlb etmək fikri gələcəkdə Azərbaycana hansısa təhlükələr yarada bilərmi?

- Bir çox mətbuat qurumlarında, yazılarda Azərbaycanda rus dilində təhsil məsələsi bilərəkdən şişirdilir. Bu bir təbliğati material kimi Rusiyanın özündə, Moskvada aparıcı qəzetlərdə bəzən önə çəkilir. Bunun bu dərəcədə şişirdilməsinin özü doğrudan müəyyən dərəcədə şübhələr yaradır. Yəni bu hansı məqsədlə edilir? Putinin Bakıda bəyanat verməsi, 340 rus dilində məktəbin olmasını xüsusi vurğulaması məsələyə müəyyən siyasi çalarlar gətirir. Məsələnin bu şəkildə qoyulması, Rusiyadan müəllimlər cəlb etmək mövzusu filan, bunlar kifayət qədər qorxulu mövzulardır. Bu məqsədlə gələn müəllimlərin bir çoxu emissar rolunu oynayır. Onlar müəyyən təbliğati məqsədlərə xidmət edirlər. Bu məsələlər yolverilməzdir. Azərbaycanda kifayət qədər rus dili müəllimi də var. Bakı Slavyan Universiteti var. Xarici Dillər Universiteti var. Ona görə bura kənardan müəllim gətirməyə heç bir ehtiyac yoxdur. Yəni Rusiyanın təcrübəsi, başqa ölkələrdəki fəaliyyəti də göstərir ki, bu gələn müəllimlər, göndərilən diplomatik fəaliyyətlə məşğul olan insanlar hansı məqsədləri gerçəkləşdirirlər. Azərbaycan kiçik ölkədir. Onun hələlik müqavimət gücü, müdafiə gücü, təhlükəsizliklə bağlı problemləri o dərəcədə yüksək səviyyədə deyil. Ona görə bu Azərbaycan üçün əlavə problemlərin ortaya çıxmasına ehtiyac yoxdur. Bu müəllimlərin gəlişi Azərbaycanın milli təhlükəsizliyi üçün bir təhlükədir. Gələcəkdə bunların ciddi fəsadları ola bilər. Biz bunu öz yaxın dövr tariximizdən də görmüşük. Yəni Rusiya məhəbbətinin arxasında nəticə etibarı ilə ortaya nələr çıxır.

-Gələcəkdə rus dilində təhsilin ödənişli olacağı ilə bağlı ictimaiyyətdə fikirlər səsləndirilir. Belə olarsa, bu nəyə xidmət edəcək? Sizcə, bu, rus dilinin nüfuzunu cəmiyyətdə daha da artırmağa xidmət etməyəcəkmi?

-Ehtimal etmirəm ki, Azərbaycanda rus dilində təhsil ödənişli olacaq. İndi belə bir ajiotaj yaratmağa heç bir ehtiyac yoxdur. Tutaq ki, bu təhsilin ödənişli olması onun nə nüfuzunu artıracaq, nə də mövqeyini artıracaq, nə də ona əlavə dividentlər qazandıracaq. Rus dilində məktəblərin sayının həddindən artıq artırılmasına ehtiyac yoxdur. Bunu reklam etməyə də ehtiyac yoxdur. Kim istəyirsə bu dildə təhsil alsın. Amma əlbəttə ki, həmin məktəblərdə də Azərbaycan dili lazımi şəkildə tədris olunsun. Hər kəs bu Vətənin, bu məmləkətin, bu millətin dilini bilməlidir.