Azərbaycan 2020-ci ildə cari əməliyyatlar hesabının kəsiri ilə üzləşə bilər

Beynəlxalq maliyyə institutlarının proqnozlarına görə, 2020-ci ildə koronavirus pandemiyası və dünyada neftin qiymətlərinin düşməsi ilə əlaqədar olaraq, 2015-16-cı çətin illərdə olduğu kimi, Azərbaycanın cari əməliyyatlar hesabı kəsirli olacaq, lakin kəsirin ölçüsü həmin illərlə müqayisədə xeyli çox ola bilər.

Beynəlxalq Valyuta Fondunun (BVF) yenilənmiş proqnozlarından ASTNA-ya məlum olub ki, 2020-ci ildə Azərbaycanın cari əməliyyatlar hesabının kəsiri 2019-cu ildəki 4,4 milyard dollar profisitə qarşı 3,3 milyard dollara çata bilər.

2015-ci ildə Azərbaycan dünya neft qiymətlərinin düşməsindən və manatın iki  devalvasiyasından əziyyət çəkəndə cari əməliyyatlar hesabının kəsiri 0,22 milyard dollar, 2016-cı ildə 1,36 milyard dollar idi, sonrakı illərdə ölkənin tədiyə balansının bu mühüm göstəricisi profisitli idi.

Ötən ilin sonunda qəbul edilmiş büdcə paketində Azərbaycan hökuməti 2020-ci ildə tədiyə balansının cari əməliyyatlar hesabının profisitli olacağını və 2,5 milyard dollara (ÜDM-in 5.2%) çatacağını proqnozlaşdırmışdı.

Bununla yanaşı, dünyada işgüzar fəallığı, xarici ticarət əməliyyatlarının həcmini və kapital axınını azaldan koronavirus pandemiyası Azərbaycanın tədiyə balansına və onun əsas komponenti olan cari əməliyyatlar hesabına mənfi təsir göstərib.

BVF Azərbaycanın ÜDM-ni 2019-cu ildəki 47,3 milyard dollar qarşı 40 milyard dollar səviyyəsində proqnozlaşdırır və cari əməliyyatlar hesabının göstəricisi 2019-cu ildəki ÜDM-ə nisbətdə 9.2% artıma qarşı, bu il ÜDM-ə nisbətdə 8.2% azalacaq.

Hətta 2016-cı ildə cari əməliyyatlar hesabının ÜDM-ə nisbətdə azalma tempi cəmi 3,6% idi.

Qeyd edək ki, ölkənin tədiyə balansının "Cari əməliyyatlar hesabı" bölməsində mal və xidmətlərin ixracı və idxalı, xalis investisiya gəliri və müəyyən ödənişlərin xalis həcmi qeyd olunur.

BVF-nin proqnoza görə, 2020-ci ildə Azərbaycanın mal və xidmət ixracı 2019-cu ildəki 23,6 milyard dollardan 14.4 milyard dollara, idxal isə 17.7 milyard dollardan 15.2 milyard dollara enə bilər.

Tamamilə aydındır ki, azalma əsasən Azərbaycanın ixrac əməliyyatlarının 90%-ni təşkil edən neft və qazın satışı ilə əlaqədardır.

2020-ci ildə isə yalnız neft ixracının kəmiyyət göstəricisinin (kondensatla) - 2019-cu ildəki 0,6 milyon bar / s-dən 0,55 milyon bar / s-a qədər azalması deyil, həm də qiymətinin (maliyyə) azalması gözlənilir. Belə ki, 2019-cu ildə Azərbaycan neftinin bir barreli orta hesabla 64,4 dollara ticarət edilirdi, 2020-ci ildə isə bu göstərici iki dəfə aşağı olacaq.

BVF-nin proqnozuna görə, 2020-ci ildə neft ÜDM-i 2,5% azalacaq, halbuki 2019-cu ildə 0.3% artım olub.

Hətta Azərbaycan tərəfindən qaz ixracının artırılması vəziyyəti xilas edə bilməz, çünki xaricdə "mavi yanacağın" satışı yenicə geniş vüsət alır və ölkənin xarici ticarətində 10%-dən çox deyil.

“Fitch Ratings” analitikləri də hesab edirlər ki, neftin qiymətinin aşağı düşməsi Azərbaycanda cari hesab balansının əhəmiyyətli dərəcədə pisləşməsinə səbəb olacaq və onun kəsiri ÜDM-in ən azı 2,8%-ni təşkil edəcək.

Dünya Bankının məlumatına görə, neftin qiymətinin aşağı olması səbəbindən 2020-ci ildə Azərbaycanın tədiyə balansının kəsiri ÜDM-in 7%-ni təşkil edəcək.

Asiya İnkişaf Bankının proqnozlarına görə, 2020-ci ildə Azərbaycan tərəfindən malların idxalı 37,8% azalacaq, çünki COVID-19 ticarətin ümumi həcmini azaldır, lakin məhsul idxalının xərcləri arta bilər.

 "2020-ci ildə Azərbaycanın ixracatı 32,7% azalacaq, çünki neftin ucuz qiymətləri karbohidrogen ixracından gəlirləri azaldacaq", - deyə AİB hesab edir.

İqtisadi İslahatları Təhlili və Kommunikasiyalar Mərkəzinin  icraçı direktoru Vüsal Qasımlı deyib ki, "neftin qiymətinin bir barrel üçün 1 dollar dəyişməsi Azərbaycanın tədiyə balansının cari hesabına ildə təxminən 250 milyon dollar səviyyəsində təsir göstərir".

Qasımlı qeyd edib ki, "neftin bir barreli 40-45 dollar səviyyəsində olsa, Azərbaycan tədiyə balansının tarazlığını saxlaya bilər".

BP-nin Azərbaycan, Gürcüstan və Türkiyə üzrə vitse-prezidenti Bəxtiyar Aslanbəyli dünya beyin mərkəzlərinin araşdırmalarına istinad edərək hesab edir ki, 2020-ci ilin ikinci rübü ərzində neftin qiymətləri mart-aprel aylarının dinamikasını qoruyacaq (Azərbaycan neftinin bir barrelini 20-25 dollara satırdı) və yalnız üçüncü rübdə bir barrelin qiyməti 30 dollara, ilin sonuna qədər isə 35 dollara qədər yüksələ bilər.

Cari əməliyyatlar hesabına daha nələr təsir edir?

 Azərbaycan Mərkəzi Bankının müntəzəm hesabatlarına əsasən, bu göstəriciyə aşağıdakılar təsir edır: gəlirlərin geri qaytarılması (əsasən Azərbaycanın beynəlxalq karbohidrogen layihələrində səhmdarlarının gəlirləri və xam neft şəklində); qeyri-rezidentlərə qiymətli kağızlar portfelində ödənilən faizlər və xarici borclardan istifadəyə görə ödənilən faizlər.

Bu baxımdan 2019-cu ildə Azərbaycanın birbaşa və zəmanətli xarici borcunun 9 milyard 91 milyon ABŞ dolları (ÜDM-in 18,9%) olduğunu xatırlatmaq yerinə düşər. Amma BVF 2020-ci ildə onu ÜDM-in 21%-i səviyyəsində proqnozlaşdırır, “Fitch” və “S&P” əvvəlcədən yığılan xarici valyuta aktivlərinin (ölkənin dövlət neft fondunda və AMB-də) böhranın qarşısını almağa kömək edəcəyinə inansalar da, Azərbaycanın xarici borcunun artmasını istisna etmirlər.

Amma elə həmin BVF hesab edir ki, 2020-ci ildə AMB-nin valyuta ehtiyatları "koronavirus pandemiyası və aşağı neft qiymətləri səbəbiylə" 2019-cu ilin sonundakı 6.3 milyard dollara qarşı 4,1 milyard dollara enəcək.

"2020-ci ilin nəticələrinə görə, Azərbaycan Mərkəzi Bankının ehtiyatları 3,4 ay ərzində idxal xərclərini ödəmək üçün kifayət edəcək. Halbuki 2019-cu ildə 4,9 ay ərzində idxal xərclərini ödəməyə kifayət edəcək qədər ehtiyat var idi", - deyə BVF qeyd edir.

İstər-istəməz, 2020-ci ildə Azərbaycanın tədiyə balansın vəziyyəti yaxşı olmayacaq.

AMB-nin rəhbəri Elman Rüstəmov aprel ayında ixrac qazancının, xüsusən də neft ixracından əldə olunan mədaxilin azalmalarına işarə etdi, lakin sevinclə 2020-ci ilin birinci rübündə xarici ticarətdə profisit olduğunu bildirdi.

Bəli, yanvar-mart aylarında Azərbaycanın xarici ticarətdəki müsbət saldosu 1,57 milyard 569 milyon ABŞ dolları təşkil etdi, ancaq bu, yalnız COVID-19 səbəbiylə dünyada karantin tədbirləri səbəbiylə idxalın azalması nəticəsində baş verdi.

Azərbaycanın 6.84 milyard dollarlıq xarici ticarət dövriyyəsi 2019-cu ilin yanvar-mart ayları ilə müqayisədə 10.2% azalıb.

Eyni zamanda, 2020-ci ilin ilk rübündə ixrac 4,2 milyard dollar (azalma 6,2%), idxal 2.637 milyard dollar (azalma 15.9%) təşkil edib.

İxrac strukturunda əsas həcm neft-qaz sektoru məhsullarının (89,8%) payına düşür ki, bu, Azərbaycanın asılılığını ən yaxşı şəkildə göstərir. 2020-ci ildə iqtisadiyyatın digər sahələri hesabına vəziyyəti yaxşılaşdırmaq şansı çox azdır.