Anlaşılmaz bir durum

Rusiya hərbi-sənaye maşını  Soçi görüşü ərəfəsində öz ənənəsini pozmayaraq tədavülə daxil oldu. Düzünü desəm, 5 avqustdakı  görüş ərəfəsində Suriyadakı Türk  hərbi qüvvələrinə qarşı yeni təxribatlar gözləyirdim. Çünki 17 sentyabr 2018-dəki ilk görüşdən 29 sentyabrdakı son görüşə qədər Rusiya hərbi-sənaye maşını Suriya torpaqlarında müəyyən hərbi üstünlük əldə edərək  masa arxasına keçmiş, öz şərtlərini o üstünlükləri qazandıqdan sonra diqtə etmişdi.

Bu dəfəki  həmlə Aralıq dənizi sahilində Rusiyanın inşa etdiyi Akkuyu nüvə stansiyasından Türk inşaat firmasının tamamilə çıxarılmasıyla gəldi. Yəni, atom stansiyasının tikintisi  Rusiyanın öz şirkəti  (və ya özünün müəyyənləşdirəcəyi əcnəbi şir)  tərəfindən başa çatdırılacaq. Mersin-Akkuyu atomenerjisi stansiyasının tikintisi    hökumətdə və parlamentdə müzakirə edilmədən o dövrün baş  naziri(2012) cənab Erdoğan tərəfindən Rusiyaya verilmişdi:  Türkiyə baş naziri Rusiya dövlət başçısıyla şəxsi münasibətlərinə sonsuz dərəcədə güvənərkən atom enerjisi stansiyası  inşasının Rosatom  firmasına verilməsi Vladimir Putini çox-çox məmnun etmişdi.  Rusiya dövlət başçısı hakimiyyətinin ikinci dövründən  başlayaraq Türkiyənin enerji bazarında söz sahibi olmağa can atırdı.

2004-cü ilin dekabrında Rusiya dövlət  başçısının Ankaraya səfərini yaxından izləyərkən Türkiyə Palatalar və Birjalar Birliyindəki  çıxışında  diqqətimi bu sözləri cəlb etmişdi: “Türkiyənin həm enerji həm də hərbi sənaye bazarında olmaq istəyirik. Buna görə vertolyotlarımızdan birinə “Erdoğan” adı  verdik, Türkiyənin alması üçün hər güzəşti etməyə  hazırıq. Tatneft şirkətimiz Türkiyənin Tüpraş firmasının 51%-ni tender yoluyla aldı ancaq məhkəmə tenderin nəticəsini ləğv etdi. Biz cənab Erdoğanın üzləşdiyi çətinlikləri anlayır, ona görə  ruhdan düşmürük, səbrlə tenderlərdə iştiraka davam edəcəyik”

Sonrakı  illərdə Türkiyə və Rusiya liderlərinin daim yüksələn xətlə inkişaf edən şəxsi münasibətləri hədəflərin  böyüməsinə  səbəb olsa da bəzi hədəflərə  yaxınlaşmaq  heç cür  mümkün olmamışdı-məsələn, iki ölkə arasındakı ticarət dövriyyəsinin 100 milyard dollara çıxarılacağı tez-tez təkrarlansa da 37 milyard dollar  son rəqəm olmuşdu. Türkiyənin cari kəsirinin  təxminən 60%-ni  Rusiyadan idxal edilən neft və qaz təşkil etməkdədir. Öz təbii qazını  Avropa bazarına çıxarmaq üçün  4 boru xəttini Türkiyə ərazisindən  keçirməyə dair Rusiyanın tələbinə Ankaranın 2 dəfə müsbət cavab verməsinə və layihənin ilk  2 mərhələsinin reallaşmasına baxmayaraq, növbəti 2 layihə üçün Moskva   təmkinini qoruyur (onlardan  Rusiya üçün  həyati dərəcədə mühüm olanı şimaldan cənuba Türkiyə ərazisindən keçərək Suriyanın Türkməndağıı bölgəsindən Aralıq dənizinə çatdırılmasına çalışılan qaz kəməri layihəsidir ki, Türkiyə bunun gündəmə gəlməsinə hərarətli baxmamaqdadır).

Mersin-Akkuyu  atom  enerjisi  stansiyası tikintisinin son mərhələsiylə bağlı Rusiyanın atdığı addımın pərdəə arxasında nə  var? İddia edildiyi kimi, Türkiyənin böyük ehtiyac hiss etdiyi `isti pul`un (təxminən 20 milyard dolların) bir hissəsinin Rusiya tərəfindən verilməsimi? Yoxsa bu,  Türkiyənin   Suriyadakı mövqeyinin zəiflədilməsi üçün  edilmiş kəskin bir taktiki həmlədirmi? Suriyada növbəti dəfə əməliyyat keçirmək üçün Rusiyanın Türkiyəyə  icazə vermə ehtimalı onsuz da zəif ikən Mersin-Akkuyu atom enerjisi stansiyasının inşaatında iplərin tamamilə Rusiyanın əlinə keçməsi əməliyyat üçün  icazə ehtimalını tamamilə gündəmdən çıxara bilərmi?

Hələ  “Ərəb baharı”  başlamadan Suriyanın Tarsus limanını genişləndirən Rusiya 30  sentyabr 2015-ci ildə Suriyaya hərbi  kontingent göndərəndən sonra Lazkiyə limanına da yiyələnmişdi.  Aralıq dənizinin Türkiyə sahilindəki atom enerjisi stansiyasında tam söz haqqında sahib olmağın Türkiyə-Rusiya münasibətlərində son dərəcə  ciddi bir səbəbi və yeri olmalıdır.

Dünyada az qala hər gün yaşanan geosiyasi sınmalar ortamında Türkiyə ilə Rusiya nə etmək istəyir?