Brunson barədəki hökmün təhlükəli tərəfləri

15 iyul 2016-cı ildə həyata keçirilmək istənilən hərbi çevriliş cəhdindən 3.5 ay sonra Türkiyə İzmirdəki bir kilsədə uzun müddətdən bəri xidmət edən rahib Andrew Brunsonu həbs etdi.

İqtidar bununla öz əlini gücləndirərək Fətullahçı terror təşkilatı FETÖ-nün ABŞ-dakı başçısını "barter" yolu ilə ölkəyə gətirməyi hədəfləyirdi.Brunsona qarşı təkcə FETÖ yox, PKK terror təşkilatı ilə əməkdaşlıq etdiyinə dair ittiham irəli sürlümüş, "gizli şahidlər"in ifadələri ilə o ittihamlar gücləndirilməyə çalışılmışdı.

Uzun müddət Türkiyənin gündəmində yer tutmayan Brunson məsələsi bu ilin mayında birdən birə gündəmə gələndə rahibə qarşı ittihamnamə hazırlanmadığı da məlum olmuşdu.

Evangelist rahibin azad edilib ABŞ-a təhvil verilməsi üçün başda prezident Trump olmaqla, Türkiyəyə təzyiq göstərilməyə başlanılanda o da məlum olmuşdu ki, prezident Erdoğan ilə "dostum Donald" dediyi şəxs arasında bu barədə gizli razılaşma da əldə edilibmiş: Erdoğan rahibin azad edilməsini, Trump isə Halkbankın keçmiş baş direktor müavini Hakan Atillanın öz cəzasının qalan hissəsini Türkiyədə çəkməsini qəbul edibmiş.

Ancaq Erdoğanın müşavirləri ABŞ-ın əlinə çox ciddi dəlillər verərək Türkiyəni çətin vəziyyətdə qoyan Təbrizli gənc iş adamı Rza Zərrabın ifadələrinin yeni bir ittihamnaməyə daxil edilməməsini də istəyincə, "dostum Donald" rahibin qeydsiz-şərtsiz sərbəst buraxılmasını tələb etdi.İyulun ortalarından başlayan gərginliyi prezident Erdoğan və kürəkəni, xəzinə və maliyyə naziri Berat Albayrak öz lehlərinə çevirərək həm yaxınlaşan ağır devalvasiyanı arxa plana keçirməyə həm də tərəfdarlarını konsolidə etməyə çalışsalar da əslində devalvasiyanın mənbəyinin Trumpın mesajları olmadığı açıq-aşkar idi.

ABŞ ilə bundan artıq ziddləşməyin heç bir faydası olmayacağını görən Türkiyə, əvvəlcə rahibin evdə müalicə olunmasının lüzumunu" səbəb göstərərək onu ev həbsinə çıxardı, oktyabrın 12-də isə prokurorluq ittihamnaməsində 35 il həbsi tələb edilən Brunsona 3.5 il cəza verilərək o, həbsdən tamamilə azad edildi və aeroprotda onu gözləyən xüsusi təyyarə ilə ölkəsinə yola düşdü.

Məhkəmənin son iclasında gerçək hüquqşünasların "Türk ədliyyə sisteminin virusu" adlandırdıqları "gizli şahid"lər ifadələrini tamamilə dəyişdirdilər,ABŞ-lı rahibə qarşı yönəldilən "casusluq" suçlaması ilə bağlı isə hökmdə tək kəlmə də olmadı.Cənab Erdoğanın sarayından verilən açıqlamada "Türk məhkəmələri müstəqildir.Bu həqiqət konstitusiyamızın 138-ci maddəsində açıq və qəti şəkildə vurğulanmışdır" -sözləri beynəlxalq ictimaiyyəti nə dərəcədə razı saldı- onu təxmin etmək də çətin deyildir.

Əslində Türkiyədə hüquq öz məcrasından 12 sentyabr 2010-cu ildə keçirilən referendumdan sonra çıxmış, polis orqanlarından sonra prokurorluq və məhkəmələri də öz əlinə keçirən FETÖ saysız-hesabsız saxta ittihamnamələrlə və məhkəmə hökmləri ilə cəmiyyətdə məhkəmələrə olan etimadı kifayət qədər sarsıtmışdı.2015-ci ildən, xüsusilə, 15 iyul çevriliş cəhdindən sonra iqtidar polis, prokurorluq və məhkəmələrdəki FETÖ bandaçılarını böyük ölçüdə təmizləməyə nail oldu.Ancaq hal-hazırda siyasətin kölgəsinin prokurorluq və məhkəmə orqanlarının üstündən qalxmasını demək çox çətindir.

ABŞ-lı rahib Brunson ilə bağlı cərəyan edən məhkəmə prosesi bunun əyani nümunəsi olmuşdur.Bunu rahiblə görüşən prezident Trumpın hər kəlmə başı prezident Erdoğana təşəkkür etməsindən görmək də çətin deyil.Əcnəbi sərmayə olmadan iqtisadiyyatını yenidən gücləndirməsi mümkün görünməyən Türkiyənin siyasətdən asılı hüquq sisteminin bu şəkildə əcnəbi sərmayə sahiblərinə güvən və etimad aşılaması da mümkün deyildir.Çünki hər hansı əcnəbi sərmayədarın bir ölkəyə pul və layihə ilə gedərkən soruşduğu ilk şey- iqtidarların verəcəyi təşviqlər yox, məhkəmələrin nə dərəcədə müstəil olması məsələsidir.

İqtidarı gözü yumulu dəstəkləyən media Brunson örnəyində "məhkəmələrin müstəqilliyi"ndən nə qədər dəm vursa da ictimai vicdanı qane etməyən hökm Türkiyənin hüquq sisteminin də "monopollaşdığını" göstərir.Bu vəziyyət Türkiyə ilə Azərbaycanın bir-birinə maksimum dərəcədə yaxınlaşmaqda olduğunu göstərməkdədir.