Azərbaycan qloballaşmanın çağırışları qarşısında dil zənginləşdirmə institutunun yaradılması imkanlarını nəzərdən keçirir

Azərbaycanın tanınmış dilçi alimləri və mədəniyyət müdafiəçiləri prezident İlham Əliyevə rəsmi müraciətində Azərbaycan dilinin zənginləşdirilməsi və tənzimlənməsinə nəzarət edən xüsusi qurumun yaradılmasını təklif ediblər. Müraciət milli dilin saflığını və bütövlüyünü təhdid edən qloballaşma və texnoloji tərəqqi nəticəsində xarici terminlərin getdikcə artması ilə bağlı narahatlıqlar fonunda irəli sürülüb.

Müraciətdə qeyd edilir ki, bu dilin formalaşmasında İzzəddin Həsənoğlu, İmadəddin Nəsimi, Şah İsmayıl Xətai, Məhəmməd Füzuli, Molla Pənah Vaqif, Mirzə Ələkbər Sabir, Səməd Vurğun, Bəxtiyar Vahabzadə kimi şairlərimizin, Cəlil Məmmədquluzadə, Cəfər Cabbarlı, Mir Cəlal Paşayev kimi yazıçı və dramaturqlarımızın, eləcə də bir sıra elm və mədəniyyət xadimlərimizin böyük əməyi olub. Eləcə də 2002-ci ildə “Azərbaycan Respublikasında dövlət dili haqqında” qanunun qəbulunda mühüm rol oynamış mərhum ümummilli lider Heydər Əliyevin mühüm rolu vurğulanır.

Bütün bu səylərə baxmayaraq, müraciəti imza edənlər xarici terminologiyanın sürətlə tətbiqinin yaratdığı çətinliklərin öhdəsindən gəlmək üçün Azərbaycan dilinin daha çox diqqət və sistemli idarəetmə tələb etdiyini iddia edirlər. Onlar qeyd edirlər ki, xüsusilə səhiyyə, təhsil, iqtisadiyyat və informasiya texnologiyaları kimi sahələrdə bir çox yeni terminlərin Azərbaycan dilində qarşılığı yoxdur ki, bu da dilin unikallığının aşınmasına gətirib çıxarır.

Təşəbbüsün tərəfdarları Türkiyəni misal gətirirlər. Bu ölkədə mövcud terminlərin türk dilinə uyğunlaşdırılması və yenilərinin yaradılması otuza yaxın tam ştatlı işçinin çalışdığı ixtisaslaşmış qurum tərəfindən həyata keçirilir. Onlar xarici terminləri qiymətləndirmək və uyğun Azərbaycan alternativlərini təqdim etmək üçün ölkədə müxtəlif sahələrdən olan mütəxəssislərdən ibarət oxşar strukturun yaradılmasını təklif edirlər.

Alimlər Prezident Əliyevə ünvanladıqları məktubda belə bir institutun Azərbaycan dilinin qorunub saxlanmasına və inkişafına mühüm töhfə verəcəyinə əminliklərini ifadə edirlər. Onlar hesab edirlər ki, dilin tənzimlənməsinə strukturlaşdırılmış yanaşma dilin zənginliyini artıracaq və onun mahiyyətini itirmədən müasir tələblərə uğurla uyğunlaşmasını təmin edəcək.

Bu müraciət elm adamları, siyasətçilər və ictimaiyyət arasında geniş müzakirələrə səbəb olub. Təşəbbüsün tərəfdarları bildirirlər ki, dili xarici terminlərin böyük təsirindən qorumaq və Azərbaycan kontekstində linqvistik yaradıcılığı təşviq etmək üçün tənzimləyici orqan lazımdır. Lakin tənqidçilər potensial bürokratik səmərəsizliyə və təbii linqvistik təkamülü boğmaq riskinə qarşı ehtiyatlı olmağa çağırır.

Müzakirələr davam etdikcə Azərbaycan hökuməti təklifin qəbul edilib-edilməməsi ilə bağlı mühüm qərar verməlidir ki, bu da millətin mədəni və dil irsi üçün uzunmüddətli nəticələrə səbəb ola bilər. Sürətli qloballaşma dövründə Azərbaycan dilinin gələcəyi eyni zamanda zəruri modernləşmədən keçərkən onun bütövlüyünün qorunması istiqamətində həyata keçirilən tədbirlərdən asılıdır.

Məktubun müəllifləri

1. Zümrüd Dadaşzadə, professor
2. Aida Qasımova, professor
3. Fəxrəddin Veysəlli, professor
4. Qulu Məhərrəmli, professor
5. Ədalət Tahirzadə, professor    
6. Elmira Məmmədova-Kekeç, professor
7. Ramazan Qafarlı, professor
8. Tərlan Quliyev, professor
9. Seyfəddin Rzasoy, professor
10. Qurban Bayramov, professor
11. Səadət Şıxıyeva, dosent
12. İradə Musayeva, dosent
13. Əkrəm Bağırov, dosent
14. Pərvanə Məmmədli, dosent
15. Dürdanə Rəhimzadə, dosent
16. Fuad İslamzadə, dosent
17. Könül Nəhmətova, dosent
18. Aybəniz Rəhimova, dosent
19. Afaq Yusifli, dosent
20. Güldəniz Qocayeva, dosent
21. İsmayıl Məmmədov, dosent
22. Yeganə Kərimzadə, yazıçı
23. Nəriman Əbdülrəhmanlı, yazıçı
24. Vasif Sadıqlı, “Filoloji Araşdırmalar və Dil Monitorinqi Mərkəzi” İctimai Birliyinin sədri