Əlil haradan iş tapa bilər?

Əmək və sosial siyasət komitəsinin sədri Hadı Rəcəbli bildirib ki, sənəddə əlilliyin müəyyən edilməsi qaydaları, əlilliyi olan şəxslərə dövlət zəmanətləri, onların reabilitasiyası və abilitasiyası, məşğulluğunun təmin edilməsi, təhsil, tibbi xidmətlər əldə etmək imkanları, peşə hazırlığı, əmək şərtləri, mənzillə təmin edilməsi və digər məsələlər nəzərdə tutulub.

Qanun layihəsinin parlamentin yay sessiyasının sonuna qədər qəbul ediləcəyi gözlənilir. Amma bundan sonra ölkədə əlilliyi olan insanların həyatının yaxşıya doğru dəyişib-dəyişməyəcəyi böyük sual altındadır. Qüvvədə olan digər qanunlara və ayrı-ayrı dövlət proqramlarına baxmayaraq, əlillərin sosial müdafiəsinin təmin edilməsində hələ də ciddi problemlər var.

Ondan başlayaq ki, imkanları məhdud olan insanların hərəkəti üçün şərait (liftlər, düz panduslar) olan Bakının bir neçə böyük ticarət mərkəzləri və Heydər Əliyev Mərkəzi istisna olmaqla, paytaxtın qalan ictimai məkanı bu məqsədə uyğunlaşdırılmayıb. Məsələn, yeraltı keçidlərdə normalara əsasən pandusun mailliyi 10-12 dərəcə olmalıdır. Yer məhdud olduğuna görə panduslar olsa da, onlar dardır və onlara yalnız uşaq arabası yerləşir, həm də panduslar çox dikdir - 40-45 dərəcə. Başqasının köməyi olmadan onlardan enmək qeyri-mümkündür.

Başqa bir məqam - Bakıda minik üçün döşəməsi aşağıda olan iki-üç marşrut işə salınıb, amma səkiləri, binaların və ya klinikaların girişlərini düzəltməyi unudublar. Deməli, arabalı insan başqasının köməyi olmadan həkimə gedə bilməz. Göründüyü kimi, ayrı-ayrı dağınıq tədbirlərlə bu geniş miqyaslı vəzifəni həll etmək olmaz.

Amma bu insanlar üçün butiklərə, konsertlərə və ya idman yarışlarına getmək deyil (onları İnternetdə də izləmək olar), iş, əmək haqqı daha vacibdir, onlarsız normal yaşamaq olmur. Bu gün əlil pensiyasının orta ölçüsü 150 manat (80 dollardan bir qədər çox) təşkil edir. 13%-lik inflyasiya şəraitində bu pulla yaşamaq realdır?

Azərbaycan Əməkçilərinin Hüquqlarını Müdafiə Liqasının rəhbəri Sahib Məmmədov qeyd edir ki, Əmək Məcəlləsinin məhdud imkanlı şəxslərlə bağlı tələblərinə məhəl qoyulmur. Bu insanların işə düzəlməsi ilə bağlı vəziyyət çox pisdir. Vəziyyət o dərəcədə acınacaqlıdır ki, əmək və əhalinin sosial müdafiəsi naziri Səlim Müslümov da faktı etiraf edir, bu zaman əlillərin işə götürülməsi ilə bağlı kvotalara və cərimə sanksiyalarına baxmayaraq, o, işə götürənlərin müqavimətini dəf etməkdə gücsüzdür.

"İşə götürənlər kvota çərçivəsində fiziki imkanları məhdud olan insanları işə qəbul etmək öhdəliyi daşıyırlar. Onlar belə işçilərdən imtina edirlər. Çünki o, müəssisədə əlilliyi olan əməkdaşlar üçün müvafiq infrastruktur - panduslar, xüsusi liftlər, xüsusi sanitar qovşaqlar və s. yaratmalıdır. Xüsusi əmək şəraitinə ehtiyacı olmayan sağlam insanı işə götürmək daha asandır. Digər bir mühüm məsələ maliyyədir. Sağlam əməkdaşa 21 gün məzuniyyət verilir, bir halda ki, həmkarına, əlillik dərəcəsindən asılı olmayaraq, qanunla 42 günlük ödənişli məzuniyyət verilməlidir. Bu isə əmək haqqı fondu üçün artıq xərc deməkdir", deyə Məmmədov qeyd edir.

Ekspertin fikrincə, II və III dərəcəli əlilliyi olan şəxsləri əmək qabiliyyətli insanlarla bir tutmaq lazımdır. İmkanları məhdud olan insanların işləyə biləcəyi kiçik müəssisələr yaratmaq məqsədəuyğundur. Korreksiya kursları var, orada əlil dinləyicilərdən landşaft, üzləmə və karton işi üzrə mütəxəssis, dülgər, dərzi və s. yetişdirirlər. Amma bu insanları işə düzəltmək çətindir.

"Xarici təcrübəni tətbiq edərək, hökumət əlillərin işə düzəlməsinə yardım üzrə ayrı-ayrı tədbirlər həyata keçirərək, işə götürənləri stimullaşdırmalıdır. İşə götürən vergilərin bir hissəsini ödəməkdən azad edilir, əlilin iş yerinin təchiz edilməsi üçün xüsusi avadanlıq əldə etməyə, pandus tikilməsinə çəkdiyi xərclər ödənilir və s. Mühitin əlillər üçün əlverişliliyinin təmin edilməsi dövlət qurumlarının və özəl biznesin layihələşdirmə, tikinti, istehsal və xidmətlərin göstərilməsi zamanı nəzərə almalı olduğu mütləq tələblər arasında olmalıdır", deyə Məmmədov qeyd edir.