Mağazalarda gen mühəndisliyi

Yeri gəlmişkən, Azərbaycanda hələlik bu cür məhsulları müəyyən bir şəkildə işarələmək barədə xüsusi tələb olmadığına görə rəflərdə belə məhsulların olub-olmadığını yalnız təxmin etmək olar. Yağ şüşəsinin üzərində nə isə yazılsa belə, adi gözlə bu yazını görmək heç də həmişə mümkün olmur.

Geni dəyişdirilmiş məhsullar və ya orqanizmlər (qısaca GDO) nədir? Vikipediyadakı məlumata görə, söhbət tərkibində gen mühəndisliyi vasitəsilə yetişdirilmiş bitkilər olan məhsullardan gedir. Məhsuldarlığı artırmaq, bitkilərin saxlanma müddətini və ya şaxtaya davamlılığını artırmaq üçün alimlər onlara əlavə genlər yeridirlər. Yəni onların keyfiyyətini təkamül yolu ilə deyil, daha çox inqilabi yolla dəyişdirirlər. Hazırda geni dəyişdirilmiş bitkilərin artıq yüzdən çox növü müəyyən edilib.

Onların insan və təbiət üçün nə dərəcədə zərərsiz olduğu haqqında alimlər, məmurlar, siyasətçilər və biznesmenlər amansız mübahisələr aparır. GDO-nun xeyrinə ən güclü arqumentlərdən biri odur ki, onlar Yer kürəsinin artmaqda olan əhalisini doyurmağa kömək edəcək. Doğrudur, bu zaman inkişaf etməkdə olan Zambiya hökuməti belə inkişaf etmiş ölkələrin tərkibində geni dəyişdirilmiş bitkilər olan məhsullardan ibarət dost yardımına ehtiyatla yanaşır.

Nüfuzlu təşkilatlar GDO-lar haqqında nə yazırlar və nə deyirlər? Məsələn, Qrinpis qeyd edir ki, QDO-məhsullardan istifadə orqanizmin antibiotiklərin təsirinə qarşı davamlılığına təsir edə bilər. Gen mühəndisliyi yolu ilə dəyişdirilmiş bitkilər təkcə allergik deyil, həm də immunoloji reaksiyalar doğura, yəni immunitetə təsir göstərə bilər. Heyvanlar üzərində həyata keçirilən təcrübələrin nəticələri bu rəyi təsdiq edir. Xüsusən, rasionunda geni dəyişdirilmiş məhsullar olan siçanların qara ciyərləri iyirmi faiz böyüyüb, qanlarının tərkibi dəyişib...

Azərbaycanda əhalinin sağlamlığının pisləşməsini tərkibində GDO olan məhsullardan istifadə ilə əlaqələndirmək olar? Rəsmi məlumatlara görə, 2012-ci ildə ölkədə 100 min sakinə 94,2 nəfər, 2013-cü ildə 97,5 nəfər, 2014-cü ildə 101,4 nəfər, 2015-ci ildə 106,9 nəfər onkoloji xəstə düşüb. Ötən il isə bu rəqəm artıb və 100 min sakinə 108,5 nəfər təşkil edib. Mənfi dinamika mütəxəssislərdə narahatlıq doğurur. Bundan başqa, qida allergiyasından əziyyət çəkən insanların sayı da artır. Müxtəlif araşdırmaların nəticələrinə görə, yayılma ümumi əhalinin 5%-dən 30%-nə qədər dəyişir. Piylənmə də ciddi tibbi-sosial problemə çevrilir. Ölkə əhalisinin təxminən 60%-i artıq çəkiyə malikdir.

Tibbi ekspert Adil Qeybullanın Turan-a verdiyi məlumata görə, ölkədə onkoloji, endokrinoloji xəstəliklərin artması bir neçə amillə bağlıdır. Birincisi pisləşən ekoloji vəziyyət, ikincisi, mənşəyi şübhəli olan ərzaq, habelə keyfiyyətsiz dərman preparatları və içməli su. Təəssüf ki, bizdə sıravi sakinlər daha çox keyfiyyətli deyil, ucuz ərzaq məhsulları almağın dərdindədirlər və həmin məhsullarda pestisidlərin və ya geni dəyişdirilmiş komponentlərin olmasına sadəcə olaraq göz yumurlar.

"Böyük ehtimalla demək olar ki, tərkibində soya olan, demək olar ki, bütün məhsulların - kolbasaların, şokoladların, yoqurtların, kotletlərin - tərkibində geni dəyişdirilmiş komponentlər var. Düşbərə, paştet, uşaq qidalarında da GDO tapmaq olar", deyə Azad İstelhakçılar Birliyinin sədri Eyyub Hüseynov qeyd edir.

Ekspertin sözlərinə görə, Azərbaycana belə məhsullar nəinki idxal olunur, onlar burada da istehsal olunur. Bu gün istehlakçılara təklif olunan qarpızların 60%-nin, kartofların 40%-nin, pomidorların 25%-nin tərkibində GDO var. Bu siyahıya xiyar, çuğundur və digər məhsullar da daxildir. Quş yemlərinin əksəriyyətinin tərkibində də GDO var. Fermerlər tərkibində geni dəyişdirilmiş orqanizmlər olan məhsulların yetişdirilməsinin və satışının qadağan edilməsi haqqında qanuna məhəl qoymurlar.

Hüseynov ölkədə GDO probleminin həllinə kömək edə biləcək tədbirləri qeyd edib. GDO-nun və geni dəyişdiriliş ərzaq məhsullarının bioloji cəhətdən təhlükəsizliyinin araşdırılması məqsədilə kompleks tədqiqatlar həyata keçirilməlidir. Ekoloji təhlükəsizlik və millətin sağlamlığı naminə bitkilərin və ərzaq məhsullarının tərkibində GDO olub-olmadığına nəzarət üzrə istehsalçıdan asılı olmayan, səmərəli işləyən dövlət sistemi yaradılmalıdır. GDO və geni dəyişdirilmiş ərzaq məhsullarının axınının tənzimlənməsi sahəsində qanunvericilik bazası təkmilləşdirilməlidir. Bundan başqa, bioloji təhlükəsizlik sahəsində araşdırmalara dəstək verilməsi vacibdir. -0-