Media-icmal 17.04.2017

Ölkədə turizmin inkişafı, maaşların artmaması, iqtisadi islahatlarla bağlı yol xəritələrinin icrasına başlanılmaması, qeyri-rəsmi verilən maaşlar bugünkü medianın aparıcı mövzusudur.

Turist cəlbinin əsas səbəbləri

“Azərbaycan” qəzeti “Turizm ölkə iqtisadiyyatının dayanıqlı və rəqabətə davamlı sahəsinə çevrilib” sərlövhəli məqalədə ölkədə turizm sahəsinin inkişafı ilə 

(http://www.azerbaijan-news.az/index.php?mod=3&id=119995) durumu dəyərləndirir.

Müəllif deyir ki, müasir dünyada hər bir ölkə üçün iqtisadiyyatın ən dinamik inkişaf edən sahələrindən biri turizmdir, Azərbaycanda da turizm sahəsi böyük perspektivlərə malikdir.

Məqalədə Azərbaycanda turizmin inkişafına nümunə kimi son üç ayda ölkəyə 557 mindən artıq xarici turistin gəlməsi göstərilir: “Bütün bunlar göstərir ki, ölkədə turizmin inkişafı ilə bağlı qarşıya qoyulan əsas məqsədlər kifayət qədər genişdir və söhbət turizmin ölkə iqtisadiyyatının ən dayanıqlı, effektiv və rəqabətə davamlı sahəsinə çevrilməsindən gedir”.

Müəllif vurğulayır ki, “Milli iqtisadiyyat və iqtisadiyyatın əsas sektorları üzrə Strateji Yol Xəritəsi”nin başlıca istiqamətlərindən biri, turizm sahəsinin inkişafı göstərilir: “Sənəddə deyilir ki, 2025-ci ilə qədər Azərbaycan regionun ən cəlbedici turizm mərkəzlərindən birinə çevrilməlidir. 2025-ci ildən sonrakı dövr üzrə perspektiv isə Azərbaycanı dünyada turistlərin ən çox üstünlük verdikləri 20 turizm məkanından birinə çevirməkdir.

Müəllif vurğulayır ki, ölkəyə genişmiqyaslı turist kütləsi cəlb etmək üçün

Milli Turizm Təbliğat Bürosu yaradıldı.

Müəllif ölkəyə turist axını cəlb edə bilmək üçün həm infrastrukturun yaradıldığını, həm bunun üçün təbii imkanların olduğunu, həm də ölkədə təhlükəsizliyin təmin edildiyini bildirir və dövlət başçısı Ilham Əliyevdən sitat gətirməklə fikrini qüvvətləndirir: “Bu gün Bakı parklar, göllər şəhəridir, biz gölləri təmizlədik. Biz ekoloji fəlakət mənbəyi olan Bibiheybət buxtasını təmizlədik. Biz ekoloji təhlükə mənbəyi olan Böyükşor gölünü təmizlədik və hələ ki burada işlər davam edir. Bunlar olmasaydı, hansı turist Azərbaycana gələrdi?”

Müəllif deyir ki, İ.Əliyev ölkəyə turist cəlb etmək üçün Azərbaycanda keçirilən beynəlxalq miqyaslı idman yarışlarının rolunu  da xüsusi vurğulayır: “Bunlar olmasaydı, kimsə gələrdimi? Əsas amillər bunlardır, bunu hamı bilsin və düzgün qiymətləndirsin”.

Enən həyat səviyyəsi, artan yoxsulluq 

“Novoye Vremya” qəzeti “Maaşlar daha artmır” sərlövhəli məqalədə

(http://www.novoye-vremya.com/w88613/.../#.WPNW84iLTIU) ölkədə bahalıq olsa da maaşların artmamasını müzakirə edir.

Müəllif deyir ki, rəsmi rəqəmlərə inansaq müxtəlif sahələrdə artımlar, iqtisadi inkişaf var, ölkəyə turist axını başlayıb, qızıl-valyuta ehtiyatı artıb, sosial sferada vəziyyət yaxşılaşır.

Amma müəllif bu göstəriciləri inkişaf üçün yetərli saymır: “İqtisadiyyatın artımı, iqtisadi göstəricilərin yaxşılaşması vacib məqsəddir, amma əhalinin maddi durumu yaxşılaşmasa bu vətəndaşların əksəriyyəti üçün maraqlı olmur”.

Müəllif deyir ki, vətəndaşların maddi durumunun yaxşılaşması məsələsinə gəlincə statistikada olduqca başa düşülməyən və xoşa gəlməyən hallar baş verir, belə ki, iqtisadiyyatda artım olsa da maaşlarda artım olmur, inflyasiya ilə ayaqlaşa bilmir.

Müəllif vurğulayır ki, əgər inflyasiya da nəzərə alınsa muzdlu əməkçilərin əməkhaqları ilə bağlı xoşagəlməz durum yaranır,  yəni, rəsmi statistika göstərir ki, fevral aynda bahalaşma 12,5% olub, ərzaq məhsulları isə 15,6% bahalaşıb: “Bu rəqəmlər ancaq maaş hesabına yaşayan muzdlu işçilərin həyat səviyyəsinin enməsinin birmənalı göstəriciləridir və belə insanların sayı az deyil. Bu zaman bunu da nəzərə almaq lazımdır ki, onların arxasında ailələri var və bu əhalinin az qala yarısı deməkdir”.  

Əmək haqqının artım tempinin dayanması və hətta onun enməsi iş yerlərinin ixtisar olunması kimi həyəcanlandırıcı hadisədir, bu o deməkdir ki, iqtisadiyyatda böhran davam edir   və əhalinin həyat səviyyəsi aşağı düşür.

Müəllifə görə, bu məsələdə ən acınacaqlısı budur ki, qiymət artımı bir müddətdir ki, milli valyutanın bahalaşması fonunda baş verir.

Məqalədə xatırladılır ki, qiymət artımını bir vaxtlar dolların bahalaşması ilə izah edirdilər, indi əsk proses vaş verir, amma nə üçünsə qiymətlər enmir.

Müəllif hesab edir ki, yerli bazarlarda inhisarçılar necə vaxtilə fəaliyyət göstərmişlər, indi də elə fəaliyyət göstərirlər, bazara öz oyun qaydaları və  qiymətlərini diqtə edirlər: “Odur ki, inhisara qarşı mübarizə olmadan ölkə   iqtisadiyyatında qiymətlərin sabitləşməsi və onların endirilməsi praktiki mümkün deyil. Bütün bunlar son nəticədə Azərbaycanda əhalinin həyat səviyyəsinin enməsinə və yoxsulluğun artmasına səbəb olacaq”.

İslahatlar paralel olmasa…

“Müsavat com” “İqtisadiyyatın Strateji yol xəritəsi: yolun harasındayıq?” sərlövhəli məqalədə (http://musavat.com/news/iqtisadiyyatin-strateji-yol-xeritesi-yolun-harasindayiq_430626.html) ekspert Natiq Cəfərli ilə dövlət başçısı İlham Əliyevin 2016-cı ilin dekabrında imzaladığı “Milli iqtisadiyyat və iqtisadiyyatın əsas sektorları üzrə strateji yol xəritəsinin başlıca istiqamətləri haqqında” sərəncamının mahiyyətini dəyərləndirir.

Müəllif deyir ki, yol xəritələrinin icrasına başlansa da ciddi fəaliyyət nəzərə çarpmır, əksinə Mərkəzi Bankın yaratdığı pul qıtlığı iqtisadi aktivliyi daha da zəiflədir.

“Yol xəritəsinin istiqamətləri doğru təsbit olundu, lakin bu sahələrin birgə koordinasiyalı şəkildə inkişafının ümumi mənzərəsi yaradılmadı”. İqtisadçı-ekspert Natiq Cəfərli sənədi bütünlükdə belə dəyərləndirir.

Onun fikrincə, ayrı-ayrı sahələrdə müxtəlif addımlar atılır, amma bunların  digər sahələrə təsirlərinin ölçülməsi mexanizmi yoxdur: “Məsələn, kənd təsərrüfatı prioritet istiqamətlərdən, pambıqçılıq əsas sahələrdən biridir. Rayonlarda əkin yerləri, otlaq sahələrinin ləğv edilərək yerində pambıq əkilməsi ilə yem bahalaşdı, paralel olaraq da ətin qiyməti qalxdı”.

Bundan iərli gələrək ekspert deyir ki, hər hansı addımın atılması üçün prioritetlər doğru seçilə bilər, kağız üzərində sözlər yazılar, ancaq bütün bunlar həyata keçirilərkən digər sahələrə təsirinin ölçülməsi mexanizmləri olmalıdır.

N.Cəfərli deyir ki, yol xəritəsinin əsas mahiyyəti onun baş tutacağı zamanın göstərilməsidir: “Hər bir işin icrası ilə bağlı zaman kəsimi göstərilməlidir. Problemlərin təsbit edilməsi dövrü olmalı, daha sonra ilk 100 gündə, daha sonra 200 gündə görüləcək işlər və s. əksini tapmalı, tədbirlər planının aylar üzrə bölgüsü aparılmalı idi, amma belə olmadı”.

Ekspertə görə, yol xəritəsinin həyata keçirilməsi üçün nəzərdə tutulmuş bir koordinasiya mərkəzi, beyin mərkəzi olmalı və məlumatlar bu mərkəzdə ciddi araşdırılmalıdır, belə olmasa, ayrı-ayrı sahələrdə atılan addımlar ümumi mənzərədə ciddi dəyişikliyə səbəb olmayacaq.

N.Cəfərli deyir ki, iqtisadi islahatlar idarəetmə və hüquq islahatları ilə paralel getməlidir və hesab edir ki, yol xəritəsində ən əsas problem iqtisadiyyatda atılan addımlara paralel olaraq idarəçilikdə islahat olmamasıdır: “Çünki iqtisadiyyat idarəetmə ilə sıx bağlı sahədir, idarəetmədə hər hansı problem varsa, o, həll olunmadan iqtisadi islahatlar effekt vermir, odur ki, paralel halda idarəetmədə dəyişiklik olmalıdır”.

“Boz maaş”ların vurduğu ziyan

“Exo” qəzeti “Boz maaşlar” üzündən Azərbaycan nə qədər itirir” sərlövhəli məqalədə müəllif (http://ru.echo.az/?p=586340) “zərflər”də verilən maaşların ölkə iqtisadiyyatına vurduğu ziyanı ekspertlərlə müzakirə edir.

Ekspertlər Azərbaycan qanunvericiliyinin maaşların “zərf”lərdə verilməsini qadağan etdiyini, amma aidiyyatı qurumların bunu kifayət qədər nəzarətdə saxlamadığını bildirirlər.

Ekspertlər bunu da xatırladırlar ki, bu məsələyə görə, hətta cinayət işi də nəzərdə tutulur, amma hələ ki təcrübədə belə cinayət işi olması faktı yoxdur:

“İkili mühasibat”problemi də var, belə ki, əməkdaş maaşının cüzi hissəsini rəsmi alır, böyük hissəsini isə ona “zərf”də ödəyirlər. Problem ondadır ki, işəgötürənlər, o cümlədən xarici işəgötürənlər də əmək müqaviləsi olmadan iş verdikləri insanları əmək müqaviləsi olmadan işlədir, maaşları “zərf”də verir, bəzən isə ümumiyyətlə, vermir. Azərbaycanda sahibkarların yoxlanmasına hələlik qadağa var və bu da belə halları ortya çıxarmağa hələlik imkan vermir”.  

Müəllif deyir ki, ölkədə 4,7 milyon nəfər əmək qabiliyyətli insan var, onun da 1 milyon 600 min nəfəri əmək müqaviləsi ilə işləyir.

Məqalədə deyilir ki, 600 min nəfər özəl sahədə çalışır və onların çoxu maaşları “zərf”də alır ki, bu da “boz maaş” deməkdir.

Ekspert Nəriman Ağayev əlavə edir ki, 2 milyon nəfərə qədər şəxs əmək müqaviləsi olmadan çalışır və onların aldıqları maaşlar heç bir yerdə qeydə alınmır: “Buna görə də ən az rəqəmlərlə hesablasaq, pensiya fondu bundan ildə bir milyard manatdan çox vəsait itirir və ölkədə vətəndşların 20% “qara maaş”alır”.

Ekspert bildirir ki, 9% işçi maaşları “zərf”də alır, həm də qeydə alınmayan sahibkarların çoxu işçiləri müqaviləsiz işlətdiklərinə görə, heç yerdə qeydə alınmırlar. 

Ekspertlərin fikrincə, bu sahədə durumu müsbətə doğru dəyişmək üçün əmək müfəttişlərinin fəaliyyəti gücləndirilməli, hüquq-mühafizə orqanları diqqəti bu sahəyə yönəltməlidirlər.

Ekspertlər belə hesab edirlər ki, hansı sahələrdə bu problem üstünlük təşkil edirsə həmin sahələr yoxlanmalıdır.