Media-icmal 27.05.19

İslahatların sosial rifah hədəfləri, iş tapmağa maneələr, islahatlar fonunda kadr məsələsinə baxış, inkişaf etməkdə olan ölkə statusundan yararlanmaq və s. məsələlər bugünkü (27 may, 2019-cu il) medianın aparıcı mövzularındandır.

İslahatların hədəfi

"Azərbaycan" qəzeti "Davamlı islahatlar yüksək sosial rifahın təminatıdır" sərlövhəli məqalədə islahatların sosial rifahın gücləndirilməsinə təsirlərini dəyərləndirir.

Müəllif deyir ki, sosial-iqtisadi sferada köklü və sistemli dəyişikliklərə başlanılıb, iqtisadiyyatın şaxələndirilməsi və qeyri-neft sektorunun inkişafı bu siyasətin prioritet istiqamətlərindən biridir, odur ki, sənayenin inkişafına da xüsusi önəm verilir.

Müəllif hesab edir ki, genişmiqyaslı sənayeləşmə siyasəti nəticəsində rəqabət qabiliyyətli və ixracyönlü yüzlərlə yeni sənaye müəssisəsi yaradılır, tələbatın ödənilməsində yerli məhsulların payı əhəmiyyətli dərəcədə artır, ixracın həcmi yüksəlir.

Müəllif bu il may;n 16-da Pirallahı Sənaye Parkında "Diamed" şpris istehsalı zavodunun açılışında dövlət başçısı İlham Əliyevin çıxışına istinadən deyir ki, bu ilin dörd ayında qeyri-neft sektorunda 15 faizdən çox artım olub.

Müəllifin deməsinə görə, dövlət başçısı böyük, kiçik və orta müəssisələrin fəaliyyətə başlamasını sənaye potensialını şərtləndirən amillər, Azərbaycanda çox əlverişli biznes mühitinin olması, xarici investorların imkanlardan yararlanmaları kimi dəyərləndirib: "Belə olmasaydı, son 15 ildə ölkə iqtisadiyyatına 260 milyard dollar investisiya yatırılmazdı. Elə təkcə bu ilin 4 ayında iqtisadi və sosial sahələrin inkişafı üçün bütün maliyyə mənbələrindən əsas kapitala yönəldilən 3 916 milyon manatlıq vəsait onu deməyə əsas verir ki, bu il də xarici və yerli investorlar tərəfindən ölkə iqtisadiyyatına kifayət qədər sərmayə yatırılacaq", - dövlət başçısı söyləyib.

Müəllifə görə, iqtisadiyyatın daha da gücləndirilməsi, şaxələndirilməsi istiqamətində qarşıya qoyulan əsas məqsəd ilk növbədə idxaldan asılılığı azaltmaq, ixracın həcmini artırmaqdır.

Rəsmi statistik göstəricilərə istinad edən müəllif deyir ki, təkcə bu ilin 4 ayı ərzində ixrac əməliyyatları 11 milyard 639 milyon 281 min dollar təşkil edib, bunun 4 milyard 549 milyon 421 min dolları idxalın, 7 milyard 89 milyon 959 min dolları isə ixracın payına düşüb.

Müəllif vurğulayır ki, sosial-iqtisadi islahatların əsas hədəfi Azərbaycanın inkişaf etmiş sosial dövlət statusunun daha da möhkəmləndirilməsidir.

Müəllifə görə, bazar iqtisadiyyatı prinsipləri əsasında hazırlanan yeni sosial-iqtisadi model əlverişli biznes mühitinin yaradılmasını, insan kapitalının inkişaf etdirilməsini, sahibkarlara daha yaxşı şəraitin təmin olunmasını, dövlət mülkiyyətində olan müəssisələrlə bağlı islahatların həyata keçirilməsini və neftdən asılı olmayan güclü iqtisadiyyat formalaşdırmağı nəzərdə tutur.

Yazının sonunda isə oxuyuruq: "Bütün bunlar isə əyani şəkildə göstərir ki, Cənubi Qafqazın lider ölkəsi iqtisadiyyatın rəqabət qabiliyətliliyinə görə də dünya ölkələri arasında öncül yerlərdən birini tutur".

Dövlət qulluğunda iş tapmağa maneələr

"Modern.az"da isə "Ali məktəbi bitirənlər niyə dövlət qulluğunda az təmsil olunur? - problem" sərlövhəli məqalə diqqəti çəkir.

Müəllif ali məktəbi bitirən milyonlarla gəncin dövlət işlərində sayının az olmasını sosioloq Əhməd Qəşəmoğlu ilə müzakirəyə çıxarıb.

Müəllif vurğiulayır ki, Azərbaycanda ən çox müşahidə edilən hallardan biri də ali məktəbi bitirən milyonlarla gəncin dövlət işlərində sayının az olmasıdır.

Müəllifin deməsinə görə, ətrafımızda kifayət qədər ali məktəbləri bitirib və buna görə də diplomla mükafatlanan, amma aldığı savad, biliyə görə yox, başqa işlərlə məşğul olan gəncləri çox görmək mümkündür.

Yazı müəllifi bu məsələnin başlıca səbəblərini araşdırmaq üçün sosioloq Əhməd Qəşəmoğlu ilə söhbətləşdiyini söyləyir.

Sosioloq Əhməd Qəşəmoğlu isə ali məktəblərin verdiyi diplomları "modern.az"a təhsil haqqının qəbzi kimi dəyərləndirir: "Mən ali məktəblərdəki dərs proseslərindən xəbərdaram. Tez-tez deyirəm ki, bizim ali məktəblərdə təəssüf ki, təhsil arzu olunan səviyyədə deyil, yəni ali məktəblərin bir çoxunun verdiyi diplom ali savad diplomu deyil, bu təhsil haqqı qəbzinin ödənişidir".

Ə.Qəşəmoğlu hesab edir ki, bunun səbəbi odur ki, abituriyentlər test üsulu ilə qəbul olurlar və bir çoxu da arzu etmədiyi ixtisası oxumalı olur.

Sosioloq əlavə edir ki, hətta bəzi tələbələr hətta "oxumaqla iş olmayacaq" düşüncəsinin daşıyıcısıdırlar.

"Digər bir səbəb odur ki, tələbələrdən soruşanda ki, yüksək balla qəbul olmusunuz universitetə, bəs niyə oxumursunuz? Onların əksəriyyəti deyir ki, oxumaqla nə olacaq ki? Yəni, tələbələrin bəziləri bu fikirdədir ki, işə düzəlmək tək oxumaqla olmur" deyə sosioloq bəzi tələbələr arasındakı ictimai ovqatın belə olduğunu iddia edir.

Sosioloq Ə.Qəşəmoğlu buna daha bir səbəb göstərir və deyir ki, bu da bir tərəfdən mütəxəssislərin səviyyəsinin arzu edilən səviyyədə olmaması ilə bağlıdır.

Ə.Qəşəmoğlu vurğulayır ki, paytaxt Bakıda xeyli iş axtaran, digər tərəfdə də bundan çox işçi axtaran var, amma biri, o birinə uyğun deyil.

Sosioloqa görə, işçi axtaran yüksək səviyyəli mütəxəssis axtarır ki, onun işini rahat şəkildə apara bilsin.

Ə.Qəşəmoğlunun deməsinə görə, dövlət strukturu elə qurulub ki, həm yüksək savad, həm də qabiliyyətli olanları işə götürür.

"Əlavə olaraq onu da deyim ki, tələbələrdə belə bir fikir formalaşıb ki, savad, qabiliyyət olsa belə, onlar bəzi işlərə girə bilməzlər, bu da onlarda ruh düşkünlüyü yaradır. Buna görə də gənclər universitetlərdə verilən təhsili önəmli saymırlar", - sosioloq tələbələrin bir qisminin düşüncəsində yer alan stereotipləri diqqətə çatdırır.

Bu kadrlarla islahat olmaz-iddia

"Azpolitika-info"da isə "Prezidentin xarizmasını dağıtmaq üçün ...İqtidar komandasına şok ittiham" sərlövhəli məqalə oxumaq olar.

Müəllif deyir ki, deputat Qüdrət Həsənquliyev 28 May-Respublika günü münasibətilə ABŞ prezidenti Donald Trampın prezident İlham Əliyevə təbrikini şərh edərkən ölkədəki islahatlara və iqtidar komandasındakı kadrlara da münasibət bildirib.

Q.Həsənquliyev hesab edir ki, bu təbriklə ABŞ Azərbaycanda başlanan islahatlara dəstəyini ifadə edib və Azərbaycan bu istiqamətdə hansısa formada ABŞ-dan kömək də istəyə bilər.

"Əvvəllər də bir neçə dəfə söyləmişəm ki, xaricdən ölkəmizdə bazar iqtisadiyyatının mexanizmlərini yarada bilən mütəxəssislər cəlb edə bilərik. Bəzi diletantlar söyləyirlər ki, əsas prezidentin siyasi iradəsidir, əgər islahatlar başladılıbsa, bu, iqtisadiyyatın inkişafına mütləq öz müsbət təsirini göstərəcək. Bu, kökündən yanlış yanaşmadır", deputat bununla iqtidar komandasındakı kadrlarla islahatları irəlilətməyin mümkünlüyünü şübhə altına alır.

Onun fikrincə, islahatlar barədə prezidentin tapşırıqları nəzərdə tutulduğu kimi yerinə yetirilməsə ölkəni defolt vəziyyətinə də sala bilər: "İstedadı, həm də bununla yanaşı mədəniyyəti olan idmançılar, incəsənət xadimləri səhnədən getmələrinin zəruriliyini başa düşəndə, tamaşaçıların onları fitə basmasını gözləmədən bu addımı atırlar. Bu yanaşma siyasət adamları üçün də keçərlidir" deyə deputat kadr islahatlarına başlamağa eyham vurur.

Q.Həsənquliyev iddia edir ki, Azərbaycan siyasi hakimiyyətində belə addım atmalı olan çox insan var: "Amma onlar prezidentin alicənablığından sui-istifadə edib, hətta sağlamlıqları imkan verməsə, bəzilərinin səlahiyyət müddətləri başa çatsa belə, oturublar yerlərində.

Hazırda iqtidarda intriqalardan, qrupbazlıqdan başqa daha heç nəyə yaramayan çoxlu strateji vəzifələri tutan adamlar var" deyə deputat iddialarının hədəfini konkretləşdirir.

Q.Həsənquliyev həm də iddia edir ki, hakimiyyətdəki belə kadrlar hakimiyyət ömürlərini uzatmaq üçün islahatlara ciddi dəstək verə biləcək adamları prezidentdən incik salmağa çalışır, onun xarizmasını dağıtmaq, beynəlxalq nüfuzunu zədələmək və destruktiv qüvvələrin güclənməsi üçün hər cür oyunbazlıqdan çıxırlar: "Ona görə islahatların uğurla davam etdirilməsi birbaşa kadr islahatlarına bağlıdır. Travmatoloq- cərrahın görməli olduğu iş sınıqçıya tapşırılanda xəstə ən yaxşı halda şikəst olacaq..." deyə bu kadrlarla islahatların hədəfə yetə bilməyəcəyini iddia edirlər.

"Azərbaycanda məgər siz dediyiniz "cərrahlar" yoxdurmu?" sualına isə Q.Həsənquliyev belə cavab verib: "Əvvəla, varsa da kifayət qədər deyil. İkincisi, onlar da ayrı-ayrı qruplara bağlı olduqlarından, hətta yüksək vəzifələrə təyin olunsalar belə, lazımi effekti verməyəcək.

Ona görə keçid dövrü islahatlarını aparmaq üçün xaricdən savadlı, təcrübəli mütəxəssisləri dəvət etmək olar. Onlar hazırladıqları "Yol xəritəsi"nin həm də icrası ilə məşğul olmalıdırlar".

İnkişaf etməkdə olan ölkə statusundan necə yararlanmalı?

"Yeni Müsavat" qəzetində isə "İnkişaf etməkdə olan ölkə" kateqoriyasından necə yararlanaq? - iqtisadçı ekspertin təklifi" sərlövhəli məqalə maraq doğurur.

Müəllif inkişaf etməkdə olan ölkə kimi Azərbaycanın bu kateqoriyadan necə yararlanması barədə iqtisadçı-ekspert Natiq Cəfərli ilə söhbətləşir.

Müəllif deyir ki, iqtisadi cəhətdən tam inkişaf etməmiş, enerji ehtiyatlarından asılı, istehsalı daha çox xammal səviyyəsində olan ölkələr inkişaf etməkdə olan ölkələr (İEOÖ)kateqoriyasına aiddir.

Müəllifə görə, bu ölkələr iqtisadi və sosial inkişaf səviyyələrinə görə çox geri qalırlar, iqtisadiyyatın mineral-xammal və aqrar-xammal istiqaməti bu ölkələr üçün səciyyəvidir, bu qrup ölkələrə mineral-xammal ölkələri deyilir.

Yazı müəllifi hesab edir ki, Azərbaycan da inkişaf etməkdə olan ölkələrdən biridir, bu mənada beynəlxalq ticarətdə müəyyən güzəştlər əldə etmək şansı var və bu güzəştlərdən yararlana bilər.

N.Cəfərli "Yeni Müsavat"a bildirir ki, Azərbaycan inkişaf etməkdə olan ölkə kimi belə güzəştlərdən yararlana bilmir: "...inkişaf etməkdə olan ölkələr kateqoriyasına aid edilən ölkələrə Amerikaya mal ixracatında müəyyən güzəştlər tətbiq olunur. Bura vergi güzəştləri, gömrük güzəştləri aiddir, onlara müəyyən kvotalar da ayrılır. Azərbaycanın belə bir kvotası yoxdur, 2007-ci ildə "Şərq tərəfdaşlığı" proqramı çərçivəsində 6 ölkəyə güzəştli 250 milyon avroluq ixrac modeli təklif edildi. Azərbaycan heç bu kvotanı doldura bilmədi, cəmi 80 milyon avroluq mal ixrac edə bildi. Burada söhbət qeyri-neft ixracatından gedirdi, Gürcüstan bu kvotanı şərabçılıqla, meyvə və təbii mineral sularla doldura bildi. Ancaq Azərbaycan bunu bacarmadı, Ölkəmizin ikitərəfli müqavilələri olduqda, o güzəştlərdən yararlanmaq imkanları var".

N.Cəfərlinin sözlərinə görə, Azərbaycan da inkişaf etməkdə olan ölkələrə daxildir, ÜDM-in adambaşına düşən həcminə baxdıqda göstəricilər heç də ürəkaçan deyil: "Devalvasiyadan öncə adambaşına düşən ÜDM 8 min dollara çatmışdısa, indi 4 min dollar civarındadır. Bu da Azərbaycanın inkişaf etməkdə olan ölkələr kateqoriyasına aid olduğunu göstərir. Azərbaycanın ABŞ dolları ilə büdcəsi təqribən 12 milyard dollara yaxındır, bunu adambaşına hesabladıqda çox az bir rəqəmdir. Bütün bu göstəricilərə görə Azərbaycan inkişaf etməkdə olan ölkədir.

Ancaq bu kateqoriyanın üstünlüklərindən istifadə etmək üçün əlavə müqavilələrə ehtiyac var".

N.Cəfərli hesab edir ki, ilk növbədə Ümumdünya Ticarət Təşkilatına (ÜTT) üzv olmaq lazımdır, amma Azərbaycan bunu gecikdirir, danışıqları sürətləndirib tezliklə bu təşkilata üzv olub, orada inkişaf etməkdə olan ölkə kateqoriyasından istifadə edərək ixracda, təşviqdə müəyyən güzəştlər qazanmaq mümkündür.