Sosial şəbəkələrdə saxta profillərin və ya «trolların» olması yenidən geniş müzakirələrə səbəb olub

Bakı/17.04.21/Turan: Aprelin 13-də Britaniyanın The Guardian qəzetində dərc olunan məqalədə iddia olunur ki, Azərbaycanda trol şəbəkəsi var və ona Feysbuk tərəfindən qadağalar tətbiq etməsindən altı ay sonra o, dövlətin dəstəyi ilə yenidən müstəqil xəbər agentlikləri və müxalif siyasətçiləri hədəfə alıb.  

Qəzetdə bildirilir ki, Feysbuk-un əməkdaşı Sofi Janqın 2019-cu ilin avqust ayında öz menecerləri və şirkət icraçılarına Azərbaycanda təqib kampaniyasının mövcud olması ilə bağlı məlumat verməsindən sonra sosial media şirkəti 14 ay boyunca Azərbaycanın hakim partiyası olan Yeni Azərbaycan Partiyasının bir qolunun bu kampaniyanı həyata keçirməsinə imkan verib.

Yeni Azərbaycan Partiyası isə aprelin 14-də The Guardian qəzetindən təkzib verməsini tələb edib.

Partiya bildirib ki, məqalə müəllifi jurnalistikanın məsuliyyət, dəqiqlik, qərəzsizlik və vicdanlılıq prinsiplərini pozub.

Yeni Azərbaycan Partiyasından qeyd olunub ki, partiyanın 760 min üzvü var və partiyanın bu qədər üzvünün olması partiyanın trol qrupları saxladığını deməyə əsas vermir. “Yeni Azərbaycan Partiyasının və partiya sədri Prezident İlham Əliyevin bu qədər partiya üzvləri tərəfindən dəstəklənməsinə trol adının verilməsi də siyasi və hüquqi məsuliyyət kəsb edir”.

Hakim partiya həmçinin vurğulayıb ki, Azərbaycanda sosial şəbəkələrdə, xüsusilə də feysbuk üzərindən trol şəbəkəsini Azərbaycan Xalq Cəbhəsi Partiyası yaradıb. 

Fəallar, siyasətçilər, jurnalistlər də illər ərzində sosial şəbəkələrin Azərbaycan seqmentində çoxlu saxta profillərin olması, onların altında gizlənənlərin əmək haqları alması və hətta ofislərinin olması barədə dəfələrlə bildiriblər.

Bəs bu saxta profillər kimlər tərəfindən idarə olunur? Onlar nə üçün istifadə olunur? Burada maliyyə marağı varmı? Qanunvericilik bu məsələni necə tənzimləyir?

2020-ci ildə Feysbuk-un rəsmi saytında sentyabr və oktyabr aylarının ilk günlərində dünya boyunca bloklanan saxta hesab şəbəkələri barədə hesabat dərc edilib. Hesabatın Azərbaycana aid hissəsində deyilir ki, Feysbuk ölkəyə bağlı 589 hesab, 7906 səhifə və 447 Instagram hesabını “əlaqələndirilmiş saxta davranışa” görə bağlayıb.

Bildirilir ki, istifadəçi profilinə bənzədilən səhifələrdən əsasən hökumətyönlü materialların gücləndirilməsi və təbliğatı üçün istifadə olunurdu.

Yeni Azərbaycan Partiyasının Təftiş komissiyasının üzvü Elman Nəsirov Turan-a bildirib ki, The Guardian qəzeti ilk dəfə deyil ki, Azərbaycana və iqtidara münadibətdə təhrif və iftira dolu məlumatlar yayır. “Onların haradan maliyyələşdirildiyi bizə bəllidir. İndi də hakim Yeni Azərbaycan Partiyasını troll şəbəkəsi saxlamaqda əsassız ittiham edir”.

Yeni Azərbaycan Partiyası üzvünün fikrincə, qəzetinin bu ittihamı o baxımından tənqidə dözmür ki, Yeni Azərbaycan Partiyası təkcə Azərbaycanın deyil, bütün Cənubi Qafqazın ən böyük partiyasıdır. “Onun sıralarında 760 min insan cəmlənib və onların 40 faizi gənclərdir. Axı belə partiyanın troll saxlamağa heç bir əsası yoxdur”.

Nəsirov qeyd edib ki, o partiyalar troll saxlamaqda və bunun üçün maliyyə xərcləməkdə maraqlı ola bilər ki, sosial bazası olmasın və üzvlərinin sayı çox məhdud olsun. “Belə olan vəziyyətdə bir adam saxta profillərlə 10 nəfərin adından çıxış edir. Yeni Azərbaycan Partiyasının buna qəti ehtiyac yoxdur”.

Hakim partiyanın nümayəndəsi hesab edir ki, bu yaxınlarda partiya üzvlərin sayı 1 milyonu keçəcək. “Çünki partiyanın 7-ci Qurultayında cənab Prezident partiyanın qarşısında məsələ qoydu ki, yeni proqramlar hazırlansın və partiyanın yeni hədəfləri var. Siyasi dialoqun dərinləşdirməsini partiyamızın rəhbəri, cənab Prezident strateji vəzifə kimi müəyyən edib. Bu vəziyyətdə partiyamızın troll şəbəkəsini saxlamaq zərurəti yoxdur və olmayacaq da”.

Nəsirovun fikrincə, bunu Yeni Azərbaycan Partiyası yox, Azərbaycan Xalq Cəbhəsi Partiyası və Milli Şura edir. “Belə faktlar var. Səbəb isə budur ki, Azərbaycan Xalq Cəbhəsi Partiyasının çox məhdud sayda üzvləri var. Belə olan vəziyyətdə, təbii ki, onlar üçün strateji hədəf və onları ən çox qayğılandıran məsələ çoxlu “layk” məsələsidir və buna nail olmaq üçün trollara ehtiyac yaranır. Bunlar klaviatura arxasında qəhrəmandırlar və bunların vətəni də sosial şəbəkələrdir”.  

Azərbaycan Xalq Cəbhəsi Partiyasının sədr müavini Seymur Həzi isə bildirib ki, Yeni Azərbaycan Partiyası başa düşməlidir ki, The Guardian qəzeti Azərbaycan Xalq Cəbhəsi Partiyasının orqanı deyil. “Azərbaycan Xalq Cəbhəsinin xaricdə və Azərbaycanda heç bir rəsmi mətbuat orqanı yoxdur. Ona görə də xarici mətbuat Yeni Azərbaycan Partiyası haqqında nə yazsa Azərbaycan Xalq Cəbhəsi Partiyasına hücum etmək bir qədər anlaşılmaz hərəkətdir. Təkzib olunası faktlar varsa həmin qəzetə bunları təqdim etsinlər”.

Həzi qeyd edib ki, Azərbaycan Xalq Cəbhəsi Partiyasının troll saxlamaqla bağlı ittihamı absurd ittihamdır. “Mən özüm bununla bağlı təklif irəli sürmüşdüm ki, kimin şübhəsi varsa, həmin adamlara zəng vursunlar və dəqiqləşdirsinlər, görək profilin arxasında dayanan həmin adamdır, yoxsa yox”.

Partiya nümayəndəsinin sözlərinə görə, sosial şəbəkələrdə hökumət üçün elə bir acı reallıq var ki, onu hamı görür. “Onlar bunu təkzib etsələr də, cəmiyyətin gözündən heç nə qaçmır axı. Skrinşotlar, mətnlər, yazılar. Ona görə də, mən düşünmürəm ki, mən burada polemikanın bir tərəfiyəm. Hökümət burada sadəcə Azərbaycan Xalq Cəbhəsi Partiyasının adını çəkməklə fikri yayındırmaq istəyir”.

İctimai fəal Bəxtiyar Hacıyev də bildirib ki, troll dəstələri müəyyən müxalifət partiyalarında da var, amma əsasən sistemli şəkildə müxtəlif qruplar tərəfindən idarə olunan dəstələr iqtidar tərəfdəndir. “Feysbuk tərəfindən 8 min saxta profil və səhifə bağlanmışdı. Bu, onu göstərir ki, böyük bir qrup bunun üzərində mütəmadi olaraq işləyir”.

Fəal deyir ki, trollar üç qrupa bölünür və onlardan biri sadə profillərdir, onlara istənilən mövzu ilə bağlı müxalif səhifələrdə hər hansı post paylaşılarsa, standart mətnlərlə dərhal iqtidarı müdafiə etmək tapşırılır. “Bu, adətən iqtidaryönlü saytlardan və Prezidentin çıxışlarından mətnlər vasitəsilə edilir. İkinci qrup adətən saxta profillərlə nisbətən orta təbəqədən olan nümayəndələrdir, hansılar ki, gündəm yarada biləcək bir mövzu ilə bağlı yazılanlara bu mövzuya uyğun olaraq Prezident Administrasiyasından onlara təqdim olunmuş tezisləri müxtəlif cümlələrlə öz fikirləri kimi yazıb gündəmi dəyişməyə çalışırlar”.

Fəalın fikrincə, xüsusi təyinatlı trollar da var ki, onlar çox əhəmiyyətli mövzularda öz adları ilə, amma Prezident Administrasiyasından verilmiş tezisləri yazıb onu müdafiə etməyə çalışırlar.

Hacıyev vurğulayıb ki, adətən trolların fəaliyyəti hakimiyyətin xeyrinə olmaq əvəzinə, onun əleyhinə çalışır. “Bir çox insanlar bu profillərin saxta olduğunu görür və bu, qıcıq doğurur”.

Fəal bunu iqtidar tərəfindən böyük pul israfı kimi qiymətləndirir. “Çünki həmin troll dəstələrinin saxlanması müxtəlif mərkəzlərdədir – İcra Hakimiyyətlərinin, dövlət müəssisələrinin nəzdindədir və onlara müxtəlif formalarda əmək haqları və yazılan şərhlərin sayına görə qonorar verilir. Bu isə böyük maliyyə israfıdır, çünki onların ictimai rəyə heç bir təsiri olmur”.

Hüquqşünas Ələsgər Məmmədli bildirib ki, saxta hesabdan normal bir fikir yazılırsa, burada hər hansı bir hüquqi məsuliyyət yaranmır. “Amma əgər anonim hesablarlar konkret kimisə hədəfə alır və onun şərəf və ləyaqətini nalayiq formada alçaldır və yaxud da qanunla qadağan olunmuş informasiyalar yayırsa, o zaman müvafiq maddə ilə cinayət işi qaldırıla bilər”.

Ekspert deyir ki, cinayət işi qaldırıldığı halda Nəqliyyat, Rabitə və Yüksək Texnologiyalar Nazirliyi nəzdində İnformasiya Təhlükəsizliyi Departamenti həmin hesabın sahibini müəyyənləşdirə bilir. “Bu hesab hansı nöqtədən, hansı İP-dən qoşulur, bu kimi texniki parametrləri müəyyən edə bilir və həmin şəxsin tapılması mümkündür. Əgər şəxs ölkə xaricindədirsə və böhtan və təhqirdən əlavə hər hansı cinayətə, məsələn ölümlə hədələməyə yol verərsə, cinayət işi çərçivəsində onun müəyyən edilməsi və məsuliyyətə cəlb olunması tələb oluna bilər”.-0-