Zaqatalada Qaranlıq Gecə: sahibsiz itlərlə mübarizənin təhlili

Yeni il gecəsinin sakitliyində, atəşfəşanlıqlar Zaqatalanın səmasını işıqlandırarkən, daha qaranlıq bir mənzərə baş verirdi. Şəhər kənarındakı Danaçı poliqonunda toplaşan təxminən 15 sahibsiz it naməlum şəxslər tərəfindən güllələnmişdi. Hadisə atəşfəşanlıqların yaratdığı səs-küy ilə üst-üstə düşərək, bu dəhşətli aktın səhərə qədər fərq edilməməsinə səbəb oldu.

Qətliam yerli heyvan haqları müdafiəçilərinin qəzəbinə səbəb olaraq, sürətlə ölkə miqyasında diqqət çəkdi. Lakin, bu cür hadisələr Zaqatalada tək-tək baş vermir. Sahibsiz itlərin kütləvi şəkildə ya güllələnməsi, ya da zəhərlənməsi ilə bağlı xəbərlər narahatedici tezliklə yayılır. İctimai qəzəb və mediada işıqlandırılmasına baxmayaraq, heç bir cinayətkar məsuliyyətə cəlb edilməyib, bu məsələni sistematik bir problem kimi ortaya qoyur.

Zaqatala Rayon İcra Hakimiyyəti qətllərlə əlaqəsi olmadığını bəyan edərək, hadisənin araşdırılacağını bildirdi. Rəsmilər böyük sahibsiz itlərin artan sayının yaratdığı risklərdən bəhs edərək, sakinlərin, xüsusilə uşaqların qorxu içində yaşadığını qeyd etdilər. Lakin, bu kimi bəyanatlar heyvanlara qarşı qəddarlığa bəraət qazandırmaqdan başqa bir işə yaramır.

Şəhərdə təxminən 200 sahibsiz itin saxlanıldığı sığınacaq mövcuddur, burada onlara müalicə və müvəqqəti qayğı göstərilir. Rəsmilər bu cür qeyri-insani hərəkətlərin qarşısını almaq üçün ictimai maarifləndirmə kampaniyalarına işarə etsələr də, tənqidçilər bu səylərin miqyas və effektivlik baxımından kifayət etmədiyini bildirirlər.

Azərbaycanın sahibsiz itlərlə mübarizəsi: siyasətlər və çətinliklər

Azərbaycanın sahibsiz itlərin sayını idarə etmək strategiyası qanunvericilik tədbirləri, sığınacaqların inkişafı və sterilizasiya proqramlarını birləşdirir. Kağız üzərində hərtərəfli görünsə də, bu çərçivənin tətbiqi çox vaxt istənilən nəticəni vermir.

Azərbaycan 2003-cü ildə Ev Heyvanlarının Mühafizəsi üzrə Avropa Konvensiyasına qoşulub. Sonrakı qaydalar sahibsiz heyvanlara qarşı qəddarlığı və qanunsuz güllələmələri qadağan edir. Lakin, bu qaydaların icrası zəifdir və qaydaları pozanlar nadir hallarda cəzalandırılır.

Ölkədə, Heydər Əliyev Fondu tərəfindən dəstəklənən Heyvan Xilasetmə və Sığınacaq Mərkəzi və Bakıda yerləşən “Toplan” mərkəzi daxil olmaqla, bir neçə sığınacaq mövcuddur. Bu obyektlər sterilizasiya, peyvənd və reabilitasiya xidmətləri təklif edir. Bununla belə, maliyyə, şəffaflıq və tutumla bağlı narahatlıqlar bu təsirləri məhdudlaşdırır.

Bəzi bölgələrdə sahibsiz heyvanların humanist şəkildə idarə olunması üçün “tut-sterilizasiya-burax” (CNR) modeli tətbiq olunur. Beynəlxalq təşkilatlarla əməkdaşlıq çərçivəsində Bakı şəhərində Alman qeyri-kommersiya təşkilatının dəstəklədiyi kampaniya nəticəsində 1,500 heyvan sterilizasiya olunmuşdur. Lakin, bu cür təşəbbüslər epizodik xarakter daşıyır və artan sahibsiz heyvan sayının qarşısını almaq üçün kifayət qədər miqyaslı deyil.

Qlobal perspektiv: başqa ölkələrdən öyrənirik

Azərbaycanın problemləri unikal deyil. Dünyanın bir çox ölkəsi bənzər problemləri həll etmək üçün müxtəlif metodlardan istifadə edir və bu, potensial dərslər təqdim edir. 1996-cı ildə Hindistan CNR (tut, sterilizasiya et, burax) proqramını qəbul edərək, sahibsiz itlərin və quduzluq hallarının sayını əhəmiyyətli dərəcədə azaltdı. Latviya sahibsiz heyvanların sterilizasiya proqramlarını həyata keçirmək üçün bələdiyyə maliyyəsi və QHT-lərlə tərəfdaşlığa güvənir. ABŞ-da məcburi sterilizasiya qanunları, sahibsiz heyvanların yaranmasının qarşısını almaq üçün preventiv tədbirlər həyata keçirir.

Almaniya kimi bəzi ölkələr həm sahibsiz, həm də sərbəst yaşayan ev heyvanlarının məcburi sterilizasiyasını tətbiq etsə də, Yunanıstan kimi digərləri bu tədbiri maliyyə və inzibati çətinliklər üzündən həyata keçirməkdə çətinlik çəkir.

Humanist tarazlığa nail olmaq

Zaqatalada sahibsiz itlərə qarşı təkrar-təkrar baş verən zorakılıq hadisələri Azərbaycanın heyvan rifahına yanaşmasında daha geniş sistematik uğursuzluqları üzə çıxarır. Mövcud qanunvericilik çərçivələri olsa da, onların zəif icrası qəddarlığın nəzarətsiz qalmasına şərait yaradır.

Azərbaycanın yanaşmasında fundamental bir dəyişiklik tələb olunur: reaktiv cəza tədbirlərindən humanist, proaktiv həllərə keçid. Bu, sığınacaqlara daha çox sərmayə, davamlı sterilizasiya kampaniyaları və fəal ictimai maarifləndirmə səyləri tələb edir. Həmçinin, qəddarlıq aktlarına görə məsuliyyətin təmin edilməsi vacibdir ki, bu cür davranışın qəbul edilməz olduğu aydın mesajı verilsin.

Zaqatalada baş verən faciə hərəkətə keçmək üçün qaranlıq bir xatırlatmadır. Ani qəzəbdən kənara çıxaraq, Azərbaycan humanist və effektiv heyvan müdafiə üsullarına sadiqliyini nümayiş etdirmək üçün bir fürsət əldə edir. Zaqatalanın itləri və ümumilikdə ölkə üçün risklər heç vaxt bu qədər yüksək olmamışdır.