Rus-Ukrayna münaqişəsində dron müharibəsinin eskalasiyası

Rusiya ilə Ukrayna arasındakı münaqişə kəşfiyyat və hücum əməliyyatları üçün dronların geniş miqyasda istifadəsi ilə daha da intensivləşib. Noyabrın 8-də Rusiya dronları Ukraynanın Qara dəniz limanı Odessa şəhərinə hücum edərək bir nəfərin ölümünə və iki uşaq da daxil olmaqla 13 nəfərin yaralanmasına səbəb olub. Eyni zamanda, Ukrayna, Rusiya ərazisinin dərinliyində raket anbarları və müdafiə zavodları kimi strateji obyektləri hədəf alaraq dron hücumlarını artırıb. Bu hücumlar artıq adi hala çevrilib və Ukrayna rəsmiləri bunları münaqişədə mümkün dönüş nöqtəsi kimi qiymətləndirir.

Ukrayna Hərbi Hava Qüvvələrinin məlumatına görə, bir gecədə 60-dan çox dron ələ keçirilib ki, bu da hücumların intensivliyini vurğulayır. Rusiya isə son bir ay ərzində Krımı hədəf alan 40-dan çox Ukrayna dronunun vurulduğunu bildirib. Qara dəniz, eyni zamanda, dron müharibəsinin yeni cəbhəsinə çevrilib: yaxınlarda Ukrayna hərbi-dəniz dronları Sevastopol limanı yaxınlığında Rusiya hərbi gəmisinə hücum edib.

Hər iki tərəfin intensiv dron əməliyyatları

Son həftələrdə həm Ukrayna, həm də Rusiya dron əməliyyatlarını gücləndirərək bir-birinin hərbi obyektləri və mülki infrastrukturlarını hədəfə alıb. Noyabrın 8-də Ukrayna hərbi mənbələri şərq cəbhəsində dron uçuşlarının əhəmiyyətli dərəcədə artdığını, yerli istehsal dronlarının partlayıcı maddələrlə təchiz edilərək Rusiya xəndəklərinə və komanda məntəqələrinə hücum edildiyini bildirib. Bu arada Rusiya, İran istehsalı olan "Shahed" dronlarından istifadə edərək Ukraynanın enerji infrastrukturuna hücumları gücləndirib və qış mövsümü ərəfəsində elektrik təchizatını pozmağa çalışıb.

Dronların artan rolu: Döyüş meydanında dönüş nöqtəsi

Dronlar hər iki ölkənin arsenalında mühüm elementə çevrilib və əhəmiyyətli taktiki üstünlüklər təmin edir. Ukrayna üçün dronlar, Rusiyanın üstün atəş gücünə qarşı daha sərfəli bir yol təqdim edir və düşmənin arxa cəbhəsindəki təchizat xətlərini pozmağa imkan yaradır. Ukrayna qüvvələri, hərbi məqsədlər üçün modifikasiya olunmuş kommersiya dronları ilə yanaşı, "Cəzaçı" və "Valkiriya" kimi yerli istehsal pilotsuz uçuş aparatlarından istifadə edir ki, bunlar da dəqiq zərbələr endirmə qabiliyyətinə malikdir.

Rusiya isə dronları həm hücum, həm də müdafiə məqsədləri üçün daha geniş hərbi strategiyasına daxil edib. İran tərəfindən təchiz edilən "Shahed-136" dronları Moskvanın hava kampaniyasının əsas hissəsinə çevrilib və tez-tez Ukraynanın hava müdafiəsini zəiflətmək üçün sürülər halında istifadə olunur. Rusiyanın "Orion" və "Lancet" kimi yerli istehsal dronları isə Ukraynanın artilleriya və radar qurğularına yönəlik hücumlar üçün istifadə olunur ki, bu da Kiyevin əks-hücum səylərinin effektivliyini azaldır.

Dronlar həmçinin geniş şəkildə kəşfiyyat üçün istifadə edilir, komandanlara real vaxt rejimində kəşfiyyat məlumatları toplamağa və strategiyalarını buna uyğun dəyişdirməyə imkan verir. Düşmən mövqelərini havadan izləmək imkanı artilleriya zərbələrinin dəqiqliyini əhəmiyyətli dərəcədə artırıb və yerüstü qoşunlar üçün riskləri azaldıb.

Dron müharibəsinin təkamülü: Müşahidədən dəqiq zərbələrə qədər

Dron müharibəsi, fevral 2022-ci ildə münaqişənin başlamasından bəri sürətlə inkişaf edib. Əvvəlcə əsas müşahidə və kəşfiyyat üçün istifadə edilən dronlar indi birbaşa döyüş üçün əsas vasitəyə çevrilib. Müharibənin ilk mərhələlərində Ukrayna DJI Mavic kimi kommersiya dronlarını effektiv şəkildə istifadə edərək Rusiyanın mövqelərini aşkarlayıb və bununla da artilleriya bölmələrinə daha dəqiq zərbələr endirməyə imkan yaradıb. Lakin münaqişə uzandıqca hər iki tərəf daha mürəkkəb dron texnologiyalarına sərmayə qoymağa başladı.

2023-cü ilin ortalarında dönüş nöqtəsi baş verdi; Ukrayna, Rusiyanın ərazisində bir sıra səs-küylü dron hücumları həyata keçirdi, o cümlədən Moskvanın maliyyə rayonu və Krasnodarda neft emalı zavoduna zərbələr endirdi. Bu əməliyyatlar Ukraynanın uzaq məsafədən hücum qabiliyyətinin artdığını nümayiş etdirdi və Rusiyanı əsas infrastruktur obyektlərinin ətrafında hava müdafiəsini gücləndirməyə məcbur etdi.

Buna cavab olaraq Rusiya, kamikadze dronlarının istifadəsini artırdı ki, bu taktika Ukraynanın hava müdafiəsini zəiflətmək və həm psixoloji, həm də fiziki zərər vermək məqsədi güdür. Hədəfə çatmadan ərazidə dolaşa bilən döyüş sursatlarının inteqrasiyası isə Rusiya qoşunları üçün taktiki imkanları daha da genişləndirdi.

Hərbi analitiklər qeyd edirlər ki, dronların geniş miqyaslı istifadəsi münaqişəyə yeni asimmetriya səviyyəsi gətirib və hər iki tərəfə bir-birinin zəif nöqtələrinə daha təsirli zərbələr endirməyə imkan yaradıb. Dron texnologiyaları sahəsində davam edən silahlanma yarışı, pilotsuz sistemlərin müharibənin dinamikasını formalaşdırmaqda həlledici rol oynamağa davam edəcəyini göstərir.

Gələcək münaqişələr üçün nəticələr

Rus-Ukrayna müharibəsində dronların geniş istifadəsi onların müasir hərbi doktrinada artan əhəmiyyətini vurğulayıb. Ekspertlər hesab edirlər ki, bu münaqişə gələcək müharibələr üçün bir presedent yarada bilər; burada dronlar sadəcə dəstək aləti kimi deyil, həm də əsas hücum və müdafiə silahı kimi istifadə ediləcək. Bu müharibədən çıxarılan dərslər artıq dünya üzrə hərbi planlayıcılar tərəfindən öyrənilir və dron sürüləri ilə süni intellektlə idarə olunan PUA-lar müharibənin növbəti təkamül mərhələsi kimi qəbul edilir.

Dron müharibəsi, eyni zamanda, adi silahlı qüvvələrin ucuz və çevik təhdidlər qarşısında zəifliklərini ortaya qoyaraq, ənənəvi hava müdafiə sistemlərinin gələcəyi barədə suallar doğurur. Həm Rusiya, həm də Ukrayna dron strategiyalarını yeniliklərlə zənginləşdirməyə və uyğunlaşdırmağa davam etdikcə, münaqişə qeyri-müəyyən bir fazaya daxil olur və manevr qabiliyyətində və innovasiyada üstünlük əldə edən tərəf sonda qələbə çala bilər.

Hal-hazırda dron müharibəsi davam edən durğunluğun əsas amili olaraq qalır və heç bir tərəf PUA-lardan asılılığını azaltmaq niyyətində görünmür. Qış yaxınlaşdıqca təchizat xətlərini pozmaq, kəşfiyyat aparmaq və əsas hədəflərə zərbə endirmək üçün dronların strateji istifadəsi güclənəcək və bu da ən yaxşı şəkildə yeni hava döyüş dövrünü istifadə edən tərəfə üstünlük qazandıra bilər.