Gəlir mənbəyindən uzaqlaşdırmaq mümkün olmadı...

Regional büdcələrə pul lazımdır, respublika büdcəsinə isə artıq xərclər lazım deyil. Ötən ilin sonlarında hakimiyyətin müxtəlif qolları arasında 17 mlrd. manata yaxın vəsaitin yenidən bölüşdürülməsi uğrunda böyük bazarlıq başladıqda Azərbaycanın Maliyyə Nazirliyi yeni dövlət büdcəsini təsdiq edərkən bu mövqedən çıxış etmişdi. Həmin vaxt ölkənin baş maliyyəçisi Samir Şərifov bir sıra rayonlara dotasiyaların dayandırıldığını və onların özünümaliyyələşdirmə sisteminə keçdiyini elan etmişdi.

Maliyyə Nazirliyinin məlumatına görə, 2017-ci ildə dövlət xəzinəsindən yerli xərclərin ödənilməsi üçün dotasiyalar 743,5 mln. manat və ya 42,7% - 997,7 mln. manata qədər azalacaq. Müdafiə sənayesi istisna olmaqla, elm, səhiyyə sistemi, təhsil, ekologiyanın müdafiəsi xərcləri və s. xərclər azalıb.

İqtisadi böhran şəraitində hökumət qənaət rejiminə keçib və təkcə sənayeyə və sosial sahəyə investisiya həcmini deyil, regionların maliyyələşdirilməsi modelini də dəyişdirib. Respublikanın 27 şəhər və rayonunun dövlət xəzinəsindən dotasiyadan məhrum edildiyi bəyan edilib. Bu, Gəncə, Lənkəran, Şəki, Yevlax şəhərləri, habelə Ağcabədi, Astara, Beyləqan, Bərdə, Biləsuvar, Göyçay, Hacıqabul, Xaçmaz, İsmayıllı, Kürdəmir, Qazax, Qəbələ, Quba, Qubadlı, Qusar, Masallı, Neftçala, Saatlı, Sabirabad, Salyan, Siyəzən, Şabran və Şamaxı rayonlarıdır.

Bu gün yalnız Mingəçevir, Naftalan, Sumqayıt və Şirvan, habelə Abşeron və İmişli rayonları dotasiyasız rejimdə işləyir. Bakı bu siyahıya liderlik edir.

Ölkənin yuxarıda qeyd edilən regionları dotasiyasız necə yaşayır? Yerli büdcə rayonun ehtiyaclarını ödəyirmi? Maliyyə, iqtisadiyyat nazirliklərinin və Nazirlər Kabinetinin mətbuat xidmətlərindən bu suallara aydın cavab almaq mümkün olmayıb. Səbəb guya bu mövzuda statistikanın olmamasıdır. Amma yuxarıda sadalanan qurumların məmurlarından biri ilə qeyri-rəsmi söhbətdə məlum olub ki, sözügedən rayonlar əvvəlki kimi büdcədən maliyyələşir.

Müstəqil ekspert, iqtisad elmləri doktoru Qubad İbadoğlu qeyd edir ki, Maliyyə Nazirliyinin 30-a yaxın regionun özünümaliyyələşdirmə sisteminə keçirilməsi planı müvəffəqiyyətsiz olub, bunu əvvəlcədən təxmin etmək olardı, xüsusən, iqtisadi qeyri-sabitlik dövründə.

"Təəssüf ki, bu regionlarda əlverişli investisiya mühiti yoxdur. Buna görə çox az insan orada biznes qurmaqda maraqlıdır. İndiyədək ayrılmış vəsaitlərin səmərəsiz layihələrə yatırıldığını da nəzərə alsaq, gəlir gözləməyə dəyməz. İqtisadi və digər resursların formalaşdırılması proqnozları əsassızdır. Ölkənin əksər rayonlarında vergi imtiyazları mövcuddur. Torpaq vergisi istisna olmaqla, bütün digər vergi növləri ləğv olunub. Bu şəraitdə regionların öz resursları hesabına yerli büdcələrini formalaşdırması qeyri-realdır. 2004-cü ildən regionların inkişafına 40 mlrd. manata yaxın vəsait yatırılıb, gözlənilən nəticə əldə olunmayıb", deyə İbadoğlu qeyd edir.

İqtisadçı ekspert Pərviz Heydərov da mövzu ilə bağlı kifayət qədər tənqidi mövqe bildirib. Onun fikrincə, dövlətin iqtisadi siyasəti səmərəsizdir. Yerli potensialdan istifadə ilə regionların bərabər inkişafı təmin edilmir. Yerli istehsalatlar imkanlarının yarısı qədər işləyir, bəzi obyektlər açıldıqdan sonra ümumiyyətlə fəaliyyətsiz qalır. Bundan başqa, rayon icra hakimiyyətləri müstəqil idarəetməyə, təşəbbüskarlığa öyrəşməyib, onlar üçün büdcədən pulsuz dotasiyalar almaq daha rahatdır.

"Problem ondadır ki, Azərbaycanın bütün sənaye gücü paytaxtda cəmləşib. Biznes də burada cəmləşib. Büdcə gəlirlərinin 80-90%-i Bakının hesabına təmin olunur. Bir fakt göstərim. Ötən il yerli gəlirlər təxminən 7 mlrd. manat təşkil edib. Bu vəsaitin 99%-i Bakıda yığılıb. Regionlar üzrə gəlirlər isə 1 mlrd. manat belə təşkil etməyib", deyə ekspert qeyd edir.

Heydərovun fikrincə, vəziyyətdən çıxış yolu müxtəlif profilli regional sənayelərin - aqrar, tekstil, kimya və s. sənayelərinin yaradılmasıdır. Ölkənin əmək qabiliyyətli əhalisinin 40%-ə yaxını rayonlarda yaşayır. Bu resurslardan savadlı şəkildə istifadə etməklə yerli büdcənin gəlirini təmin etmək olar.