Türk sənət qalareyaçısı :�Kölndə satılan bir tablonun qiyməti Türkiyədə 1 ildə satılan tabloların ümumi miqdarından çoxdur�

Turan : Türkiyədəki sənətin halı necədir?

Paksoy: Türkiyədə sənət inkişaf edir.Yarmarkalar, bienallar keçirilir,yeni rəssamlar yetişir.Ancaq bunların hamısı çox az saydakı insanın zəhmətiylə olur.Dövlətin bu işlərə heç bir köməyi yoxdur.Elə isə dövlətin dəstək vermədiyi yerdə sənətin inkişafından danışmaq olmaz.Bizim qalareyamız 35 yaşını qeyd etdi.O vaxt 8-10 qalareya vardı, indi isə 500-dən çox.Biz sərgilər açdıq, kitablar çap etdik, dərgilər çıxardıq.Ancaq son illərdəki iqtisadi böhranlar hamımızı çətin vəziyyətdə qoydu.Kolleksiyaçıların sayı artsa da onlar çox az sayda tablo alırlar.Keyfiyyətli qalareyalar çox azdır..Bu da tablo satışlarına mənfi təsir göstərir.İstanbulda rəsm və heykəl muzeyinin tikintisi davam edir.O muzey açılandan sonra hər şeyin yaxşılaşacağını ümid edirik.Orada Türk rəsm sənətinin korifeylərinin əsərləri nümayiş etdiriləcək.Ankaradakı muzeyə gedən yoxdur,İzmirdəkinə də həmçinin.Türkiyənin hər yerində fəal muzeylər olmasa, biz sənət sahəsində irəliləyə bilmərik.Bu iş təkcə İstanbulda olsa,o biri vilayətlərin halı necə olacaq?Almaniyaya get.Əcaib yerdir, orada sənətlə bağlı hər şer var.Köln bizim Adanadan kiçik şəhərdir.Ancaq Kölndəki muzeylərə gedəndə heyrətdən donub qalırsan.Ən mühüm muzeylər, qalareyalar ordadır.Orda 100 milyon dollara tablo satılır.Bu, Türkiyənin 1 illik sənət büdcəsinə bərabərdir.Dövlət ənənəvi sənətlərə üstünlük verdiyinə görə,təəssüf ki, yeni sənət muzeyləri açılmır, sənət bazarı inkişaf etmir, qalareyalar yerlərində sayırlar.1990-cı illərdə hərrac salonları açıldı, ondan sonra saxta rəsm bazarı yarandı.İndi bazarda çox saxta tablo var.Muzeyləri soydular.Qalareyaçılar illərdən bəri zəhmət çəkib bazarı inkişaf etdirdilər,bazarı hərrac salonları məhv etdi.Son illərdə "müasir sənət" məfhumu ortaya çıxdı.Qərb ölkələrində bu işlər mümkündür ancaq sənət üçün biz nə etmişik ki,"müasir sənət"dən danışırıq? Bizdə hətt,miniatür,əbru sənətindən başqa o biri növlər qadağan olub.Heykəllərimiz hardadır,tablolarımız hardadır?Mənə dünyada var olan bir Türk rəssamı göstərə bilərsənmi?

Turan: Ancaq baha qiymətə tablolar satılmadımı? Oraya gələcəkdim, siz gəldiniz.

Paksoy: Türkiyədən dünyada tanınan bir rəssam göstər mənə.İrandan 20 rəssam sayım,Azərbaycandan sayım,Misirdən,Suriyadan,Hindistandan,Çindən örnəklər verim.Ancaq xətt sənətinin Leonardosu Türkiyədən çıxıb: Həmdullah Osman,Əhməd Qarahisari.Bunların əsərlərini pulla satın almaq mümkün deyil.Pulun var ancaq ala bilmirsən.Türkiyədə 1850-ci illərdən tablolar çəkilməyə başlanıb.Qadağan olmasaydı,o hərbçi insanlar peyzaj,fiqur və b. janrlarda qiymətli əsərlər yaradardılar.Osmanlı dövründəki qadağalar, Cümhuriyyətə keçid dövründəki bəzi ləngimələr sənətin inkişafına öz təsirini göstərib.Hal-hazırda sənət inkişaf edir ancaq məncə, səhv yolda irəliləyir.Təhsil sıfır səviyyəsindədir.Bir əsərin eskizini çəkmədən onu boyaya bilməzsən.Memar Sinan adına incəsənət universitetində müəllim qalmadı.Gənc sənətkarların əksəriyyəti şöhrəti asan yolla əldə etməyə çalışırlar.Bu şəkildə inkişaf edə bilmərik.Picassonun tablosu 100 milyon dollara satılır,bizdə Osman Hamdi bəyin ən bahalı əsəri Türk lirəsiylə 5-10 milyon.

Turan: Yaxşı xatırlayıram, 15 il əvvəl mədəniyyət naziri Erkan Mumcuya məktub yazmışdınız ki, Osman Hamdi bəyin "Tısbağa tərbiyəçisi" əsərini nazirlik alsın,əldən-ələ keçməsin...

Paksoy: Mən o əsərin satışını dayandırdım ancaq sonra satdılar.Hərrac sahibləri min oyundan çıxıb onun satılmasına nail oldular.Mən sevməsəm də Osman Hamdinin "Tısbağa tərbiyəçisi" əsəri Türk rəsm tarixinin simvolik tablosudur.Almaniyadan aldığım məlumatlara görə,Osman Hamdi bəy mədəniyyət naziri ikən Almaniyaya məktub yazıb ki,mənim tablolarımı alsanız,Bergamadakı sığınacaqları sizə verərəm.Uzun müddətdən bəri dalına düşsəm də o məktubları əldə edə bilməmişəm.Buna baxmayaraq,Osman Hamdinin Türk mədəniyyət tarixində mühüm yeri var.Bir çox önəmli rəssamımız var ki,indiyə qədər rəsm kitabları da çıxmayıb.

Turan: 2009-cu ilin noyabrında Burhan Doğançayın "Mavi simfoniya" tablosu Yıldız Holdingə 1.5 milyon dollara satıldı,bir neçə aydan sonra Erol Akyavaşın tablosu eyni qiymətə satıldı.Siz o satışlara təmkinli yanaşmışdınız.Deyəsən, o satışlar rəsm bazarında gözlənilən təsiri yaratmadı?

Paksoy: Murat Ülker o pulu verərək tablonu aldı.Tabloya 1.5 milyon dollar verildi,şirkətin reklamı o qədər güclü oldu ki,onun üçün 20 milyon dollar xərcləmək lazım idi.Ancaq tabloya verilən 1.5 milyon dollar,əslində 20 milyon dollarlıq reklama bərabər oldu.O tablonun sahibi Oktay Duran -mənim də dostumdur,Galeri On Artın sahibidir.Onda Burhan Doğançayın təxminən 70 tablosu var.Murat Ülkerə tablo 1.5 milyon dollara satılanda Oktay Durandakı tabloların qiyməti də 100 dəfə artdı.O biri tablolar da bu şəkildə satıldı.Rəsm bazarında bu cür şeylər olur.Ancaq qiymətləri astronomik dərəcədə şişirtsəniz, əlinizdəki şar partlaya bilər.

Turan: Bir müddət əvvəl demişdiniz ki,Türkiyədə rəsm əsəri alanların çoxunu tutdular.İndi vəziyyət necədir?

Paksoy: O adamların çoxu tablolara çox pul vermədən vergidən böyük miqdarda pul silirdilər.Rəsmlərin qiymətlərini fakturalarda yüksək yazdırırdılar.Onlar bu yolla, eyni zamanda, qara pul təmizlədilər.İndi onlardan neçə nəfər qalıb?Onlar tabloların çoxunu satıb az qismini ələ verdilər.Guya dövlət əl qoydu.Mustafa Taviloğlu kimi həqiqi kolleksiyaçılar bu gün də şərəflə o işi davam etdirirlər.Bütün kolleksiyaçılar onun kimi olmalıdır.

Turan: 1990-cı illərin əvvəllərindən Azərbaycandan Türkiyəyə xeyli rəssam gəldi.Onlar bu bazarda özlərinə nə dəcərədə yer tapa bildilər?

Paksoy: Sən də bilirsən ki,onlar burada səhv işlərlə məşğul oldular.Ona görə mən o vaxt Azərbaycanın mədəniyyət nazirinə müraciət etmişdim ki, bu adamları Türkiyədən geri çağırıb xaricə çıxmalarını qadağan etdirin.Çünki ölkənizin adına ləkə gətirirlər həm də Türk rəsm sənətinə ziyan vuran işlər görürlər.Heç nə dəyişmədi.Önəmli rəssamların əsərlərinin surətini çəkib altına imza qoymaq nə deməkdir? Mən o nazirin yerində olsaydım,hamısını geri çağırıb xaricə çıxmalarına qadağa qoyardım.

Turan: Siz xaricdən Türkiyəyə rəssamlar gətirib sərgilər açan qalareya sahibisiniz.O işi davam etdirirsiniz?

Paksoy: Avropadan, Rusiyadan, Ukraynadan çox önəmli rəssamları gətirib onları ölkəmdə tanıtdırdım.Xalqımızın mədəniyyət səviyyəsi bu şəkildə inkişaf edəcək.

Turan: Gələcəyə baxanda üfüqdə nələr görünür? Ümidiniz varmı?

Paksoy: İndiki mədəniyyət nazirimiz Mehmet Ersoy turizm şirkətinin sahibi olduğuna görə, o sahəyə əhəmiyyət verir.Hələ ki, sənətlə maraqlandığını görmədim.Onun təmsil etdiyi partiyanın və hökumətin sənətə münasibəti məlumdur.Ona görə sənətə yaxından diqqət göstərəcəyinə inanmıram.Ümid bəsləməyə davam edək.