“Bir günün içində həbsdəki jurnalistlərin problemləri həll edilə, ittihamlar aradan qaldırıla da bilər”

Milli Mətbuat günü ərəfəsində ASTNA ənənəvi olaraq media məsələləri üzrə ekspert, Media Hüququ qrupunun rəhbəri Xalid Ağəliyevlə media və jurnalistlərin son bir ildəki durumu barədə söhbət edib.

* * *

Sual: Xalid bəy, son bir ildə mediada nələr baş verdi? Bu il media sahəsində nə ilə yadda qaldı? Son bir ildə ifadə və söz azadlığı ilə bağlı durum nə yerdədir?

Cavab: Hüquqi çərçivədən yanaşanda xüsusi dəyişikliklərin olduğunu söyləmək olmaz. 3 il əvvəl yeni qanun qəbul edilib, həmin qanunun müddəalarının işığında media üçün yeni hüquqi düzən dizayn edilməkdədir. Yeni düzən təəssüflər olsun ki, ifadə, media azadlığının inkişaf etdirilməsi baxımından pozitiv nələrsə vəd etmir. Azərbaycanda media azadlığı onsuz da problemlidir, media böyük ölçüdə hökumətin nəzarəti altındadır. Yeni tənzimləmə bu nəzarətin daha da artırılmasına, medianın daha da asılı duruma salınmasına yönəlikdir. Təəssüflər olsun ki, ötən ilin sonundan azad media təmsilçilərinə qarşı indiyə qədər görünməmiş hücumlar, həbslər oldu. Bu olaylar son ilə baxanda ən qabarıq nəzərə çarpan neqativ inkişaflardır.

Sual: Dediyiniz kimi, media sahəsində çox ağır il oldu. Ötən ilin noyabr ayından başlayaraq müstəqil mediaların bir neçəsi qapadıldı və xeyli jurnalistlər həbs olundu? Həmin medialar nə işlə məşöul idilər? Niyə qapadıldılar? Və həbs olunan jurnalistlər kimlərdirlər?

Cavab: Hazırda 20-dən artıq jurnalist, mediada çalışan həbsdədir. Onların hamısı müstəqil, asılı olmayan media təmsilçiləridir. Toplum TV, AbzasMedia fəaliyyətlərini dayandırıblar, çünki, təsisçiləri, bəzi əməkdaşları həbsdə, yerdə qalan əməkdaşları da istintaq altındadır. Əksəriyyət bu fikirdə həmfikirdir ki, adı çəkilən medialar azad mediaların sadiq olmalı olduğu prinsiplərə uyğun fəaliyyət göstərməyə çalışırdılar. Adını çəkdiyimiz mediaların rəhbərləri, əməkdaşları məsuliyyətə cəlb ediləndən sonra fəaliyyətlərini dayandırmalı oldular, onların internet resursları da hücumlara məruz qaldı, video bazaları silindi. Bu kontekstdə baş verən həbsləri, məsuliyyətə cəlb olunma olaylarını jurnalistika fəaliyyəti ilə əlaqələndirməkdən başqa ağlabatan yol qalmır.  

Sual: Jurnalistlərə qarşı məhkəmə prosesləri ilə bağlı hansı hadisələr baş verib?

Cavab: Böhtan və təhqirlə bağlı cinayət məsuliyyəti hələ də qanunvericilikdə qalmaqdadır. Bu, çəkindirici effekt kimi rolunu oynamağa davam edir. Doğrudur, bu müddəalar sıx tətbiq edilmir. Amma son bir ilə baxanda 20-dən artıq belə məhkəmə işi olub. Ancaq bu işlərdə azadlıqdan məhrum etmə cəzaları tətbiq edilməyib. Ümumilikdə nəzər saldıqda son bir il boyunca jurnalistlərlə bağlı hansısa işdə məhkəmələrin onların xeyrinə qərar verdiyini qeyd edə bilmirik. İnformasiya əldə etmək hüququnun pozuntularından verilmiş şikayətlərin heç birində məhkəmələr bu hüquqa dəstək verən qərarlar çıxarmayıblar. Bütün bunlara paralel olaraq, Avropa Məhkəməsi ifadə, media azadlığının pozuntusundan Azərbaycandan göndərilmiş şikayətlər üzrə elan etdiyi bütün qərarlarında iddia olunan pozuntuları tanıyıb.

Sual: Bəs bu bir il ərzində Azərbaycanda medianın durumu ilə bağlı hər hansı müsbətə doğru irəliləyiş olubmu?

Cavab: Medianın fəaliyyəti üçün əlverişli mühit baxımından pozitiv addımlardan danışmaq çətindir. Müsbət şeylərdən danışsaq, bütün çətinliklərə rəğmən ümumi şəkildə Azərbaycanda hələ də azad media, jurnalistika nümunələrinin mövcudluqlarını qoruya bildiklərini, fəaliyyətlərini davam etdirdiklərini qeyd edə bilərik. Riskləri var, ancaq internetə çatım problemli deyil və sair.

Sual: Media Agentliyinin fəaliyyətini necə qiymətləndirirsiz? Media reyestr ilə problem yaşayan media qurumlarında vəziyyət necədir?

Cavab: Agentlik yeni media qanunvericilyini tətbiq etməkdədir. Yeni mürtəce qanunvericiliyin fonunda tənzimləyici orqanın fəaliyyətinə müxtəlif cür yanaşmaq olar. Məsələn, agentliyin medialara “humanist” yanaşdığını da söyləmək olar. Belə ki, Azərbaycanda 5-6 min media qeydiyyatdan keçib, ancaq onların bir neçə yüzü media reyestrə daxil edilib. Yeni qanuna görə, agentlik yerdə qalanların hamısını məhkəməyə verib, onların fəaliyyətlərinə xitam verilməsini tələb edə bilər. Ancaq etmir, indiyə qədər bir neçə mediaya qarşı bu addım atılıb, bu baxımdan bu qurumun “humanistliyindən” danışmaq olar. Ümumilikdə, agentlik sələfi olan qurumun məzmunca davamıdır. Həm bundan əvvəlki KİV-ə Dəstək Fondunun, həm də agentliyin yaradılmasının izahı belə idi ki, media inkişaf edəcək. Medianın inkişafı medianın asılılığının aradan qaldırılmasını, maliyyə qaynaqlarının artırılmasını, reklam gəlirlərinə çatımı özündə ehtiva etməlidir. Təəssüflər olsun ki, bu şərtlərin heç birinin mövcud olduğundan danışmaq olmaz. Əksinə, media hökumətin yardımlarından daha asılı duruma düşüb. Bu da hansısa qurumun fəaliyyətinin yox, ümumi media siyasətinin meyvəsidir. 

Sual: Həbsdə olan jurnalistlərin azadlığına qovuşması üçün, azad media mühitinin yaradılması üçün, heç bir media orqanının və jurnalistin basqıya və təzyiqə məruz qalmaması üçün sizin təklifləriniz nədən ibarətdir? Hakimiyyət və beynəlxalq təşkilatlar hansı addımlar atmalıdırlar?

Cavab: Hazırda elə mühitdə yaşayırıq ki, bir günün içində həbsdəki jurnalistlərin problemləri həll edilə, ittihamlar aradan qaldırıla da bilər. Ancaq mühit, praktika, yanaşma elədir ki, ertəsi gün hazırkı durumdan daha ağır olaylar baş verə bilər. Odur ki, sistemli problemlər aradan qaldırılmalı, mediaya yanaşma dəyişməlidir. Ancaq bu da kifayət etmir, hazırkı reallıqda medianın, jurnalistikanın azad olması illüziya olardı. İfadə, toplaşma, seçmə, əqidə kimi təməl azadlıqların problemli olduğu ortamda azad medianın var olması çətin məsələdir. Siyasi institutlar, partiyalar, QHT-lər sərbəst fəaliyyət göstərə bilməli, məhkəmələr ədalətli, biznes, cəmiyyət azad olmalıdır ki, azad jurnalistika, onu qorumaq zərurəti də olsun. Bunlarsız azad media, jurnalistika adına sahib olduqlarımızın hamısı kövrək, imitativ olacaq.