Azərbaycan və Ermənistan arasında diplomatik irəliləyişlər: müharibədən sonrakı kompromislərə doğru

2020-ci ildə Cənubi Qafqazı sarsıdan  44 günlük müharibədən sonra Azərbaycan və Ermənistan arasında alovlanan diplomatik rəqabət, görünür, öz nəticələrinin möhkəmləndirilməsi üzrə addımlar atır. Azərbaycanın Ermənistanla sərhəd boyunca və Qarabağ regionunda hərbi gücünü artırması ilə yadda qalan son eskalasiya danışıqlar masası arxasında Bakının mövqeyini möhkəmləndirərək erməni tərəfini təklif olunan daha bir kompromisi qəbul etməyə məcbur etdi.

Yeni sazişə uyğun olaraq, Ermənistan Qarabağın erməni əhalisilə Azərbaycanın qalan hissəsi arasında mühüm kommunikasiya əlaqəsi yaratmaqla Ağdam yolundan isrifadəyə razı olub. Rusiya bayrağı altında ilk yük partiyası sentyabrın 10-da Qarabağa gəlməlidir. Buna cavab olaraq, Azərbaycan  erməni silahlı qüvvələrinin qalan hissəsinin Qarabağdan çıxarılması şərtilə Laçın dəhlizi vasitəsilə Ermənistandan humanitar yardımın daşınmasına kömək edəcək. Qeyd etmək vacibdir ki, Azərbaycanın yol üzərində sərhəd və gömrük nəzarətini həyata keçirmək səlahiyyətilə bağlı heç bir mübahisə yoxdur.

Bakının Qarabağda separatçı qurumun rəhbərliyinin dəyişməsilə nəticələnən daha bir tələbi yerinə yetirilib. Əliyev administrasiyası Birinci Qarabağ Müharibəsi zamanı azərbaycanlılara qarşı cinayətlərdə əli olan şəxslərlə əməkdaşlıqdan imtina edib. Separatçıların yeni lideri Samvel Şahramanyanın yaş baxımından keçmiş cinayətlərlə əlaqəsi yoxdur. Onun Ağdam marşrutunun açılmasına və Bakı ilə danışıqlara qoşulmasına tez razılıq verməsi onu göstərir ki, rəhbərliyin dəyişməsi Azərbaycanın dialoqa hazır olması üçün ilkin şərt idi.

Lakin onu da etiraf etmək vacibdir ki, Azərbaycanın hərəkətləri təcrid olunmuş deyildi, əksinə ABŞ, Fransa, Aİ və Rusiya daxil olmaqla, beynəlxalq vasitəçilər tərəfindən təqdir edilib. Bu vasitəçilər ardıcıl olaraq Laçın və Ağdam marşrutlarından istifadənin zəruriliyini vurğulayaraq, faktiki olaraq Azərbaycanın Qarabağ üzərində öz suverenliyini möhkəmləndirməsi səylərini təqdir ediblər.

Bu diplomatik səylər son nəticədə Ermənistanın Azərbaycanın Dağlıq Qarabağ daxil olmaqla ərazi bütövlüyünü əvvəlcə 6 oktyabr 2022-ci ildə Praqada, sonra isə 14 may 2023-cü ildə Brüsseldə baş nazir Nikol Paşinyan və prezident İlham Əliyev arasında danışıqlar zamanı tanımasına səbəb olub. Qarabağda blokadanın aradan qaldıırlması barədə yekun qərar mühüm maraqlı tərəflərin toplandığı G20 sammiti zamanı qəbul oluna bilərdi. Sammitdən öncə Türkiyə prezidenti Rəcəb Tayyib Ərdoğan Yeni Dehli sammitində iştirak etmədən əvvəl Rusiya prezidenti Vladimir Putinlə Qarabağ da daxil olmaqla, bir sıra məsələlər üzrə danışıqlar aparıb.

Ermənistanın Dağlıq Qarabağa iddiaları nəticəsində iki müharibəyə, etnik təmizləmələrə, hər iki tərəfdən on minlərlə qurbana və bir milyondan çox qaçqına səbəb olan 35 illik Ermənistan-Azərbaycan münaqişəsindən sonrakı sülh quruculuğunun yeni mərhələsinə yaxın gələcəkdə şahid ola bilərik. Baş nazir Paşinyan yüksək səviyyəli vasitəçilərlə söhbətlər zamanı prezident Əliyevlə təcili sülh danışıqlarına hazır olduğunu bildirib. Ehtimal edilən görüş yaxın həftəyə planlaşdırılıb. Gürcüstanın baş naziri İrakli Qaribaşvili hörmətli regional vasitəçi kimi bu yaxınlarda Paşinyanla telefonla danışıb, belə görüşə kömək üçün vasitəçilik xidmətlərini təklif edib. Çox güman ki, Qaribaşvilinin təşəbbüsü Əliyevin razılığı ilə irəli sürülüb və Azərbaycan tərəfinin şərtlərini əks etdirə bilər. Paşinyan və Qaribaşvili arasında həm erməni, həm də Gürcüstan rəsmi şəxsləri arasında söhbətin açıq bəyan edilməsi Yerevanın Bakının şərtləri əsasında məzmunlu təklifləri nəzərdən keçirməyə hazır olduğunu göstərir, belə ki, bunları əvvəllər Paşinyan özü də  səsləndirmişdi. Onlar tərəflərin Praqa və Brüssel razılaşmalarına əsaslanır.