Azərbaycan və Ermənistan arasında silah yarışının eskalasiyası

Tarixi gərginliyə və son münaqişələrə məruz qalan Cənubi Qafqaz regionunun kölgəsində Azərbaycan və Ermənistan arasında silah yarışı geosiyasi manevrlər və hərbi satınalmalarla güclənməkdə davam edir. Ermənistanın Fransaya strateji yön alması və qabaqcıl silahların alınması fonunda Azərbaycan özünün yenidən silahlanması ilə cavab verir və regionda qeyri-sabit hərbi tarazlığa şərait yaradır.

Ermənistanın strateji dönüşü və hərbi modernləşmə

Ermənistanın NATO üzvü olan Fransaya doğru atdığı son addımlar geosiyasi durumun yenidən qiymətləndirilməsi haqda siqnal verir. 2024-cü ilin fevralında Fransanın müdafiə naziri Sebastyen Lekorun Yerevana səfəri Ermənistanın Qərb tərəfdaşları ilə daha sıx əlaqələr qurmaq istəyini önə çəkərək mühüm mərhələyə çevrildi. Bu diplomatik yanaşma Ermənistanın Kollektiv Təhlükəsizlik Müqaviləsi Təşkilatında (KTMT) öz iştirakını dondurmaq üçün strateji qərarında əksini tapır ki, bu da Yerevanın ənənəvi alyanslar çərçivəsindən kənara çıxaraq təhlükəsizlik sahəsində öz tərəfdaşlığını şaxələndirməyə hazır olduğunu göstərir.

Ermənistan öz diplomatik manevrlərilə tandem şəklində əsasən fransız və qismən hindistanlı tədarükçülər tərəfindən həyata keçirilən aktiv hərbi modernləşmə prosesində iştirak edir.

Ermənistanın müdafiə naziri Suren Papikyan bildirib ki, "Ermənistan Respublikası öz ərazi bütövlüyünü və suverenliyini qorumaq üçün silah və sursat alır. Ermənistan Respublikasının aldığı silah-sursat heç bir ölkəyə qarşı təcavüzə yönəlməyib".

Lakin məlumdur ki, istənilən müdafiə silahından hücum üçün istifadə edilə bilər, çünki ən azı müdafiədə öz qoşunlarını qoruyur və hücum edənlərin təhlükəsizliyini təmin edir.

2024-cü il fevral ayına olan vəziyyətə görə iki qarşı tərəfin ordusunun potensial döyüş imkanlarını müqayisə edək.

Fransanın 2024-cü il üçün maliyyələşdirmə haqqında qanun layihəsinə əsasən, Ermənistan  24 “Bastion” ZTR  alıb və hazırda istehsalda olan daha 26 zirehli avtomobili gözləyir. Qanun layihəsində göstərilir ki, "Ukrayna ilə vəziyyətdə buraxılan səhvlərin təkrarlanmaması" üçün Ermənistanın sorğusu əsasında müdafiə silahlarının mümkün qədər tez çatdırılması vacibdir.

Fransanın  “Bastion” zirehli maşınları ekipajı və hərbi qulluqçuları atıcı silahlardan, pulemyotlardan və artilleriya mərmilərinin qəlpələrindən qorumağa qadirdir. Avtomobil ballistik zireh (güllə və qəlpədən qoruyan), həmçinin analoji ballistik şüşə ilə təchiz edilib. Müdafiə səviyyəsi NATO təsnifatı üzrə birincidən üçüncüyə qədərdir, yəni avtomobilin zirehi güllələrdən, əl qumbaralarından, qəlpələrdən və minalardan qoruya bilər. Bu siyahıda piyada çiyin qumbaraatanından atılan qumbara yoxdur, yəni “Bastion” ekipajı Azərbaycan qumbaraatanının ilk atışından yanacaq.

Ermənistandan yayılan fotolara görə, Fransa ZTR-ləri gərəkən pulemyot silah olmadan göndərilir.

2023-cü ilin oktyabrında Fransa və Ermənistan hava hücumundan müdafiə sahəsində niyyət memorandumu imzalayıblar. Sənədə üç GroundMaster (GM200) radarının, həmçinin  gecəgörmə cihazlarının alınması üçün müqavilələr əlavə edilib. Thales korporasiyasının istehsalı olan radarlar 250 km. radiusda hava obyektlərinin tanınmasına imkan verir. Gecə optikası isə Safran korporasiyası tərəfindən istehsal olunub. Fevralın 22-də Ermənistan radarlar və gecəgörmə cihazlarının partiyasını alıb, - “Figaro” qəzeti bildirib.

Bildirilir ki, Fransa Yerevana “Mistral” yaxın, orta və uzaq mənzilli hava hücumundan müdafiə sistemləri verə bilər. Bu qurğular minik avtomobilində quraşdırılır (“Bastion”dan istifadə oluna bilər). Aşağı termal görüntüləməyə, 8 km.-ə qədər tutma  məsafəsinə, 500 m-dən 6 km-ə qədər hədəfə çatma yüksəkliyinə malik hədəfləri vura bilir.

“Mistral” qurğuları istənilən pilotsuz təyyarə ilə asanlıqla vurulur.

Fransa Silahlı Qüvvələri Ermənistan Silahlı Qüvvələri üçün üç mərhələdə dağlıq şəraitdə döyüş kursları keçirəcək.

Lakin bu satınalmaların potensial düşmənlərin qabağının alınmasında effektivliyi, xüsusən də Azərbaycanın öz hərbi gücünü artırması fonunda diqqət mərkəzindəki mövzu olaraq qalır.

Azərbaycanın hərbi ekspansiyası və strateji hesablamalar

Ermənistanın yenidən silahlanma səylərinə cavab olaraq, Azərbaycan müxtəlif satınalmalar və strateji tərəfdaşlıqlar ilə xarakterizə olunan ambisioz  hərbi elspansiyaya başlayıb. 2020-ci ildə 44 günlük  müharibədən sonra Azərbaycan müasir silahlar almaq və öz müdafiə potensialını möhkəmləndirmək üçün Türkiyə və Pakistan kimi regional müttəfiqlərlə tərəfdaşlıq münasibətlərindən istifadə edərək öz Silahlı Qüvvələrinin gücləndirilməsinə prioritet diqqət ayırıb.

Ekspert Fikrət Məmmədov iki ölkənin yeni silahlarını qiymətləndirib. O, Turan ilə söhbətində Azərbaycan ordusunun tam silahlanmasından başlayıb. Müharibədən dərhal sonra Azərbaycan Müdafiə Nazirliyi Türkiyə kommandos modeli üzrə yaradılan ümumordu xüsusi təyinatlılarının sayını artırıb. Əvvəlcə 3 briqada (10 000 hərbçiyə yaxın) yaradılıb və indi daha da genişləndirilir.

İsrailin Xets-3 raket əleyhinə müdafiə sistemi alınıb. Bu 100 kilometrə qədər yüksəklikdə və 400 ilə 2,4 min kilometr məsafədə ekzosferdə ballistik raketləri tuta bilir. Onlar xüsusi olaraq İranın ballistik raketlərinə qarşı panzəhər kimi yaradılıb.

Türkiyədən “Akıncı” pilotsuz uçuş aparatı alınıb. Satınalmada əsas məqsəd sistemin 250 km.-dək məsafəyə SOM raketlərini atmaq  imkanıdır. Türkiyədə onların satışına məhdudiyyətlər vardır, çünki mühərəriklər Türkiyənin deyildi və istehsalçı Azərbaycana satışa qadağa qoymuşdu. Hazırda bu maneə yoxdur, türklər mühərrikləri özləri düzəldirlər.

Bu günlərdə Pakistanın JF-17 Block III təyyarələrinin (çox güman ki, 25 ədəd) alınması barədə məlumat verilib. Təyyarələr bizim regionda müharibə üçün olduqca uyğundur və hazırda silahlanmada olanlardan daha yaxşıdır. Bir az zəif radardır, 115  km. məsafədə 3 metr effektiv yayılma sahəsinə (EYS) malik hədəfləri "görür" və daha aşağı olanı, məsələn, 85 km. məsafədə 1 kv. metr EYS-dir.

Amerikalıların beşinci nəsil qırıcılarında isə EYS cəmi 0.0001 kv.metrdir, yəni bizim pilot onu 25 km.-dən çox olmayan məsafədə, o isə bizimkini 225 km. məsafədə görəcək. JF-17-in pilotu gözünü açana qədər 150 km.-lik məsafədən raket ataraq onu vuracaqlar.

Ancaq çətin ki Azərbaycan ABŞ və NATO ilə savaşsın. JF-17 Block III Rusiya qırıcılarına müqavimət göstərəcək  (onlardan Ermənistan, RF və İranda var). Bu təyyarələr onlarla çox layiqli səviyyədə döyüşəcək, təkcə Su-35 ilə çətinlik çəkəcəklər. Pakistan təyyarələrindən  düşmən raketlərinin neytrallaşdırılması üçün raket əleyhinə müdafiə vasitəsi kimi istifadə oluna bilər.

F.Məmmədov qeyd edib ki, Pakistan qırıcıları öz xüsusiyyətlərinə görə Türkiyə və digər NATO ölkələrinin silahlandığı F-16-nın yeni modifikasiyasına tam uyğundur.

Hərbi balansın və regional sabitliyə təsirin qiymətləndirilməsi

Azərbaycan və Ermənistan strateji tərəfdaşlıq və satınalmalar vasitəsilə öz hərbi potensialını möhkəmləndirməyə davam etdikcə, Cənubi Qafqazda kövrək qüvvələr balansı görünməmiş çağırışlarla üzləşir. Müasir silahların yayılması və səhv ehtimalı bölgənin sabitliyi və təhlükəsizliyilə bağlı narahatlıq doğurur, bunun nəticələri bu iki ölkənin hüdudlarından kənara çıxır.

Müasir silahların tətbiqindən qaynaqlanan bilməyərəkdən eskalasiya riski və mübahisəli sərhədyanı ərazilər boyunca gərginliyin artmasının potensial mümkünlüyü xüsusi narahatlıq doğurur. Müasir raket əleyhinə müdafiə sistemləri və pilotsuz uçuş aparatlarından istifadə təhlükəsizlik sahəsində onsuz da stabil olmayan vəziyyəti daha da ağırlaşdırır və sabitliyi pozan insidentlərin ehtimalını artırır.

Bu kontekstdə, gərginliyin azaldılmasına və inamın möhkəmləndirilməsi üzrə tədbirlərə  töhfə vermək üçün diplomatik səylər çox vacibdir. Regional güclər və Avropa İttifaqı və Birləşmiş Millətlər Təşkilatı kimi qlobal oyunçular daxil olmaqla, beynəlxalq maraqlı tərəflər dialoqa yardımda və münaqişənin eskalasiyası riskinin azaldılmasında fəal iştirak etməlidirlər.