Hökumət istehlak səbətinə yenidən baxılmasını ləngidir

Azərbaycanda minimum istehlak səbətinin tərkibinə sonuncu dəfə 2014-cü ilin iyun ayında baxılıb. Hökumət ərzaq, qeyri-ərzaq və xidmətlərin tərkibinə 2017-ci ildə yenidən baxmalı olsa da, proses naməlum səbəblərdən ləngiyir.

Nazirlər Kabineti "Minimum istehlak səbətinin tərkibinin təsdiq edilməsi haqqında" 2014-cü il 6 iyun tarixli 182 nömrəli qərarı ilə (http://www.e-qanun.az/framework/10061) İqtisadiyyat, Maliyyə, Səhiyyə, Əmək və Əhalinin Sosial Müdafiəsi nazirliklərinə, Dövlət Statistika Komitəsinə (DSK) tapşırmışdı ki, minimum istehlak səbətinin tərkibini üç ildə bir dəfə yenidən müəyyənləşdirərək bu barədə təkliflərini ona təqdim etsinlər. Bu qurumlar minimum istehlak səbətinin tərkibini müəyyən edərkən Azərbaycan Həmkarlar İttifaqları Konfederasiyası, dövlət elmi müəssisə və təşkilatları, qeyri-hökumət təşkilatlarını da məsləhətləşmələrə cəlb etməli idilər. Lakin əvvəlki illərdə olduğu kimi, 2017-ci ildə də bu il üzrə yaşayış minimumu 2014-cü ildə təsdiq olunmuş minimum istehlak səbətinin tərkibinə uyğun hesablanıb.

DSK bildirir ki, "minimum istehlak səbətinin dəyəri ildə bir dəfə hesablanır və onun dəyəri 2017-ci ildə bir ayda 165,7 manat təşkil edib". Hərçənd, prezident İlham Əliyevin təşəbbüsü ilə parlamentin təsdiq etdiyi qanuna əsasən, istehlak səbətinin dəyərinə uyğun olaraq müəyyənləşdirilən yaşayış minimumu daha yüksək məbləğlə - 2018-ci ildə ölkə üzrə ayda 173 manat - ifadə olunub.

Hökumətin sözügedən qərarına əsasən, DSK minimum istehlak səbətinin tərkibinin dəyərini hesablayıb ildə 1 dəfə rəsmi dövlət nəşrlərində dərc etməlidir. Lakin qurum bu tələbə əməl etmir. Komitədə deyirlər ki, hazırda bu məlumatın mütəmadi dərc olunması mexanizmi üzərində iş aparılır.

Azərbaycan Respublikasında minimum istehlak səbətinin tərkibi beynəlxalq təcrübəyə uyğun olaraq üç qrup üzrə (əmək qabiliyyətli əhali, pensiyaçılar və 15 yaşadək uşaqlar) müəyyən olunub. Məsələn, 15 yaşadək uşaqlar üçün 12 adda ərzaq (kartof, kərə yağı, yumurta) və ərzaq mal qrupları (un ifadəsilə çörək və çörək məhsulları, tərəvəz və bostan məhsulları, ət və ət məhsulları, balıq və balıq məhsulları, süd və süd məhsulları, şəkər və qənnadı məmulatı, bitki yağları, marqarin və s.) ümumi çəkisi 835 kiloqram hesablanıb. İşləyənlər üçün bu, 24 kq. azdır. Qeyri-ərzaq və xidmətlərin hər biri üzrə 10 çeşid müəyyən olunub.

Müstəqil ekspertlər minimum istehlak səbətinin dəyəri ilə bağlı hökumətin mövqeyini həmişə mübahisələndiriblər. Onların hesablamalarına görə, əhali minimum ehtiyaclarını ödəmək üçün rəsmi rəqəmlərdən xeyli artıq pul xərcləməli olur. Məsələn, hələ 2013-cü ildə "İqtisadi Tədqiqatlar Mərkəzi" İctimai Birliyi hesablamışdı ki, Azərbaycanda əmək qabiliyyətli əhali üçün adambaşına minimum istehlak səbətinin dəyəri 165,83 manat (2012-ci ildə biraylıq), pensiyaçılar üçün 149,79 manat, uşaqlar üçün isə 204,34 manat təşkil edib. Həmin il ölkə üzrə yaşayış minimumu 108 manat elan edilmişdi. Qeyri-hökumət təşkilatının ekspertləri hesablamaları müstəqil meyarlarla deyil, elə hökumətin "səbəti"nə uyğun aparmışdılar. Rəqəmlərdən göründüyü kimi, adambaşına minimum istehlak səbətinin dəyəri hələ 5 il bündan öncə DSK-nın 2017-ci il üzrə gəldiyi nəticəyə (165 manat 70 qəpik) yaxındır.

"Yaşayış minimumu haqqında" qanun 2004-cü ildə qəbul edilib. O vaxtdan bəri hökumət minimum istehlak səbətinin tərkibinə üç dəfə yenidən baxıb. Sonuncu dəfə səbətdə çörək və çörək məmulatlarının çəkisi əmək qabiliyyətli əhali üçün 150 kq.-dan (2009-cu il) 138,6 kq.-a, kərə yağı isə 8 kq.-dan 7 kq.-a endirilib. Digər mal qrupları üzrə işləyənlərin minimum ərzaq ehtiyacları artırılıb. Məsələn, ət və ət məhsulları 2009-cu illə müqayisədə 30 kq.-dan 32,9 kq.-a, süd və süd məhsulları 193,6 kq.-dan 223,6 kq.-a, kartof 46,7 kq.-dan 54,8 kq.-a, yumurta 135 ədəddən 150-yə və s. qaldırılıb. Qeyri-ərzaq malları (geyim, yataq ləvazimatı, təsərrüfat və məişət malları və digərləri) üzrə ehtiyaclara əl gəzdirilməyib. Xidmət sektorunda suya olan minimal tələbat ayda 5 kubmetrdən 6 kubmetrə, nəqliyyatda illik gediş sayı isə 606-dan 692-dək qaldırılıb. Belə ki, əvvəllər aylıq norma üzrə su təchizatı və kanalizasiya xidmətlərinə adambaşına minimal xərc Bakıda və ətraf bölgədə 38,8% (dəyər ifadəsilə ildə 14 manat 60 qəpik), nəqliyyat məsrəfi isə ildə 121 manat 60 qəpikdən 207 manat 60 qəpiyədək (+70,6%) artıb. Fiziki artım "səbət"in dəyərinə də təsirsiz ötüşməyə bilməz.

Nəzərə alsaq ki, 2014-cü ildən bu yana ölkə əhalisi bir neçə dəfə ikirəqəmli inflyasiya və manatın devalvasiyası ilə üzləşib, istehlak səbətinin real dəyərinin hökumətin qiymətləndirməsindən xeyli yüksək olduğunu anlamaq çətin olmaz.