“29 illik” Remy Martin-in dadı necədir görəsən?

8 may 1992-ci ildə “Reuters”in Moskva bürosunun müxbiri Devid Lünqren “Turan” Agentliyinin ofisinə gəldi. Bütün xarici jurnalistlər kimi o da Şuşanın ətrafında baş verən hadisələrlə maraqlanırdı.

O dövrdə “Turan”ın ofisi sonsuz sayda zəng vuran, yanımıza gələn, kömək istəyən və tez-tez məqaləkərini redaksiyalarına göndərən xarici KİV nümayəndələrinin hamısı üçün bir yığım və informasiya məntəqəsi idi.

O illərdə etibarlı rabitə ya telefonla, ya da telekslə aparılırdı, hətta fakslar hələ çox da populyar deyildi. 

Boyu təxminən iki metr olan Devid enerjili bir gənc idi. O, bizim Müdafiə Nazirliyinin Şuşada döyüşlər olduğuna dair rəsmi cavabından məmnun qalmadı və onun üçün rəsmilərlə görüşlər təşkil etməyimizi xahiş etdi. Devidlə birlikdə o vaxtkı xarici siyasət üzrə dövlət müşaviri Vəfa Quluzadənin yanına getdik (o zaman bu, nə qədər asan idi!). Verdiyi müsahibəsində o cəbhədəki vəziyyəti qiymətləndirdi. Aydınlaşdırıcı sualla - Şuşaya kim nəzarət edir? –  Quluzadə o vaxtkı dövlət başçısı Yaqub Məmmədovun köməkçisinə zəng elədi.

"Döyüşlər gedir" deyə o, qısa cavab verdi.

 İnadkar Devid bununla kifayətlənmədi və cəbhə bölgəsinə getmək üçün kömək istədi.  O vaxt ölkə rəhbərliyi xarici müxbirləri cəbhəyə göndərmək üçün hər şeyi edir, onlara erməni təcavüzünün nəticələrini və qaçqınlarla bağlı vəziyyəti görmək imkanı yaradırdı.

Buna görə Müdafiə Nazirliyinə müraciətimiz müsbət qəbul edildi və helikopterla Ağdama uçmaq üçün Zabrata getməyimiz təklif edildi. Hava limanında bizi kiçik "MI-2"yə mindirdilər və bir saatdan az müddətdə Devidlə mən artıq Ağdamdaydıq.

Ağdamın özünümüdafiə qüvvələri ilə danışdıq, lakin yeni bir şey öyrənmədik. Oradan yerli daxili işlər şöbəsinə getdik və yalnız orada Ağdam polisinin rəisi birmənalı olaraq dedi: "Şuşa erməni quldur birləşmələrinin əlindədir."

Bu mənim üçün şok oldu, çünki hamımız əmin idik ki, Tehranda sülh sazişi bağlanıb, Şuşaya hücum özfəaliyyətdir və qarşısı alınacaq. Amm polis rəisi qəti şəkildə dedi - "şəhəri itirdik".

“Ağdam istiqamətindən hücuma keçməyə çalışdıq, lakin uzağa gedə bilmədik. Ermənilərin tərəfində muzdlular var və birini öldürdük”, - dedi, bizə fotoşəkili olan bir sənəd təqdim etdi. Bu, sahibinin adının yazıldığı bir jurnalist kartı idi - “Murad Muradyan”, Livan qəzetinin müxbiri.

"Bir müxbir əlində avtomat ön cəbhədə nə edirdi?" – deyə polis rəisi soruşdu.

Polisdən ayrıldıqdan sonra poçta getdik, burada telefonçu qızlar Devidi “Reuters”in Moskva bürosuyla əlaqələndirdi və o, Şuşanın ermənilər tərəfindən ələ keçirildiyi barədə ilk məlumat verən ilk xarici muxbir oldu.
Ağdamdan ağrılı ürəklə qayıtdıq, daha doğrusu, Devid bir gün ərzində Bakıda qəbul edilib, helikopterə mindirilib Ağdama göndərilməsindən və elə həmin gün eyni yolla geri qayıtmasından çox məmnun idi və təəccübləndi.

Artıq Bakıda belə bir "servisin" əvəzini çıxmag istəyən Devid məni uğurlu səfəri "qeyd etmək" üçün şam yeməyinə restorana dəvət etdi. Şuşanın tutulmasından niyə bu qədər əsəbiləşdiyimi və bir restorana getmək həvəsim olmadığını başa düşə bilmədi. Düzü, ona bir şey izah etməyə heç çalışmadım.

Bakıda bir-iki gün işlədikdən sonra Devid yenidən ofisimizdən və rabitəmizdən istifadə etdi. Moskvaya yola düşməzdən əvvəl vidalaşmaq üçün gəldi və “Turan”a bir şüşə «Remy Martin» fransiz konyakı hədiyyə etdi.

Depressiyamızın səbəblərini dərk edən Devid,  “Kefiniz düzələndə içərsiz” dedi.

Bu konyak bir müddət rəfimizdə qaldı, bundan sonra “Turan”ın direktoru Mehman Əliyev dedi: "Rədd edin onu, ya da bəlkə kiməsə verək, bunu içməyə dəyməz".

"Xeyr, heç kimə verməyəcəyik", - deyə mən etiraz etdim, "Şuşa azad edildikdə bu konyakı  açacağıq".

O vaxtdan bəri «Remy Martin» öz qutusunda 28 ildir agentliyin seyfində toz toplayırdı və onu yalnız ofidən ofisə köçdüyümüz zaman, seyfin içindəkiləri götürərkən xatırlayırdıq.

Sonuncu dəfə bu, 2017-ci ilin avqustunda, “Turan”ın ofisində axtarış aparıldığı zaman baş vermişdi.  “Turan”a qarşı qurama cinayət işi çərçivəsində agentliyin ofisində bir neçə dəfə axtarış aparıldı və bütün sənədlər götürüldü.

Vergilər Nazirliyinin müstəntiqləri sənədləri araşdırarkən “Remy Martin”lə qarşılaşdı və təəccüblə soruşdu – Bu, nədir?   Şuşanın qurtuluşuna qədər saxladığımız simvolik bir hədiyyə olduğunu izah etdim.

"Onda, onu heç zaman içməyəcəksiniz yagin ki" - müstəntiq istehza ilə dedi.

“Nı deməkdir Heç vaxt !  Demək istəyirsən, əsla azad etməyəcəyik?” – deyə əsəbləşdim. Sərt tonum vergi məmuruna təsir etdi və o, heç nə demədən konyak qutusunu yenidən seyfə qoydu...

Konyakı və Devidi 7 noyabr 2020-ci ildə Şuşanı azad etmək üçün əməliyyat başlayanda xatırladım. Fikrən geri qayıdıb bu illər ərzində yaşadıqlarımı anlamağa çalışdım.

Şuşanın azad edilməsi sadəcə hərbi bir qələbə deyildi, çünki bu gün özümüzü məğlub stereotipindən, otuz il içimizdə yaşayan milli alçalma sindromundan azad edirik.

Ermənilərlə müxtəlif tədbirlərdə görüşən zaman, 1998 və 2019-cu illərdə Ermənistanı iki dəfə gətdiyim zaman onlardan eyni tezisi eşidirdim – vuruşa bilmirsiniz, 25 ildir, heç bir şey edə bilməmisiniz, motivasiyanız yoxdur və s.

Etiraf etmək lazımdır ki, Azərbaycanın müstəqillik illərində qazandığı bütün iqtisadi nailiyyətlər bizə son bir ayda yaşadığımız  hissi verməmişdi.

Şuşanın azad edilməsi bir bayram şoku idi, amma ən güclü müsbət şoku ondan əvvəl - müharibənin ilk günlərində yaşadıg.  “Füzuli rayonunun kəndləri azad edildi !” sözləri səsləndiyi zaman.

2016-cı ilin aprelı göstərdi ki, bizə döyüşməyə icazə verilməyəcək, yaxın illərdə bu barədə düşünməyə dəyməz. Buna görə müharibənin başlanması ilə bağlı əsas narahatlıq cəbhədəki uğurlar deyil, Böyük Güclərin yenidən “müharibəni dayandırın!” göstərişi qorxusu idi.

“Remy Martin”i xatırlayanda qeyri-ixtiyari düşündüm, “29 yaşında” konyakın dadı necədir görəsən?

İçməyə hazırlaşarkən istər-istəməz fikirləşirsən: “Bəlkə, Laçına saxlayaq? Və ya bəlkə, müharibənin bitməyini gözləyək?

Təəssüf ki, Devid Lünqren bir daha gəlməyəcək.

Şahin Hacıyev