Azərsu: əl əli yuyar

Azərbaycan Respublikası Tarif (qiymət) Şurasının qərarı ilə mayın 16-dan “Azərsu” dövlət inhisarçısının su və kanalizasiya xidmətləri orta hesabla 10,4% bahalanıb.

Hər iki xidmət üzrə qiymətlər Bakı və Abşeron rayonu üzrə 35,8%, regionlar üzrə 45,1%, büdcə təşkilatları üçün 53,8%, istehsalat və kommersiya sahələri üçün 53,8% artırılıb, sudan xammal kimi istifadə edənlər üçün (butulkada su, limonad, kompot və s) qiymətlər 27,5% ucuzlaşdırılıb.

Azərbaycanın “qapalı” hökuməti ənənəyə sadiq qalaraq heç bir ilkin müzakirə və izahat aparmayıb və şərh verməyib.

Sonuncu dəfə su və kanalizasiya tarifləri 2007-ci ilin yanvarında 2 və 4 dəfə bahalanıb. O vaxt postfaktum elektrik enerjisinin 40% bahalanması ilə izah edilirdi, amma bu şirkətin zəif şəffaflığı və şübhəli fəaliyyəti şəraitində az faydalı oldu. Məsələn, o vaxt vətəndaş cəmiyyətinin təkidi ilə adambaşına sudan istifadə norması 12 kubmetrdən 6 kubmetrə endirildi.

2015-ci ildə ziyan 95 mln manat təşkil edib, ümumən 886 mln manat olub. Bunun 800 mln-u  ($1 mlrd-dan çox) denominasiya edilməmiş manatdır.

Ümumi gəlir 141 mln manat olub, dəstək üçün 23,3 mln manat ayrılıb. Bu məbləğin 88 mln manatı suyun maya dəyəridir.

Beləliklə, hökumətin şirkətin acınacaqlı vəziyyətini vətəndaşların hesabına düzəltmək cəhdləri heç nə verməyəcək və istehlakçıların və dövlətn pulu əvvəlkitək boşuna gedəcək.  

Kredit vəsaitlərinin pis mənimsənilməsinə görə “iki”

2015-ci il dekabrın sonunda Hesablama Palatası “Azərsu” ASC rəhbərliyinə ölkə regionlarında su təchizatı və kanalizasiya sisteminin yenidənqurulmasına yönəldilmiş bir sıra layihələr üzrə kredit vəsaitlərinin zəif mənimsənilməsi ilə bağlı «iki» verib.

Söhbət iki layihə çərçivəsində kredit və büdcə vəsaitlərindən gedir: «Azərbaycanın kiçik şəhərlərində su təchizatı və kanalizasiya» (donor Yaponiya Beynəlxalq Əməkdaşlıq Agentliyi) və «Açıq kommunal infrastruktur proqramı II» (Almaniyanın KfW bankı maliyyələşdrir). Auditorlar müəyyən edib ki, 5,5 il ərzində dövlət zəmanəti ilə götürülən kredit vəsaitlərinin 21,2%-dən istifadə olunub, üstəlik, layihənin həyata keçirilməsi müddətinin uzanması hökumətin borcun ödənilməsi xərclərinin artması ilə nəticələnib. Həmçinin müəyyən olunub ki, podratçılara ilkin səmərəsiz hesablaşma sistemi üzündən əvvəl müəyyən ediləndən çox məbləğdə pul ödənilib.

«Açıq kommunal infrastruktur proqramı II» layihəsi Gəncə və Şəkidə su təchizatı və kanalizasiya sisteminin modernləşdirilməsini nəzərdə tutur. Onun həyata keçirilməsinə KreditanstaltfurWiederaufbau (KfW) 37 mln avro, İsveçrənin İqtisadi Məsələlər üzrə Dövlət Katibliyi (SECO) 10 mln avro qrant ayırıb. Yerli hökumət isə daha 7 mln avro ayırıb. «Azərbaycanın kiçik şəhərlərində su təchizatı və kanalizasiya» layihəsi Azərbaycanın ümumi əhalisi 400 min nəfər olan 10 şəhər və rayon mərkəzində su təchizatı və kanalizasiya sisteminin modernləşdirilməsini nəzərdə tutur. 29 may 2009-cu ildə imzalanan kredit sazişinin şərtlərinə əsasən, JBIC bu işlərə illik 1,4%-lə 10 il güzəşt müddəti ilə 30 illiyinə 38 mlrd yapon yeni ($400 mln) ayırıb.

Fasiləsiz təchizat yalanı

Su təchizatı haqqında qanuna əsasən, “Azərsu” istehlakçılarla müqavilədə suyun keyfiyyətini, verilmə vaxtını göstərməlidir, amma buna əməl edilmir. Bu mənada istehlakçıların hüquqları kütləvi şəkildə pozulur. İstehlakçıların yalnız 40%-i fasiləsiz su ilə təmin edilib. Belə ki, məsələn, paytaxtın bir çox rayolarında və şəhər ətrafında hələ də su binalara sutkada ya bir gündən bir 2 dəfə iki saat olmaqla və ya bir dəfə 2-3 saat verilir. Paytaxtın mərkəzində bir sıra məhəllələrə isə sutkada 24 saat su verilir. Üstəlik, mərkəzdə içməli, şəhər ətrafında içməyə yaramayan texniki su verilir. Amma ödəniş vahid tarif üzrədir. Hər iki halda suyun keyfiyyəti standarta uyğun deyil. Standartlaşdırma, Metrologiya və Patent üzrə Dövlət Komitəsi 2010-cu ilin iyulunda Kodeks Alimentarius Komissiyasının  (Codex Alimentarius Commission) üzvü seçilib və Azərbaycan standartlarını beynəlxalq səviyyəyə çatdırmaq öhdəliyi götürüb. Amma bu günə kimi bu standartlar müəyyən olunmayıb. İqtisadi Təşəbbbüslərə Yardım İB Avrokomissiya və  OXFAM təşkilatının köməyi ilə içməli suyun keyfiyyəti və suyun əlçatanlağını tənzimləyən standarlarla bağlı araşdırma aparıb. Samir Əliyev qeyd edir ki, Azərbaycanda BST-nin içməli suyun əlçatanlağı üzrə tövsiyələri yerinə yetirilmir.

Bakının şəhərətrafına su və kanalizasiya

2009-cu ildə Bakının ətraf qəsəbələrinin 2013-cü ilin sonuna kimi içməli su və kanalizasiya ilə təmin edilməsi dövlət proqramı qəbul edilib. Milyonlarla vəsait xərclənsə də nə su var, nə kanalizasiya. Maraqlıdır ki, içməli su qismən spontan artan az mərtəbəli yaşayış massivlərinə  (dövlət bu ərazilərdə torpaqların ayrılmasının qanuniliyini etiraf etmir, məsələn, AR Prezident Administrasiyasının işlər idarəsinin torpaqları), həmçinin insanların daimi yaşamadığı, qismən yol boyu yaşadığı bağ evlərinə çəkilib.

Qızıl sayğaclar

2006-cı ilin aprel ayında Turan agentliyi Prezident Aparatına “Azərsu”da oğurluq, sui-istifadə halları barədə hesabat göndərib və suölçən cihazlarla suyun istifadəsinin icbari hesablanmasının tətbiq edilməsini təklif edib. Həmin ilin may ayında “Azərsu” prezidenti Nizaməddin Rzayev 2008-ci ilin sonuna qədər başa çatacağı deyilən sayğacların quraşdırılmasının üç illik dövlət proqramını elan etdi. “Azərsu”nun məlumatına görə, 2016-cı il yanvarın 1-ə qədər 1 mln 308,5 min əhali qrupunun abunəçisindən 792 260-ı (60,5%) suölçənlə təmin edilib.

Sayğaclar vətəndaşların su istifadəsini şəffaf izləməyə imkan verir. Ancaq görünür, bu, normativlə suyun verilməsinə görə vəsait silən şirkətin maraqlarında deyil . Belə yanaşma qaz və işıq inhisarçıları – “Azərişıq” və “Azəriqaz”da tamamilə aradan qalxıb. Bu ilin mart ayında prezident İlham Əliyev istehlakçıların sayğacla təmin edilməsi üçün növbəti 12 mln manatı ayırıb.

Apreldə “Azərsu” Bakı şəhərinin əhalisi üçün 50 min ədəd smart tipli suölçən almaq və quraşdırmaq üçün tender prosedurunun keçirildiyini elan edib. Bakıda əhali qrupu abunəçilərin 30%-nin “Azərsu”yun quraşdırmalı olduğu suölçən cihazları yoxdur. Turan-ın hesablamalarına görə, bu sayğacın quraşdırılması 240 manata başa gələcək. “Azərsu” ASC-də belə bahalığın səbəbini açıqlamırlar: smart tipli suölçənlərin xarici istehsalçıları öz məhsullarını 25 dollara (38 manat) təklif edirlər. Böyük sifarişlərdə qiymət 20 dollara, yaxud 30 manata düşür. Bu vəsaitə təxminən 400 min sayğac quraşdırmaq və Bakıda sayğac quraşdırılmasını tam başa çatdırmaq olar. 2014-cü ildə Azərbaycan Türkiyədən birinin qiyməti 102,3 dollar olar 129 500 suölçən alıb. Bununla yanaşı, 2015-ci ildə Azərbaycan sahibkarları 18,4 dollardan 23,7 min suölçən ixrac edib (əsasən Gürcüstana).

Vəziyyət acınacaqlıdır

2010-cu ildə işə salınan Oğuz-Qəbələ-Bakı boru kəmərinin çəkilişi zamanı vəd edilmişdi ki, daimi su təminatı olan əhalinin sayı 40%-dən 70%-ə çatmalıdır. Ancaq bundan sonra da paytaxt əhalisinin 40%-i daimi, 60%-i isə fasilələrlə su ilə təmin edilir.

262 km-lik layihəyə 993 milyon dollar vəsait xərclənib. Vəd edilmişdi ki, paytaxta içməli suyun verilməsi saniyədə 14 kebmetr əvəzinə 19 kubmetrə çatacaq. Bakını beş su kəməri su ilə təmin edirdi – Şollar, Xaçmaz, Kür № 1, Kür № 2 və Ceyranbatan.

Mətbuatın məlumatına görə, şirkətin işə salınan yeni layihələr və yeni uğurları barədə hesabatları kimi dövlətin və xarici investorların “Azərsu”ya çoxmilyonluq investisiyaları da davam edir. Su hər şeyi silir.

P.S. 2012-ci ildə su və “Azərsu”nun boruları barədə http://haqqin.az/investigations/13 portalı yaxşı araşdırma hazırlayıb. O vaxtdan az dəyişiklik olub.