Sahibkarın aksiz yükü

“Aksiz dərəcələrinin bu qədər artırılması məhsulun qiymətinə təsir göstərəcək. Eyni zamanda dolların məzənnəsinin qalxması da idxal olunan məhsulları da bahalaşdıracaq”, - Bu fikirləri adını açıqlanmasını istməyən spirti içki istehsal edən zavodun əməkdaşı deyib.

Onun  qənaətinə  görə bu vəziyyət sahibkara mənfi təsir göstərə bilər: “Əhalinin alıclılq qabiliyyətini nəzər alsaq bu bahalaşma dövriyyəni azaldacaq. Nəticədə sahibkarın da gəliri azalacaq. Üstəlik idxal olunan məhsulllarla rəqabət çətinləşir”.

Nazirlər Kabinetinin 29 yanvar 2015-ci il 17 saylı qərarı ilə “Azərbaycan Respublikasının ərazisinə gətirilən aksiz vergisinə cəlb olunan malların aksiz dərəcələrinin təsdiq edilməsi haqqında” Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin 2001-ci il 19 yanvar tarixli 20 nömrəli qərarında dəyişikliklər edilib. Nazirlər Kabinetinin bu qərarı mart ayının 1-dən qüvvəyə minir. Yeni qaydalara əsasən Azərbaycan Respublikasının ərazisinə gətirilən aksizli malların aksiz dərəcələri səməni pivəsi- bir litrə 1 manat, təbii üzüm şərabı - bir litrə 2 manat, denaturasiya olunmamış etil spirti, 80 həcm % və ya çox spirt qatılığı ilə- bir litrə 2 manat, şampan şərabı - bir litrə görə 2,5 manat, cin, viski, araq, likör - bir litrə görə 6 manat. tərkibində tütün olan siqaretlər -1000 ədəd üçün 4,0 manat, digər siqaretlər və siqarillalar- 1000 ədəd üçün 4,0 manat və sair nəzərdə tutulur.

İçməli spirtə, pivəyə, spirtli içkilərə tətbiq edilən aksiz dərəcələri:

Hesablama zamanı fiziki şəxsin fərdi istehlakı üçün idxal edilən 3 litr alkoqollu içkinin aksiz vergisindən azad edilməsi nəzərə alınır.

Kənd Təsərrüfatı məsələləri üzrə ekpsert Vahid Məhərrəmov deyir ki, ölkədə manatın ucuzlaşması fonunda xaricdən gətirilən spirtli içkilərə və siqaretə tətbiq edilən aksiz vergilərinin artırılması bu məhsullaraın istehlak qiymətini ciddi şəkildə artıracaq: “Belə ki, xaricdən gətirilən bu məhsullar ABŞ  dolları ilə əldə olunduğu üçün həmin mallar ölkəmizə idxal edildikdən sontra istehlakçılara manatla təklif olunacaq. Manatın dollara nisbətən 33,5 faiz dəyərdən düşməsi səbəbindən həmin malların satış qiymətləri ən azı bir o qədər artacaq. Digər tərəfdən, bu məhsullara tətbiq olunan aksiz dərəcələrinin artırılması da həmin malların istehlak qiymətlərini artıracaq. Belə olan halda həmin məhsullara olan tələbat azalacaq. Bu isə öz növbəsində siqaret və spirtli içkilərin ölkəyə idxalı ilə məşğul olan sahibkarların maliyyə dövriyyəsinin azalmasına və nəticədə həm də onların gəlirlərinin də azalmasına səbəb olacaq. Əlbəttə idxal olunan spirtli içkilərə və tütün məmulatlarına tətbiq edilən aksiz vergilərinin artırılması bu mallar, məhsullar üzrə yerli istehsalı stimullaşdıran amildir. Ancaq onu da nəzərə almaq lazımdır ki, ölkə daxilində istehsal olunan eyni adda məhsullar keyfiyyət göstəricilərinə görə xarici analoqlarından geridə qalır. Bu baxımdan istehlakçılar keyfiyyət göstəriciləri aşağı olan məhsulları almaq məcburiyyətində qalacaqlar. Digər tərəfdən bu məhsulların istehlakının insan orqanizminə zərərli təsirini nəzərə alaraq qiymət artımının müsbət tərəfini də qeyd etməliyik. Aksiz vergisinin artırılması təbii olaraq siqaretin və spirtli içkilərin qiymətində artımlara səbəb olacaq. Bu da öz növbəsində siqaret və spirtli içkidən istifadə edənlərin sayını azaldacaq”.

Məsələyə münasibət bildirən iqtisadçı Rövşən Ağayev deyir ki, tütün və spirtli içki məhsullarında bahalaşma gözlənilən idi: “Azərbaycan tütün istehsalında xammalı xaricdən alır. Son statistik məlumatlara görə, ötən il ölkədə tütün məmulatlarında daxili istehsalı artıb. Çox güman ki, tütün məmulatlarının üzərinə aksiz vergisinin artımı daxildəki istehsalçının maraqlarına hesablanıb. Yəni idxal olunan tütün daha baha olsun, üstünlük yerli istehsala yönəlsin. Amma proses daxili istehsala da təsir göstərəcək və bahalaşma real görünür”.

İqtisadçı Vüqar Bayramovun sözlərinə görə, siqaret və spirtli içkilərin qiyməti bahalaşır: “Spirtli içkilərin ayrı-ayrı növləri üzrə tutulan aksiz vergisi dərəcələri dəfələrlə artırılıb. Siqaretlərdə isə indiyədək ümumi məbləğə hesablaan 12.5 faizlik aksiz dərəcəsi indi saya görə hesablanacaq. Əslində aksiz dərəcələrindəki bu dəyişiklik çoxdan edilməli idi. Çünki, bu artım Azərbaycanın Dünya Ticarət Təşkilatına üzvlüyü yolunda atmalı olduğu addımlardan biridir. Aksiz markaların qiymətinin artırılması təbii olaraq spirt və tütün məhsullarının qiymətlərinin artımına gətirib çıxarıb. Hazırda satış məntəqələrində, mağazalarda siqaret və spirtli içkilərin qiyməti artıb və qiymət artımı restoranlardakı qiymətlərdə də özünü göstərəcək. Spirtli içki, siqaret istifadə edənlərin xərclərində artım olacaq, lakin tütün və spirt məhsullarını istifadə etməyənlərin xərclərində dəyişiklik olmayacaq. Qiymətin artması isə spirtli içkilərin istehlakının azalmasına gətirib çıxara bilər. Spirt və siqaretin ziyanını nəzərə alsaq bu birmənalı şəkildə arzuolunandır”.

Yazı Sahibkarlığın İnkişafı və Bazar İqtisadiyyatına Yardım İctimai Birlyinin USAİD-in maliyyə dəstəyi ilə həyata keçirdiyi “Azərbaycanda kiçik sahibkarlığın inkişafına dəstək” layihəsi çərçivəsində yazılıb.

Bəkir Nərimanoğlu