Bütün siyasi məhbusların azad edilməsinə alternativ yoxdur

***

-Rəsul bəy, son əfv sərəncamı haqqında nə düşünürsünüz?

-Əfv sərəncamı uzun illər ərzində Azərbaycanın ölkə olaraq, dövlət olaraq milli maraqlarına, o cümlədən cəmiyyətin maraqlarına ziyan vuran bir uzunmüddətli bir problemin - siyasi məhbus probleminin həllində atılmış olan hüquqi addımlardan biridir. Bu, heç də o anlama gəlmir ki, bu addımla bütövlükdə siyasi məhbus problemi həll olundu. Amma 52 nəfərin bir əfv sərəncamı ilə azadlığa buraxıldığını, o cümlədən siyahıda azadlığa buraxılma ehtimalı az olan şəxslərin də adlarının olduğunu ( 2015-ci il Nardaran hadisələri zamanı həbs olunan şəxslərdən son əfv sərəncamı ilə 10 nəfər azadlığa buraxılıb. Onların arasında uzun müddətə məhkum edilmiş şəxslər də var idi) nəzərə alsaq, onu deməyə əsas verir ki, bu problemin həllində bir pozitiv ehtimal var. Bu ehtimal ondan ibarətdir ki, bu addım davamlı olacaq və həbsdə qalan siyasi məhbusların azadlığa çıxması üçün addımlar atılacaq. Bu, əlbəttə ki, indiki vəziyyətdə xoş bir ehtimal olaraq qalır. Bunun reallığa çevrilməsi üçün çox ciddi addımlar atılmalıdır.

-Son əfv sərəncamı ilə adı siyasi məhbus siyahısında olan 52 şəxs azad edildi. Ilk dəfə idi ki, əfv sərəncamı ilə bu qədər sayda siyasi məhbus kimi tanınan şəxslər azadlığa buraxıldı. Sizcə, bu, nədən xəbər verir? Hakimiyyətin artıq bu problemdən tamam qurtulmaq istəməsindən, yoxsa bu sahədə müəyyən işlərin getdiyini Qərbə göstərmək üçün?

-Burada kompleks səbəblər var. Həm ölkə içində, həm ölkə xaricində bir sıra məsələlər var idi ki, siyasi məhbus probleminin həllinin vacibliyini Azərbaycan hakimiyyətinə çatdırmış olsun. Məsələn, ölkə içində ötən ilin sonlarında siyasi məhbus həyatı yaşayan Mehman Hüseynova qarşı irəli sürülmüş yeni saxta ittihamlara cəmiyyətin reaksiyası göstərdi ki, sadə insanlar, siyasi mənsubiyyəti olmayan sıravi vətəndaşlar ciddi etiraza qalxdılar. İstər razılaşdırılmış aksiyalar, istər razılaşdırılmamış aksiyalar vasitəsi ilə, istər sosial şəbəkədəki intensiv və davamlı fəaliyyətlə göstərmiş oldular ki, insanlar təkcə sosial-iqtisadi problemlərdən yox, həm də siyasi məhbuslara qarşı yaradılan problemlərdən də yorulublar və öz etirazlarını bildirirlər. Xarici məqam isə ondan ibarətdir ki, Azərbaycanla Avropa İttifaqı arasında hazırda ikitərəfli strateji razılaşmanın imzalanması planlaşdırılır. Avropa Parlamenti 2018-ci il avqust və 2019-cu il yanvar qətnamələri ilə, yəni 6 ay içində qəbul etdiyi iki qətnamə ilə açıq- aydın mesaj verdi ki, əgər Azərbaycanda siyasi məhbus problemi bütövlükdə həll edilməsə, onda bağlanması istənilən sazişi ratifikasiya etməyəcəklər. Bu da o anlama gəlir ki, həmin saziş bağlansa belə hüquqi qüvvəsi olmur. Hüquqi qüvvəsi olmayan sənəd isə nə Azərbaycan tərəfinə, nə də Avropa İttifaqına lazımdır. Üstəlik, Avropa Şurasının da bir fəaliyyəti var. Orada ötən il siyasi məhbuslar üzrə məruzəçi təyin olunub, onun fəaliyyəti yavaş-yavaş genişlənməyə başlayır. Həmin məruzəçi yanvar ayında ilkin siyahısını təqdim etmişdi. Və bu proses aydındır ki, davam edəcək. O cümlədən də Azərbaycanın öhdəlikləri var və o öhdəliklərlə də bağlı həmməruzəçilər də fəaliyyət göstərirlər. O cümlədən də Azərbaycanın adının Avropa Şurasında korrupsiya qalmaqalında çəkilməsi və ittihamlar Azərbaycan hökumətinə bir ciddi mesaj oldu ki, onlar könüllü olaraq üzərlərinə götürdükləri öhdəliklərə riayət edib, siyasi məhbus problemini həll etməlidirlər.

-Amma hələ də həbsdə siyasi məhbus kimi tanınan şəxslər var. Bu sual indi bir çoxlarını düşündürür. Niyə bəziləri azad olundu, bəziləri isə həbsdə qaldı? Yəni, əfvin fəlsəfəsini anlamaqda çətinlik çəkənlər çoxluq təşkil edirlər. Sizin fikrinizcə, niyə bəzi siyasi məhbuslar azad olundu, bəziləri isə qaldı? Azadlığa buraxmaq üçün əsas meyar olaraq nə götürülüb?

-Doğrusu, mənə də çox çətindir bu əfv sərəncamı ilə azadlığa buraxılan şəxslərin hansı kriteriyalar əsasında seçildiyini anlamaq. Əslində idealda hüquq müdafiəçilərinin yanaşması elədir ki, ümumiyyətlə, heç bir meyar götürülməməlidir. Bütün siyasi məhbuslar azadlığa buraxılmalıdır. Amma indi fakt ondan ibarətdir ki, bu əfv sərəncamı ilə bütün siyasi məhbuslar azadlığa çıxmadı. Ola bilər ki, burada mesaj odur ki, biz 52 nəfəri buraxırıq, digərlərini də sonrakı mərhələlərdə azad edəcəyik. Və ya ola bilsin burada başqa bir məntiq var. Bizə də çox çətindir bunu anlamaq. Çünki yanaşma qeyri-müəyyəndir. Məsələn, 17 il azadlıqdan məhrum edilmiş şəxs azadlığa buraxılır, amma azadlığa çıxmasına 2 ay qalmış siyasi məhbus isə siyahıya daxil edilməyib. O cümlədən azadlığa çıxmasına bir neçə ay qalmış Seymur Həzi, Asif Yusifli siyahıda yox idi. O baxımdan bunu proqnozlaşdırmaq çətindir ki, hansı əsaslarla bu seçim olub. Mən ümid edirəm ki, bu, sırf əfv sərəncamı ilə kimləri azad edə biliriksə, azad edək, digərlərini başqa hüquqi mexanizmlərlə azad edək yanaşması ilə bağlıdır. Biz bunu yaxın 1-2 ərzində görəcəyik ki, bu yanaşma var ya yoxdur. Yoxdursa, bunu anlamaq çətin olacaq. O biri tərəfdən də baxanda burada bir məntiqsizlik olar əslində ki, bir əfv sərəncamı ilə 52 nəfərin azadlığa çıxması prosesi elə burada da dayandırılsın. Normal məntiq onu diqtə edir ki, bu proses davam etməlidir. Digər siyasi məhbuslar da başqa hüquqi mexanizmlərdən istifadə edilməklə azadlığa çıxmalıdır. Bu mexanizmlər də var. Istər amnistiya aktı olsun, istər məhkəmə qaydasında.

-Belə fikirlər də var ki, yenidən azadlığa buraxılanların yerini başqa siyasi məhbuslar tutacaq. Məsələn, 52 nəfər azad olunub. Gəncə hadisələrinə görə həbs olunan 50-yə yaxın şəxsin yaxın vaxtlarda məhkəməsi başlayacaq. Siz nə düşünürsünüz? Hakimiyyət siyasi məhbus məsələsindən qurtulmaq istəmirmi?

-Mən də o firkirdəyəm ki, əvvəlki təcrübələri nəzərə alsaq, siyasi məhbus problemi üzrə belə bir qorxu, neqativ ehtimal var ki, azadlığa buraxılan siyasi məhbusların əvəzinə başqaları həbs oluna bilər və problem qapalı dairədə qalmış ola bilər. Çünki uzun illərdir bu cür baş verib. Amma, sadəcə, bu dəfəki əfv sərəncamında və bir neçə ay ərzində ölkədə davam edən proseslərdə elə elementlər var idi ki, əvvəlki təcrübələrin əksini də görə bilərik. Ola da bilər ki, azadlığa buraxılanların əvəzinə heç kim həbs olunmasın və əksinə, həbs olunanların azadlığa buraxılması prosesi davam etsin. Yaxından bu proseslərin monitorinqini aparırıq. Paralel olaraq həm də #hamısınıazadet kampaniyasını davam etdiririk. Bayramdan sonra bu kampaniyanın daha yenilənmiş, daha aktiv davamını gətirəcəyik. Ikinci mərhələsini başlamış olacağıq. Gəncə hadisələrinə gəldikdə isə orada həbs olunanların böyük əksəriyyəti monitorinq altında olan keyslərdir. Çünki bəzilərinin məhkəmələri başlayacaq, bəzilərinin məhkəmə baxışları artıq bitib. Orada kifayət qədər yuxarı müddətə azadlıqdan məhrum edilmiş şəxslər var. Məsələ odur ki, Gəncə hadisələri yeni olmayıb. Əgər bir neçə ay əvvəlcədən olsaydı və bu günlərdə olsaydı, bu qədər sayda insan həbs olunsaydı, əlbəttə ki, onda bu, birmənalı şəkildə bir-birinə zidd olan hadisələr olardı. Nəzərə alsaq ki, bu, daha əvvəl baş verib və orada xeyli qeyri-müəyyənlik var. Məhz o qeyri-müəyyənliyə görə, informasiya çatışmazlığına görə bu şəxslər monitorinq altına daxil edilib. Monitorinq altında olan siyasi məhbuslar kateqoriyasında daxil edilib. Bu prosesi izləmək lazımdır. Əgər dəqiqləşsə ki, həmin şəxslər siyasi məhbusdur, əlbəttə, onda say da artmış olacaq. Bu, nə ölkə içində, nə ölkə xaricində Azərbaycana nə dövlət kimi, nə də bu dövləti hazırda idarə edən hakimiyyət kimi heç bir divident qazandırmayacaq. Əksi ancaq və ancaq ziyanlı olacaq.

-Bu addımın Avropa İtifaqı ilə sazişin bağlanması üçün atıldığını düşünənlər var. Yəni, bu addımın, sadəcə, bu saziş üçün imitasiya məqsədi ilə atıldığını deyənlər var. Həqiqətənmi, hakimiyyət bunu Avropa İttifaqı ilə saziş bağlamaq üçün edir?

-Avropa İttifaqı ilə sazişin bağlanması bu məsələdə səbəblərdən biri ola bilər. Həmin anlaşmanın imzalanması ortadadır deyə siyasi məhbus problemi tamamilə həll olunmalıdır. Mən hesab etmirəm ki, imitasiyanı həyata keçirmək asan olar. Yəni, müqaviləni bağlayana qədər hansısa bir imitasiya həyata keçirmək olar, müqaviləni bağlayandan sonra yenidən köhnə vəziyyətə qayıtmaq alınmaz. Çünki burada siyasi anlaşma məsələsi var. Avropa İttifaqı Avropa Şurası qədər Azərbaycana öhdəliklər və Avropa Məhkəməsi kontekstində təsir etmə ehtimalı az kimi görünür. Amma nəzərə alsaq ki, burada siyasi və siyasiyə bağlı böyük iqtisadi maraqlar var, bu, heç də asan məsələ deyil, Avropa İttifaqının hansısa bir müqaviləni bağlayıb, sonradan həmin müqavilədən dividentlər əldə edib, nəticədə müqavilə öncəsi hansısa imitasiya edib, sonra da onun asanlıqla imitasiya olduğunu göstərmək çox çətin olar. Düşünmürəm ki, bu, elə də sadə məsələdir. Burada siyasi anlaşma məsələsi var. Siyasi mövqelərin ortaya qoyulması məsələsi var. Söhbət Avropa İttifaqından getsə belə, Aİ-nin 28 ölkəsi ona bu danışıqları aparmaq üçün mandat verib. Həmin 28 ölkənin öz maraqları var, öz tələbləri var. Sözsüz ki, onların arasında insan haqları məsələsi də var. Biz bunu dəqiq bilirik. Mən düşünmürəm ki, Azərbaycan hakimiyyəti bundan xəbərdar deyil. Əminəm ki, bundan xəbərdardır. Və sabah insan haqlarına, konkret olaraq siyasi məhbus məsələsinə fərqli mövqe nümayiş etdirilsə, onda həmin ölkələrin də sözdə yox, əməldə müəyyən reaksiyaları ola bilər. Xüsusən də nəzərə alsaq ki, Azərbaycan həmin o 28 ölkədən təxminən 10-a yaxını ilə ikitərəfli strateji tərəfdaşlıq sazişi imzalayıb. Azərbaycan hökuməti bunu dəfələrlə fəxrlə, bir nailiyyət kimi qələmə verir, yerli ictimaiyyətə təqdim edir. Burada imitasiya şansı elə də yüksək deyil.

-Siyasi məhbus probleminin həlli üçün hansı addımlar atılmalıdır? Hakimiyyət doğrudanmı bu problemin həllində istəkli görünür?

-Ola bilər ki, bu, ilk baxışdan böyük və kompleks bir problem kimi görünür. Amma əslində Azərbaycanda siyasi məhbus problemini həll etmək çox asandır. Bunun üçün, sadəcə, siyasi iradə nümayiş etdirilməlidir. birinci addım kimi bütün siyasi məhbuslar azadlığa buraxılmalıdır. Necə ki, 52 nəfər bir günün içində azadlığa buraxıldı, yenə də çox qısa bir müddətdə digər siyasi məhbuslar da asanlıqla azadlığa buraxıla bilər. Bunun üçün Azərbaycan hakimiyyətinin əlində bütün hüquqi və siyasi mexanizmlər var. Çox yaxşı olardı ki, həmin bu birinci addım üzrə vaxtilə siyasi məhbuslarla bağlı istintaq aparmış, istintaqa nəzarəti həyata keçirən, məhkəmə istintaqını aparan, hökm çıxaran müstəntiqlər, prokurorlar və hakimlərə qarşı dissiplinar olsa da müəyyən tədbirlər görülsün. Yəni, hökumət bununla mesaj versin ki, bundan sonra Azərbaycanda siyasi məhbus olmayacaq. Və yaxud siyasi təqib olmayacaq. Bu, avtomatik bizi ikinci istiqamətə aparır. Ikinci istiqamət isə ondan ibarətdir ki, hökumət çox ciddi təlimatlar ortaya qoymalıdır ki, Azərbaycanda artıq siyasi təqibetmə siyasəti aparılmayacaq. Bunun bir forması həmin o dissiplinar formada olsa da belə cəzalandırmalar ola bilər. Əslində anons da verilib ki, ikinci forması o ola bilər ki, məhkəmə- hüquq sahəsində ciddi islahatlara ehtiyac var. Bu islahatlar aparılmalıdır. Istintaqdan tutmuş, hakimlərin müstəqilliyinə qədər çoxsaylı addımlar atılmalıdır. Hansı ki, hüquq müdafiəçiləri uzun illərdir buna çağırırlar. Siyasi iradə nümayiş etdirilməlidir ki, Azərbaycanda siyasi təqibetmə bundan sonra həyata keçirilməyəcək. Bu addımlar atılsa, sözün əsl mənasında Azərbaycanda siyasi məhbus probleminin birdəfəlik həllindən danışmaq olar. Hələ ki ancaq bu əfv sərəncamını nəzərə alsaq, bu problemin həll olunması üçün müəyyən istəyin olduğu görünür. Amma bu, hər bir halda pozitiv ehtimaldır. Reallaşa da bilər, reallaşmaya da. Biz onu istəyirik və hakimiyyəti çağırırıq ki, bu, reallaşsın. Siyasi məhbus problemi birdəfəlik həll olunsun. Həbsdə bir siyasi məhbus qalsa belə, bu, yenə də problemə çevriləcək. Həm beynəlxalq təşkilatlar, həm də ölkə daxilində. Bunun yeganə yolu bu problemi həll etməkdir.