Dövlət səviyyəsində rəqabət hissi yoxdur

***

-Leyla xanım, Avropa İttifaqı COVİD-19 pandemiyasına görə zəruri tibbi ləvazimatların alınması üçün “Şərq Tərəfdaşlığı” ölkələrinə maliyyə yardımı edib. Gürcüstana 183 milyon, Belarusa 60 milyon, Moldovaya 87 milyon, Ukraynaya 190 milyon, Ermənistana isə 92 milyon avro dəstək göstərilib. Amma bu ölkələr arasında ən az maliyyəni (14 milyon avro) Azərbaycana ayırıb. Bu, Azərbaycanda müzakirələrə səbəb olub. Sizcə, Avropa İttifaqı nədən ən az maliyyə yardımını Azərbaycana ayırıb? Bu, hazırki münasibətlərdən irəli gəlirmi?

-Birinci amil odur ki, Azərbaycan “Şərq Tərəfdaşlığı” proqramı ölkələri arasında təbii resursları olan yeganə ölkədir. Neftlə zəngin ölkədir. Və ümumiyyətlə, Avropa İttifaqı və Azərbaycan arasında 20 ildir davam edən münasibətlər onu göstərir ki, Azərbaycan digər ölkələr kimi maddi baxımdan bu qurumdan o qədər də asılı deyil. Çünki bu yardım neft gəlirləri ilə, büdcə ilə müqayisədə həmişə çox cüzi olub. Amma daha vacib amil yardımın səmərəliliyindən və istifadəsindən asılıdır. Bunun effektivliyi korrupsiyanın səviyyəsindən asılıdır. Azərbaycanın adı isə artıq bir neçə ildir çox böyük beynəlxalq korrupsiya qalmaqallarında hallanır. Korrupsiya, həmin pulların mənimsənilməsi kiçik bir elitanın əlində olması, əlbəttə ki, Avropanın Azərbaycana yardım etməsini əngəlləyir. Üçüncü faktor isə odur ki, Azərbaycanın hələ ki saziş məsələsini uzatmasıdır. Azərbaycan bu məsələdə demək olar ki, bütün “Şərq Tərəfdaşlığı” proqramı ölkələrindən geridə qalıb. Avropa İttifaqı ilə hələ ki saziş imzalanmayıb.

-Bu dövrdə Rusiyanın postsovet məkanı ölkələri ilə yardımlaşma proqramları yada düşmədi. Amma Avropa İttifaqı yardım ayırdı. Azərbaycan hakimiyyəti Rusiyanın və Avropa İttifaqının bu hərəkətindən dərs çıxarmalıdırmı?

-Azərbaycanın Rusiyaya olan münasibətləri maddi amillə bağlı deyil. Hətta əksinə. Rusiyanın Azərbaycandan hansısa maddi gözləntiləri var. Burada əsas məsələ siyasidir. Siyasi dəstək məsələsi. Putin, ümumiyyətlə, bütün avtoritar rejimlərə dəstək verir. Əlbəttə ki, Azərbaycan üçün də dəstək lazımdır. Rusiya regionda öz təsir imkanlarını saxlayıb. Qarabağ vasitəsi ilə Azərbaycana təsir edə bilir. Ya da ki bilavasitə ölkədəki siyasi vəziyyətə təsir etmək imkanı var. Yəni, Rusiya ilə çox maraqlı münasibətlər var. Bu münasibətlər bir tərəfdən qorxu üzərində qurulub, o biri tərəfdən Putinə avtoritar liderlərin müdafiəçisi olaraq ehtiyac var. Amma, ümumiyyətlə, bu rejimin özünü saxlaması balanslaşdırma siyasətinin üstündə qurulub. Yəni, onlar üçün nə Rusiyaya, nə də Avropaya yaxın olmaq vacibdir. Azərbaycan hər iki tərəfin arasında oyun aparır. Bunun əsasında isə rejim öz mövcudluğunu qoruyur.

-Bu böhran Azərbaycanı Avropa İttifaqına yaxınlışdıracaqmı? Yoxsa, balanslı xarici siyasət adı ilə Rusiyaya yaxınlıq davam edəcək? Yeri gəlmişkən, son parlament seçklərindən sonra prezident İlham Əliyev çıxışlarında Avropa İttifaqına yönələn müsbət bəyanatlar səsləndirirdi.

-Bu böhrandan hansı ölkənin hansı nəticələrlə çıxacağı hələ ki bəlli deyil. Ekspertlər deyirlər ki, beynəlxalq münasibətlər, ümumiyyətlə, dəyişə bilər. Bu epidemiya onu göstərdi ki, bəzi avtoritar ölkələr demokratik ölkələrdən daha çox öz vətəndaşlarını bu virusdan daha effektli və tez surətdə qorumağa çalışıblar. Yəni, bundan sonra nə olacaq hələ ki aydın deyil. Amma bu, vacibdir. Çünki bizim hökumətimiz əslində opportunist hökumətdir. Müşahidə edir ki, kimin mövqeyi, Qərbin və ya Şərqin, Rusiyanın mövqeyi güclüdürsə, onun yanında da yer alacaq. Yəni, bilmək olmaz. Görsə ki, Rusiyanın mövqeləri zəifləyib, böhrandan çıxa bilməyib, Azərbaycan Avropa İttifaqı ilə yaxınlaşa bilər. Rusiyanın bu böhrandan necə çıxacağı bilinmir. Çünki neft qiymətləri dünya bazarında çox aşağı səviyyəyə düşüb. Bu faktorlar Azərbaycanın Avropaya yaxınlaşmasını müəyyənləşdirə bilər.

-“Şərq Tərəfdaşlığı” ölkələri arasında Avropa İttifaqı ilə saziş imzalamayan yeganə ölkə Azərbaycandır. Hətta Ermənistan və Belarus da saziş imzalayıblar. Avropa İttifaqı ilə saziş imzalamaqdan Azərbaycan hakimiyyətini çəkindirən nədir?

-Bu, bəllidir və hökumət də dərk edir ki, inteqrasiya dəyişməyi tələb edir. Ölkə dəyişməlidir, islahatlar aparmalıdır. Bunu əlbəttə ki, etmək istəmir. Elə indi də məhz bu islahat söhbətinə görə sazişi imzalamır. Əvvəl elə bilinirdi ki, problem təkcə siyasi islahatlardadır. Amma problem təkcə bunda deyil. Çünki bizə təklif olunan saziş Qazaxıstanla imzalanmış sazişə bənzəyir. Məsələn, Ermənistanla bağlanmış sazişdən fərqlənir. Ermənistanla bağlanan sazişdə çox ciddi siyasi islahatlar nəzərdə tutulub. Çünki Ermənistan doğrudan da Avropa ölkəsi olmaq istəyir. Azərbaycan isə öz hakimiyyətini qorumaq üçün ancaq iqtisadi əməkdaşlıq istəyir. Qazaxıstanla bağlanan sazişdə isə ölkədə ciddi iqtisadi islahatların aparılması var. Yəni, Azərbaycan sazişi imzalamamaqla hətta iqtisadi islahatlara getmək istəmədiyini bəlli edir. Çünki bu islahatlar ilk növbədə monopoliyalara təhlükə yaradacaq. Onlar inhisarçılıqdan əl çəkmək istəmirlər. Ona görə sazişin imzalanması uzanır və nəticə nə olacaq bilinmir.

-Assosiativ saziş nə vaxt imzalana bilər? Yaxın vaxtlarda belə bir danışıqlar və ya görüş nəzərdə tutulubmu? Azərbaycan rəsmiləri son bəyanatlarında sazişin 90 faiz razılaşdırdıqlarını deyirdilər. Son prosesləri və beynəlxalq münasibətləri nəzərə alsaq, Azərbaycan tərəfi bu sazişi imzalamağa hazırdırmı?

-Bu, əlbəttə ki, birinci növbədə Azərbaycandan asılıdır. Əgər Azərbaycan başqa çarəsinin olmadığını hiss etsə, bu sazişi imzlayacaq. Yəni, bir tərəfdən neft pulları tükənir, neftin qiyməti dünya bazarında aşağı düşüb, Azərbaycan görsə ki, Rusiya zəifləyib və dəstək imkanı azalıb, Avropa İttifaqı böhrandan gülcü çıxıb, onda bu sazişin imzalanacağını gözləmək olar. Hələ ki vəziyyət qeyri-müəyyəndir. Təəssüflər olsun ki, 2006-cı ildə Azərbaycanın Ermənistan və Gürcüstanla rəqabət hissi yaşadığı bir dönəmi itirdik. İndi isə elitanın şəxsi və siyasi maraqları milli maraqları üstələyib. Və artıq dövlət səviyyəsində həmin rəqabət hissi yoxdur. İndi geridə qalmaq onları maraqlandırmır. Onlar özləri üçün bir strateji yol uydurublar. Təki onların vəziyyəti dəyişməsin və bu islahatlardan onlara hansısa təhlükə yaranmasın.