İ.Siddiq: Ümid edirəm ki, Azərbaycanın inkişafı gələcəkdə istedadlı insanların potensialından istifadə etməyə imkan verəcək

Azərbaycanda diplomatik missiyasını başa vuran Böyük Britaniyanın Azərbaycanda Fövqəladə və Səlahiyyətli Səfiri İrfan Siddiq Turan-a müsahibəsində ölkədə üç illik fəaliyyəti haqqında təəssüratlarını bölüşüb, ikitərəfli münasibətlərin aktual məsələlərinivə Londonun Qarabağ tənzimlənməsi üzrə mövqeyini şərh edib.

Sual: Sizin Bakıdakı diplomatik missiyanız dövründə Azərbaycan-Britaniya münasibətləri nə dərəcədə irəliləyib? Hansı sahələrdə münasibətlər fəal şəkildə inkişaf edir? Diplomatik səylərin hələ də gözlənilən səmərəni vermədiyi sahələr varmı?

Cavab: Son illərdə və ümumilikdə Azərbaycan və Böyük Britaniya arasında iqtisadi sahədə və əsasən də energetika sahəsində münasibətlər daha fəal inkişaf edib. Məhz mənim Azərbaycandakı missiyamın başlanğıcında “Şahdəniz” qaz layihəsinin “2-ci Mərhələsi” üzrə yekun qərarın qəbulu ilə əlaqədar Xarici İşlər İdarəsinin rəhbəri Uilyam Heygin və London sitinin lord-merinin Bakıya səfərləri olmuşdu. Bu, Böyük Britaniyanın Azərbaycanla iqtisadi tərəfdaşlığı inkişaf etdirməyə sadiq olduğunun mühüm göstəriciləri idi.

Bu gün Böyük Britaniya Azərbaycanda ən böyük xarici investordur. Tərəfdaşlığımız bu əməkdaşlığı dərinləşdirmək məqsədi daşıyan birgə hökumətlərarası komissiyanın yaradılması ilə daha da möhkəmlənib. Bütün bunlar göstərir ki, biz həm iqtisadi, həm də siyasi sahələrdə münasibətləri inkişaf etdirmək niyyətindəyik.

İndiyədək neft-qaz sahəsində əməkdaşlığa xüsusi diqqət yetirilirdi. İndi, gələcəyə baxdıqda biz yalnız neft və qazı hədəfə almadan, iqtisadi əməkdaşlığı müxtəlifləşdirməyə çalışırıq.

Sual: İstənilən dövlətin, hələ də Böyük Britaniya kimi bir dövlətin səfiri işlədiyi ölkədə gedən prosesləri diqqətlə izləyir. Bu mənada Sizin ölkədə olduğunuz dövrdə hansı nailiyyətləri və xətaları qeyd etmək olar?

Cavab: Azərbaycan iqtisadiyyatı müstəqillik əldə edildiyi andan etibarən çox fəal inkişaf edib və bu, əsasən BP kimi dünya miqyaslı neft şirkətlərinin Azərbaycanda işləməyə dəvət edilməsi kimi strateji qərar sahəsində baş verib. Bu strateji yanaşma hazırda “Şahdəniz-2” və Cənub Qaz Dəhlizi kimi irimiqyaslı energetika layihələrinin həyata keçirilməsində də davam edir.

Lakin hazırda dünyada neft qiymətlərinin düşməsi göstərdi ki, Azərbaycan, ola bilər ki, buna o qədər də hazır deyildi və indi hökumət islahatlar aparmaqda fəallıq göstərir. Amma gömrük və vergilər kimi sahələrdə böhrandan əvvəl tədbirlər görülsəydi, vəziyyətin öhdəsindən gəlmək daha asan olardı. İnanıram ki, hazırda eşitdiyimiz iqtisadi islahatlara sadiqlik sözügedən sahələrdə də özünü göstərəcək.

Sual: Neft qiymətlərinin düşməsi ilə əlaqədar Azərbaycan iqtisadiyyatı ciddi təhlükələrlə üzləşib. London Sitinin potensialını nəzərə alaraq, Britaniya qurumalrı hansı məsləhət və maliyyə yardımını göstərə bilər?

Cavab: London dünyanın ən böyük maliyyə mərkəzlərindən biridir. Buna görə, əlbəttə ki, biz bu sahədə kömək edə bilərik. Yuxarıda adı çəkilən Birgə Hökumətlərarası Komissiyaya maliyyə sektoru ilə məşğul olan xüsusi işçi qrup daxildir. Bu qrupa hər iki tərəfdən ekspertlər və biznesmenlər daxildir. Gələcək əməkdaşlıq üzrə çoxsaylı ideyalar və təkliflər mövcuddur və ümid edirəm ki, onlar həyata keçiriləcək.

Sual: Böyük Britaniya ənənəvi olaraq Azərbaycandakı xarici investorlar arasında liderlik edir. Təbii ki, bu zaman energetika sektoru üstünlük təşkil edir. Britaniya şirkətləri hansı böyük neft-qaz layihələrinə maraq göstərir? Qeyri-neft sektorunda hansı sahələr maraq doğurur?

Cavab: Böyük regional layihələr – “Şahdəniz”, TANAP, TAP, “Cənub Qaz Dəhlizi” Britaniya şirkətlərinin marağını çəkən layihələrdir. BP Azərbaycanın energetika sektorunda və ilk növbədə “Azəri-Çıraq-Günəşi” layihəsində əsas oyunçu olaraq qalır. Amma qeyri-neft sektorundan danışsaq, əməkdaşlıq üçün potensial perspektivli sahələr İT, təhsil, turizm və hətta kənd təsərrüfatı ola bilər. Amma, düzünü desəm, qeyri-neft sahəsində istədiyimiz qədər çox Britaniya şirkətləri təmsil olunmayıb.

Onlar Azərbaycan bazarına çıxmaq üçün o qədər də fəal istək bildirmirlər. Çünki bunun üçün şərtlər o qədər də əlverişli deyil. Amma son hadisələr fonunda, düşünürəm ki, hökumət qeyri-neft sektoruna investisiya cəlb etmək üçün əlindən gələni edir. Ümid edirəm ki, şərait yaxşılaşdırılacaq.

Sual: Böyük Britaniya BMT TŞ-nin – müasir beynəlxalq problemlərin həllində aparıcı rol oynayan qurumun daimi üzvlərindən biridir. Lakin BMT TŞ-nin Azərbaycanın işğal edilmiş ərazilərinin azad edilməsini tələb edən 4 qətnaməsi hələ də yerinə yetirilməyib. Londonun bu məsələ ilə bağlı mövqeyi necədir? Böyük Britaniya Ermənistan-Azərbaycan münaqişəsinin beynəlxalq hüquq normaları və BMT TŞ-nin qətnamələri əsasında həllinə hansı töhfəni verə bilər və verməyə hazırdır?

Cavab: Böyük Britaniya həmişə ATƏT-in Minsk Qrupunun işini dəstəkləyib. Amma qeyd etmək istəyirəm ki, münaqişədə vasitəçilik edə biləcək üçüncü tərəflər əsas oyunçu deyil. Nəticə olaraq münaqişənin həlli haqqında razılığa gəlməli olan tərəflər Ermənistan və Azərbaycandır.

Cəbhə xəttində son qarşıdurmalar bu münaqişənin təhlükəli olduğunu və nə baş verəcəyinin təxmin edilə bilmədiyini təsdiq edib. Bu, status-kvonun sabit olmadığı və faktiki olaraq artıq dəyişdiyi haqqında fikri təsdiq edib.

Böyük Britaniya sülh yolu ilə həllə tamamilə sadiqdir. Amma mənə elə gəlir ki, sülh danışıqlarında irəliləyiş yoxdur. Sülh danışıqlarının mümkün qədər tez bərpa olunması həddindən artıq vacibdir. Çünki bu danışıqlar olmadan irəliləyiş mümkün deyil.

Ermənistan prezidentinin sülh danışıqlarının bərpası üçün irəli sürdüyü şərtlər onun ölkəsində, xüsusən son qarşıdurmalardan sonra narahatlıqlar olduğunu göstərir.

Ermənistan özünü təhlükəsiz etmədiyi müddətcə, çətin ki, bu məsələdə fəal olsun.

Azərbaycan işğal edilmiş ərazilərinin qaytarılmasını tələb edir. Amma bu tələbləri müşaiyət edən hərbi ritorika Ermənistanı ərazilərin qaytarılması məsələsində daha çətin yolagələn edə bilər.

Bu vəziyyətdə açıq müzakirə olunmalı əsas amillərdən biri təhlükəsizliyə zəmanət verilməsinin vacibliyidir: Ermənistanı Azərbaycanın işğal edilmiş ərazilərindən çıxmasının onun üçün böyük təhlükə və zəifliyə səbəb olmayacağına inandırmaq üçün.

Azərbaycan, ölkə prezidentinin son qarşıdurmalardan sonra açıq-aşkar bəyan etdiyi kimi, yalnız sülh yolu ilə tənzimlənmədə maraqlı olduğunu təsdiq etməyə davam etməlidir. Bu, Azərbaycanın işğal olunmuş ərazilərinin qaytarılması üçün şərait yaratmağa kömək edəcək. Bundan sonra ikinci mərhələyə, yəni Dağlıq Qarabağın yekun statusunun müəyyən olunmasına keçmək olar. Böyük Britaniya münaqişənin dinc yolla tənzimlənməsində çox maraqlıdır və sülh əldə olunması üzrə səyləri dəstəkləyəcək.

Sual: Azərbaycan rəhbərliyinin Bakının Dağlıq Qarabağa Avropada mövcud olan ən yüksək muxtariyyət statusunu verməyə hazır olduğu haqqında dəfələrlə səsləndirdiyi bəyanat təhlükəsizlik zəmanəti deyilmi?

Cavab: Təhlükəsizliyə zəmanət və muxtariyyət səviyyəsi fərqli şeylərdir. Təhlükəsizliyə zəmanət təhlükəsizlik məsələlərinin həllidir, muxtariyyət səviyyəsi isə daha çox siyasi tənzimləmədir. Ermənistan nöqteyi-nəzərdən ermənilər işğal edilmiş əraziləri qaytardıqda Azərbaycan tərəfindən gələn hücumlar qarşısında zəif olacaqlar. Söhbət Ermənistanı Azərbaycanın hücum etməyəcəyinə necə inandırmaqdan gedir.

Bundan sonra artıq sülhməramlı qüvvələrin yerləşdirilməsi, ərazilərin silahsızlaşdırılması, minalardan təmizlənməsi mümkünlüyünü müzakirə etmək olar.

ATƏT-in Minsk Qrupu birinci mərhələdə Azərbaycanın beş rayonunun qaytarılmasını təklif edir. Məntiqi nöqteyi-nəzərdən Ermənistana bu beş rayonu qaytarmaq sərfəlidir, belə ki, bu, nəinki onun təhlükəsizliyini gücləndirəcək və fəal atəş xətti olmayacaq, həm də iqtisadi cəhətdən sərfəli olacaq.

Belə ki, Azərbaycanla və ola bilər ki, Türkiyə ilə sərhədlər açılacaq. Ermənistan regional layihələrə - nəqliyyat, infrastruktur, kommunikasiya, ticarət layihələrinə qoşula bilər.

Belə isə, niyə ermənilər işğal edilmiş əraziləri qaytarmır? Çünki onlar Azərbaycanın niyyətinə etibar etmir və məhz buna görə təhlükəsizliyə zəmanət verilməsi bu qədər əhəmiyyətlidir, çünki belə bir zəmanət vədlərin yerinə yetiriləcəyi barədə əminlik yarada bilər.

Sual: Razılaşmaların qarantı böyük dövlətlər, ən azından ATƏT-in Minsk Qrupunun həmsədrləri olacaqsa və göründüyü qədər, beynəlxalq sülhməramlı qüvvələr yeridiləcəksə, təhlükəsizliyə bundan daha etibarlı hansı zəmanətlər ola bilər?

Cavab: Məsələ təhlükəsizliyə kimin və necə zəmanət verməsində deyil və mən demirəm ki, Azərbaycan bu zəmanəti verməlidir. Söhbət ondan gedir ki, bir-biri ilə müharibə aparan iki tərəf – Ermənistan və Azərbaycan var və məsələ onların sülh barəsində danışmağa nə dərəcədə hazır olmasındadır.

Sülhməramlı qüvvələr olacaqmı, onların statusu necə olacaq? – bunlar gələcəyin məsələləridir. Hazırda məsələ bir-birinə etibar etməyən iki tərəfin şübhələrini necə kənara qoyub, dolğun sülh danışıqları istiqamətində irəliləmək üçün kifayət qədər etibar tapmasındadır.

Sual: Sizin Azərbaycanda fəaliyyətiniz qanunvericiliyə yerli müstəqil QHT-lər tərəfindən vətəndaş cəmiyyətinin işi üçün şərtləri məhdudlaşdırdığı iddia olunan dəyişikliklərin edilməsi ilə eyni dövrə təsadüf edib. Bundan başqa, bir çox yerli və xarici QHT-lər hüquq-mühafizə və vergi orqanları tərəfindən yoxlamalara məruz qalıblar. Bu kampaniya Britaniyanın məşhur Oxfam təşkilatından da yan keçməyib, bu təşkilat Azərbaycanda fəaliyyətini dayandırıb.

Digər tərəfdən, Böyük Britaniya yüksək səviyyədə ictimai nəzarət nəzərdə tutan Mədən Sənayesində Şəffaflıq Təşəbbüsünün təşəbbüskarlarından biridir. Bununla əlaqədar Azərbaycanda QHT-lərin fəaliyyət şəraitinin asanlaşdırılması, Oxfam-ın Azərbaycana qaytarılması və ya onun donorluq fəaliyyətinin bərpa edilməsi məsələlərinin ikitərəfli münasibətlər gündəliyində olub-olmadığını soruşmaq istərdim.

Cavab: İstənilən ölkədə QHT-lərin mövcudluğu dövlətin inkişafına kömək edən müsbət amildir. QHT-lər ölkənin – dövlətin və bütünlükdə cəmiyyətin inkişafına kömək edir. Biz hesab edirik ki, QHT-lərin dövlət qeyiyyatı, habelə qrantların verilməsi haqqında yeni qanunvericilik həddindən artıq məhdudlaşdırıcıdır. Bu, donorların ictimai birliklərə kömək etməsini və ümumiyyətlə bu sektorun işinə yardımı çətinləşdirir. Ümid edirik ki, gələcəkdə dövlətin mövqeyi dəyişəcək, QHT-lərə təhlükəsizlikdə olmaq, maliyyə yardımı almaq, açıq və maneəsiz işləmək imkanı verəcək daha liberal qaydalar olacaq.

Oxfam-a gəlincə, bu təşkilat müəyyən problemlərlə qarşılaşıb. Amma bu problemlər həll olunub. Onun öz prioritet sahələri var, o, başqa ölkələrdə - fəaliyyətinin bəhrəsini görə biləcəyi yerlərdə işləməyə davam edir. Onların Azərbaycana qayıtmaq planları yoxdur.

Sual: Cənab Siddiq oxucularımıza başqa nə demək istərdi?

Cavab: Azərbaycan gözəl ölkədir. Burada çox sayda gözəl və istedadlı insanlar var. Ümid edirəm və əminəm ki, Azərbaycanın inkişafı gələcəkdə də davam edəcək və böyük potensialı olan bu istedadlı insanlara öz istedadlarını həyata keçirmək imkanı veriləcək. -06В-