Səhm bazarındakı dəyişikliklər ARDNF-nin aktivlərinə riskləri artırır

2020-ci ilin 01 yanvar tarixinə olan məlumata görə,  ARDNF-nin aktivləri 43 323,3 mln. ABŞ dolları təşkil edib.  Aktivlərin 68,7 faizi istiqrazlar və pul bazarı alətlərində, 14,1 faizi səhmlərdə,  5,8 faizi əmlakda 11,4 faizi qızılda yerləşdirilib. 

2020-ci ildə  Azərbaycan Respublikasi Dövlət Neft Fondunun (ARDNF) vəsaitlərinin idarə olunmasından əldə edilən gəlirlər 606,6 milyon ABŞ dolları proqnozlaşdırılır ki, 2018-ci ilin müvafiq icra göstəricisindən 5,7 dəfə çox, 2019-cu ilin gözlənilən icra göstəricisindən 59,6 faiz azdır. 2020-ci il üçün  vəsaitlərinin idarə olunmasının  orta illik gəlirlilik göstəricisi 1,45 faiz səviyyəsində olması proqnozlaşdırılır ki, bu da 2019- cu ilin proqnoz göstəricisindən (2,14% faiz) 0,69 faiz , ötən ilin 9 aylıq icra göstəricisindən (3,89%) isə 2,44 faiz aşağıdır.  Bu azalma dünya maliyyə bazarlarında ABŞ dollarında olan borc öhdəlikləri və pul bazarları portfelinin gəlirliliyinin cari ildə aşağı olmasının gözlənilməsi ilə izah oluna bilər.

Eyni zamanda avro  və funt sterlinq portfeli üçün 2020-ci ildə mənfi gəlirlilik gözlənilir.  Bununla yanaşı, cari ildə  Çin və Türkiyə iqtisadiyyatında artımın aşağı düşməsi, digər  valyutalar üzrə gözlənilən orta gəlirliliyin cari ilə nisbətən aşağı səviyyədə olması da  vəsaitlərinin idarə olunmasından əldə edilən gəlirləri azaldacaq.

Bu il koronavirusun  dünya maliyyə, valyuta və səhm bazarlarına neqativ təsirindən ən çox risk altında olan ARDNF-nin səhmlərdə yerləşdirilən aktivləridir.

2020-ci  ilin  1 yanvar  tarixinə Fondun səhm portfeli təxminən 6,1 milyard ABŞ dolları təşkil edib. Bu portfelə “MSCI World”, “MSCI Europe ex UK” və “Standard and Poor’s 100” indekslərinə daxil olan şirkətlərin səhmləri, eləcə də Rusiya Federasiyasının aparıcı banklarından biri olan VTB bankının səhmləri, habelə Beynəlxalq Maliyyə Korporasiyası tərəfindən idarə olunan “ALAC” (Afrika, Latın Amerikası, Karib hövzəsi ölkələri), “Katalist” və “Global İnfrastruktur” özəl səhm fondlarına, eləcə də fərqli mandat üzrə “Neuberger Berman” şirkətinin idarəetməsində olan özəl səhm fonduna, Avropa Yenidənqurma və İnkişaf Bankı (AYİB) tərəfindən idarə olunan “EPF” fonduna, “Blackstone” şirkəti tərəfindən idarə olunan “Blackstone Core Equity Partners” fonduna, “Fondo Strategico Italiano” tərəfindən idarə olunan “FSI Fund I” fonduna, “BC Partners” şirkəti tərəfindən idarə olunan “BC European Capital Partners X” fonduna, “Carlyle Group” şirkəti tərəfindən idarə olunan “Carlyle Europe V” və “Carlyle Partners VII” fonduna, “Vista” şirkəti tərəfindən idarə olunan “Vista Equity Partners VII”, “Thoma Bravo” şirkəti tərəfindən idarə olunan “Thoma Bravo Fund XIII”, “Apollo Global Management” şirkəti tərəfindən idarə olunan “Apollo Fund IX”, “Warburg Pincus LLC” şirkəti tərəfindən idarə olunan “Warburg Pincus Global Growth Fund”, “Baring” şirkəti tərəfindən idarə olunan “Baring Private Equity Asia Fund VII”, “PAG” şirkəti tərəfindən idarə olunan “PAG Asia Capital III” və “Azerbaijan Rigs” Məhdud Məsuliyyətli Cəmiyyətinə olan investisiyalar daxil olub. Göründüyü kimi investisiya portfelində Standard and Poor’s, MSCI Europe ex UK, VTB bankının səhmləri, Beynəlxalq Maliyyə Korporasiyası, Avropa Yenidənqurma və İnkişaf Bankının, eləcə də xarici və yerli şirkətlərin idarəçiliyində olan aktivlər vardır.

Hazırda dünya maliyyə bazarlarında gedən proseslər ARDNF-nin  investisiya etdiyi səhmlərin dəyərini də ucuzlaşdırmaqdadır. Belə ki, “Standard and Poor’s 100” indeksi fevralın 19-dan martın 10-dək olan müddətdə 18 faiz,  yalnız martın 9-da VTB-nin səhmləri 23,19 faiz dəyər itirib.

2019-cu ilin 9 ayı ərzində səhm portfelinin gəlirlilik göstəricisi 15,19% təşkil edib.

ARDNF-nin  investisiya etdiyi yüksək investisiya reytinqinə malik istiqrazlar az gəlirlilik və aşağı risk göstəricisi ilə xarakterizə olunur. Ona görə də başqa fondlardan fərqi olaraq ARDNF-nin  investisiya portfelində sabit gəlirli qiymətli kağızların  payı səhmlərin xüsusi çəkisindən 5,2 dəfə çoxdur.  Digər fondların fəaliyyətində isə səhmlər cəmi investisiya portfelində daha üstün xüsusi çəkiyə malikdir. Təbii ki, bu son nəticədə bu son beş ildə  orta illik gəlirlik dərəcəsinə də təsir göstərir. Azərbaycan bu göstərici üzrə müqayisəyə cəlb edilmiş  6 fonda arasında  ən aşağı (1,38 faiz), Yeni Zellandiya Super Fondu isə ən yüksək (10,8 faiz) göstəriciyə malikdir.

Neft Fondunun daşınmaz əmlak komplekslərinə investisiyaların ümumi miqdarı 2512,7 milyon ABŞ dolları təşkil edib.  Fondun aldığı və hazırda icarəyə verdiyi əmlaklar London, Paris, Moskva, Seul və Tokiodadır. Fond son zamanlar əmlaka sərmayə yatırmaq üçün ABŞ bazarı ilə də maraqlanır. Hazırda əmlak bazarında da müşahidə olunan ucuzlaşma Fondun əmlak portfelinin dəyərii aşağı salmaqdadır. 

2019-cu ilin 9 ayı ərzində əmlak portfelinin gəlirlilik göstəricisi 4,56% təşkil edib.

Fondun qızıla sərmayələri strateji xarakter daşıyır.  Belə ki, 2020-ci ilin əvvəlinə Fondun malik olduğu  qızılın ümumi miqdarı 101,2 tona və ya 4 930,1 milyon ABŞ dollarına çatıb.  Son zamanlar dünya maliyyə bazarlarının kövrəkliyi qızılı etibarlı sərmayəyə çevirib. Hətta koronovirusun tüqyan etdiyi dövrdə də qızıl bahalaşıb.

ARDNF-nin investisiya portfelinin 56,6 faizi ABŞ dollarında, 31,4 faizi avroda,  5,1 faizi ingilis funt sterlinqində, 1,5 faizi Yapon yenində, 1,2 faizi Çin yuanında, 0,8 faizi Türk lirəsində, 0,8 faizi rus rublunda, 0,6 faizi Avstraliya dollarında, 0,5 faizi koreya yonunda və 1,5 faizi digər valyutalardadır.  ABŞ dollari portfelinin 11,4 faizini  qizil investisiyalari təşkil edir. Aktivlərin 600 min manatlıq hissəsi Azərbaycan manatında saxlanılır.

Müqayisə üçün qeyd edim ki, Norveç Pensiya Fondunun[1] investisiya portfelinin valyuta tərkibinin 41,4 faizi ABŞ dollarından, 20,3 faizi avrodan, 8,3 faizi Yapon yenindən, 7,6 faizi funt sterlinqdən, 22,4 faizi isə digər valyutalardan, Kanada Alberta Miras Fondunun[2] investisiya portfelinin 65,0 faizi Kanada dollarından, 17,1 faizi ABŞ dollarıdan, 5,0 faizi avrodan, 2,0 faizi Yapon yenindən, 4,2 faizi funt sterlinqdən, 6,7 faizi isə digər valyutalardan ibarətdir.

Göründüyü kimi dünyanın aparıcı fondları ilə müqayisədə ARDNF-nin gəlirlik göstəricisi xeyli aşağıdır.  Bu da Fondun valyuta vəsaitlərinin idarəçiliyinin pis təşkil olunması ilə izah oluna bilər.  Elə bu səbəbdən də ARDNF-in aktivlərinin bundan sonra azalması gözlənilir.  Belə ki,  cari  il üçün Fondun orta çəkili vəsaiti 41 859,8 milyon ABŞ dolları olması proqnozlaşdırılıb[3] ki, bu da 1 yanvar 2020-ci  il tarixinə olan göstəricidən[4] 1463,5 milyon dollar azdır.

Bu proqnozun coronavirus təsiri ilə maliyyə, valyuta və səhm bazarlarında, eləcə xammal, o sıradan da  neft bazarlarına gedən neqativ proseslərdən əvvəl hazırlanması  onu deməyə əsas verir ki, bu olin sonuna neft fondunun aktivləri 40 mlrd. ABŞ dollarından da aşağı düşəcək. Bu enişin harda dayanması bundan sonra qlobal maliyyə və xammal bazarlarında gedən proseslərdən asılı olacaq.