Azadlıq olmadan parlamentin mahiyyətini dəyişdirmək mümkün deyil

***

-Nəsimi bəy, parlamentin ilk iclası keçirildi. Və parlamentə yeni rəhbərlik, yeni komitə sədrləri təyin olundu. Sizcə, bu dəyişikliklər parlamentin fəaliyyətinə, mahiyyətinə təsir göstərəcəkmi?

-Milli Məclisin rəhbərliyinə və komitə sədrliyinə yeni şəxslərin gətirilməsi ilə parlamentin mahiyyətini dəyişmək mümkün deyil. Parlament dövlət hakimiyyətinin üç əsas qolundan biri olmaq imkanından məhrum edilib. Faktiki olaraq parlament mərkəzi icra hakimiyyətinin yedəyində olan bir quruma çevrilib. Ölkədəki sosial, iqtisadi, ictimai, siyasi, hüquqi münasibətlər sisteminin formalaşmasındakı rolu olduqca aşağıdır. Nəinki dövlət başçısının, hətta Prezident Administrasiyası şöbələrinin, 1-ci vitse-prezidentin aparatında təmsil olunan şəxslərin təsir gücü MM-in ümumi gücündən qat-qat çoxdur. Deputatların mandat qazanması xalqın seçimi ilə deyil, hakimiyyətin iradəsi ilə həyata keçirilib. Belə olan halda bu parlamentdən də hansısa müstəqil və faydalı təşəbbüslər gözləməyə dəyməz. Əgər demokratik və ədalətli seçki olsaydı, bu gün deputat mandatı verilən şəxslərin mütləq əksəriyyəti heç bir faiz də səs ala bilməzdi. MM-in rəhbərliyinə gətirilən yeni şəxslərə qarşı indi cəmiyyətdə xüsusilə kəskin iradlar olmaya bilər. Ancaq bu zahiri dəyişikliklər heç də MM-in ümumi fəaliyyətinə və mahiyyətinə müsbət təsir etməyəcək.

-Maraqlı məsələ budur ki, keçmiş spiker, vitse-spikerlərin bir çoxu bu dəfə də parlamentdə olsa da biz həmin postlara başqa insanların seçildiyini gördük. Məsələn, Oqtay Əsədov, Ziyafət Əsgərov. Həm də həmin psotlara daha susqun, daha passiv deputatlar seçildilər. Məsələn, spiker postuna təyin olunan Sahibə Qafarova 3-cü dəfədir deputat seçilsə də bu vaxta qədər onun səsini heç kəs eşitməyib, hansısa mövzuda çıxışını kimsə görməyib. Eləcə də Adil Əliyev. Parlamentdə digərlərinə nisbətən daha fəal deputatlar olmasına baxmayaraq, məhz bu adamların rəhbərliyə təyin olunması nədən xəbər verir?

-Əslində 2016-cı il referendumundan sonra hakimiyyət düşərgəsində sistemli olmasa da kadr yenilənməsi prosesi gedir. Məhkəmə, ədliyyə orqanları istisna olmaqla digər sahələrdə müəyyən yeniliklər müşahidə olunur. Bu yeniliklərin analizi göstərir ki, hakimiyyət öz addımlarında olduqca ehtiyatlı və tərəddüdlüdür. İqtidar cəmiyyətdə ona rəğbət və siyasi dəstəyin xeyli itdiyini bilir. Ölkədə ictimai-siyasi sabitliyi yalnız güc strukturlarının qanunsuz müdaxilələri ilə təmin edir.

Bu hal uzunmüddətli ola bilməz və tez-gec mütləq siyasi vasitələrə baş vurmaq zərurəti yaradacaq. Hələlik iqtidar özünü mənəvi-siyasi baxımdan gücləndirə biləcək kövrək addımları sınaqdan keçirir. Konkret və ardıcıl islahatlar konsepsiyası ya mövcud deyil, ya da onu həyata keçirməyə çəkinir. Parlamentin niyə buraxılmasına, növbədənkənar ənənəvi antidemokratik seçkiyə, öncəki tərkibin 79 faizinin yenidən mandat almasına iqtidar düşərgəsinin heç bir arqumentli cavabı yoxdur.

MM-in tərkibinə və rəhbərliyinə gətirilən şəxslərin hansı ideoloji-siyasi meyarlara görə təyinat alması da aydın deyil. Belə görünür ki, prezident hakim Yeni Azərbaycan Partiyasının rəhbər strukturlarında təmsil olunan şəxslərə artıq etimad göstərmir. Onları yüksək təyinatli və seçkili vəzifələrə əsasən yaxın buraxmır. MM-in yeni rəhbərliyində bir nəfər də olsun YAP Siyasi Şurasının, İdarə Heyətinin və İcra Katibliyinin üzvü yoxdur. Bu yanaşma yeni nazir təyinatlarında da özünü göstərir.

-Ümumiyyətlə, yeni formalaşmış 6-cı çağırış parlamentin tərkibindən nə gözləmək olar?

-MM-in yeni tərkibindən cəmiyyətin ciddi gözləntisi olmamalıdır. Çünki bu şəxslərin parlament təmsilçiliyində cəmiyyətin rolu olmayıb. Deputatlar yenə də əsasən iqtidarın maraqlarını qoruyacaqlar. İqtidar bu seçkidə də xalqın azad seçiminə imkan vermədi. Cəmiyyətdəki geniş narazılığı müxalifət və müstəqil namizədlərin vasitəsi ilə parlamentə daşımaq istəmədi. Parlamentin tərkibinə kosmetik dəyişiklik edildi. Siyasi-sosial müzakirələrin parlamentdən kənarda aparılması kursu davam etdirildi. MM-ə 43 nəfər yeni şəxs gətirilsə də 78 nəfər öncəki ənənəvi tərkibdir. İqtidarın qanunverici orqana gətirdiyi yeni şəxslərin əksəriyyəti cəmiyyətin sosial-siyasi problemlərinin müzakirəsində iştirak etməyib. Ölkənin əsas müxalifəti seçkiləri boykot etdi. Seçkidə iştirak edənlər isə total seçki saxtakarlığı ilə üzləşdi və nəticələri qəbul etmir.

-Belə fikirlər var ki, bu parlament də uzunömürlü olmayacaq. Nə düşünürsünüz bu barədə?

-Görünən budur ki, bu parlament də cəmiyyətin etimadını qazana bilmədi. Hər kəs bilir ki, parlamentdə xalqın iradəsi deyil, hakimiyyətin iradəsi həlledici oldu. Seçki prosesində üzə çıxan ciddi qanun pozuntularının əksəriyyəti ədalətli hüquqi qiymətini almadı. Bu MM-in ölkə rəhbərinə öncəkindən daha çox mənəvi-siyasi problem yaradacağı qənaətindəyəm.

Parlamentin gələcək aqibəti hakimiyyətin ovqatı ilə yanaşı, həm də cəmiyyətdəki sosial, ictimai və siyasi proseslərdən asılı olacaq. Ölkəmiz yenidən maliyyə, iqtisadi və sosial böhrana doğru sürətlə istiqamət götürüb. Qarşıda olduqca riskli, mürəkkəb və ziddiyyətli mərhələ var. İqtidar parlament seçkilərini fərqli formatda yenidən gündəmə gətirə bilər.

Onsuz da ölkəmizdə hakimiyyətin icra və məhkəmə qolları total şəkildə iqtidarın siyasi iradəsinə tabedir. Qarşıdakı mürəkkəb və ziddiyyətli mərhələdə parlamentdə qismən də olsa xalqın iradəsinin təmsilçiliyinə imkan verilməsə, yarana biləcək dağıdıcı sosial dalğanı idarə etmək çətinləşəcək.

-Bu qədər narazılığa, şikayətlərə, tənqidlərə, faktlara baxmayaraq, MSK, DSK-lar, məhkəmələr, eləcə də Konstitusiya Məhkəməsi bütün bunları görməzdən gəldi. İndi də 236 nəfərdən çox narazı namizəd birləşərək işçi qrupu yaradıb. Sizcə, bundan sonra həmin namizədlər nəsə edə biləcəklərmi?

-İlk növbədə etiraz edən sabiq namizədlərin siyasi resurslarına nəzər salsaq görərik ki, bu insanların cəmiyyətdəki narazılığı səfərbər edib etiraza çevirməsi xeyli çətindir.

Ölkədə narazı və etirazçı təbəqənin əksəriyyətini yönləndirə bilən siyasi qüvvə seçkiləri boykot edib və bu proseslərdə iştirak etmir. Məhz həmin etirazçı elektoratın seçkidə iştirak edən digər siyasi qurumlara istiqamətlənməsi üçün növbədənkənar seçki əsas yarada bilmədi.

Həmçinin növbədənkənar parlament seçkiləri zamanı seçici fəallığının kəskin aşağı düşməsi də nəzərə alınmalıdır. Mərkəzi Seçki Komissiyası ölkə üzrə seçicilərin 46,84 faizinin səsvermədə iştirak etdiyini desə də bu, inandırıcı deyil.

Beynəlxalq və yerli ictimaiyyətin etimad etdiyi Demokratik Təşəbbüslər İnstitutunun (IDI) 9 fevral 2020-ci ildə keçirilən növbədənkənar parlament seçkilərinin nəticələri ilə bağlı ilkin rəyinə görə, səsvermədə 20.56 faiz seçici iştirak edib.

Seçki günü bütün inzibati resurslardan istifadə olunaraq seçicilərin səsverməyə cəlb olunması halının kütləviliyini də nəzərə alanda könüllü şəkildə səsvermədə iştirak edənlərin ümumi seçicilərin 8-10 faizini təşkil etdiyi aydın olur. Elə seçkinin rəsmi nəticələri ilə razı olmayan namizədlərin özləri də təqribən bu fikri təsdiqləyir. Eyni zamanda şəxsən özümün apardığım müşahidələr də bu qənaəti yaradıb.

MM-ə 19 siyasi partiya, seçicilərin təşəbbüs qrupu və öz təşəbbüsü ilə qatılan 1305 namizədin iştirak etdiyi bir seçkidə real olaraq 8-10 faizlik iştirak olubsa, deməli, seçicilərdən hansısa etirazlara kütləvi dəstək gözləmək yanlış olar.

Əvvəlki illərdə də parlament seçkilərindən sonra müxtəlif təşəbbüslər olub, amma nəticəsi müsbət olmayıb. İndi də sabiq namizədlərin və siyasi təşkilatların hansısa birgə etiraz formalarını nəzərdən keçirməsi müsbət haldır. Saxtalaşdırılmış nəticələrə etirazları təşkil etmək yaxşı olardı.Ancaq təklif olunan təşəbbüslərin müsbət nəticə verəcəyini də gözləmirəm.

-Bu qədər narazılıqlara baxmayaraq, boykotlara baxmayaraq, Milli Məclis formalaşdı və bundan sonra bütün dünya ilə əməkdaşlıq edəcək. Bu narazılıqların və boykotların hansısa əhəmiyyəti vardımı?

-Xatırlayırsınızsa növbədənkənar seçkilərə qərar veriləndə məhz sizinlə müsahibədə demişdim ki, müxalifət və müstəqil vətəndaş cəmiyyəti iki pis seçim qarşısındadır. Nə seçkilərdə iştirak, nə də boykot etmək hüquqi və siyasi nəticə doğurur. İqtidar siyasi və ictimai qurumları dilemma qarşısında qoyub. Nə sərbəst toplaşma azadlığını təmin edir, nə də demokratik seçki keçirir. Bu durumdan çıxmaq üçün hələ ki zəruri addımları atmaq mümkün olmur. Ancaq 9 fevralda məntəqələrdə üzə çıxan nəticələr daha çox seçkiləri boykot edənlərə siyasi-psixoloji üstünlük qazandırdı. Həmçinin bu etirazlar ümumi müxalifət düşərgəsinin sosial-siyasi dayaqlarının seçkidən sonra sarsılmadığını da göstərdi. Rəsmi nəticələrə görə, iqtidar qalib görünsə də mahiyyətcə siyasi itkiyə məruz qaldı.

-Bundan sonra ölkədə siyasi-ictimai ab-havanın yaxşılaşması, demokratik ab-havanın yaradılması üçün parlament hansı addımlar atmalıdır?

-Ölkədə sosial-iqtisadi, siyasi-hüquqi mühitin yaxşılaşdırılmasında həlledici rol prezidentə məxsusdur. O, yeni parlamentin qarşısına hansı vəzifələri qoyubsa, MM məhz onun müəyyən etdiyi məsələləri həyata keçirəcək.  Çox yaxşı olardı ki, ölkədə böyük amnistiya elan edilsin. Siyasi məhbuslar tamamilə azad olunsun. Bu, həm ölkədə siyasi gərginliyi zəiflədər, həm də koronavirusun həbsxanalarda yayılması riskini azaldardı. Habelə, mətbuat azadlığı, sərbəst toplaşma azadlığı, vətəndaş cəmiyyətinin önündəki süni əngəllərin ortadan qaldırılması istiqamətində də addımlar atılması vacibdir.