Media-icmal 02.11.17

Azərbaycan, İran, Rusiya prezidentlərinin Tehran görüşü, depozit hərraclarına baxış, ixracdakı sistemsizlik bugünki (02noyabr, 2017-ci il) medianın aparıcı mövzularındandır...

Zamanın tələbi - üçtərəfli format

"Azərbaycan" qəzeti "Azərbaycan-İran-Rusiya əməkdaşlığı regionda sabitliyə xidmət edir" sərlövhəli məqalədə dünən İranda keçirilmiş Azərbaycan, İran və Rusiya prezidentlərinin Zirvə görüşünü dəyərləndirir. (http://www.azerbaijan-news.az/index.php?mod=3&id=132953)

Müəllif xatırladır ki, bu formatda ilk görüş keçən il Bakıda olub, o vaxt üç ölkənin prezidentləri İlham Əliyev, Həsən Ruhani və Vladimir Putin Bakıda bir araya gəlib bu əməkdaşlıq formatının konturlarını müəyyən ediblər.

Müəllifə görə, belə bir regional əməkdaşlıq formatının meydana çıxması zamanın tələbindən irəli gəlıb, dünyada cərəyan edən mürəkkəb geosiyasi-geoiqtisadi proseslər bu formatı zərurətə döndərib: "Xüsusilə böyük güc mərkəzlərinin Yaxın Şərqi sabitsizlik və gərginlik məkanına çevirməsi təkcə bitişik bölgələri yox, həm də nisbətən uzaq ölkələri ciddi narahat edir. Odur ki, qarşıya çıxan riskləri aradan qaldırmaq və davamlı inkişafı təmin etmək üçün ikitərəfli əlaqələrlə yanaşı, çoxtərəfli əməkdaşlıq formalarının yaradılması zərurəti günün vacib məsələsi kimi ortaya çıxırdı".
Müəllif bu formata daha bir səbəb kimi Azərbaycanın həm Rusiya, həm də İranla həmsərhəd olmasını, bu baxımdan Azərbaycan-İran-Rusiya əməkdaşlıq formatının sözügedən şərtlərə tamamilə cavab verdiyini bildirir.

Müəllif üç qonşu ölkə arasında energetika sahəsində əməkdaşlığın davamlı inkişaf etdiyini, Azərbaycan Rusiya və İranla enerji xətlərini birləşdirdikdən sonra qarşılıqlı enerji mübadiləsinin həcminin artdığını vurğulayır.

Məqalədə Azərbaycanın Rusiya və İranla nəqliyyat sahəsində əməkdaşlığı da böyük perspektivlər vəd edir, odur ki, Azərbaycan tərəfi öz dəmir yolunu İran sərhədinədək uzadır.

Məqalə müəllifi dünən isə Azərbaycan-İran-Rusiya üçtərəfli əməkdaşlıq formatının reallaşdırılması istiqamətində daha bir addım atılaraq prezidentlərin Tehran görüşü barədə danışır.

Müəllif deyir ki, Azərbaycan, İran və Rusiya prezidentləri İlham Əliyev, Həsən Ruhani və Vladimir Putin beynəlxalq və regional məsələlərə dair fikir mübadiləsi zamanı təhlükəsilzik energetika və nəqliyyat sahələrində əməkdaşlığın genişləndirilməsi məsələlərinə xüsusi diqqət yetiriblər.

Üçtərəfli əməkdaşlıq formatının iştirakçıları həm də başqa bir mühüm sahədə - nəqliyyat sahəsində qarşılıqlı əlaqələrin intensivləşdirilməsini diqqət mərkəzində saxlayırlar, Şimal-Cənub nəqliyyat dəhlizi reallaşmaq ərəfəsindədir.

Müəllif deyir ki, Azərbaycan-İran-Rusiya əməkdaşlıq formatı zaman keçdikcə reallığa çevrilir və üçtərəfli formatın iştirakçısı olan ölkələr onun regional təhlükəsizliyə, regional və beynəlxalq əməkdaşlığa əhəmiyyətli töhfə verəcəyinə, sabitləşdirici amilə dönəcəyinə əmindirlər.

Depozit hərracları: ziyan-xeyir nisbəti

"Exo" qəzetində "Manata dəstək hərracları Azərbaycan iqtisadiyyatına ziyan vurur" (http://ru.echo.az/?p=64110) sərlövhəli məqalə oxumaq olar.

Müəllif bu hərracların mahiyyətini ekspertlərlə müzakirə edir: "Oktyabrın 30-da keçirilmiş son depozit hərracında tələb təklifi 3,7 dəfədən çox üstələyib. Bu isə o deməkdir ki, Azərbaycan bankları Mərkəzi Bankla birgə işə səy göstərir və əhali və ya sahibkarlarla təmas istəmirlər". Bunu qəzetə ekspertlər şərh edirlər.

Ekspertlər bank sistemindən vəsaitlərin yığışdırılmasının iqtisadi artımı dayandıracağını deyirlər və səbəb də budur ki, maliyyə bazarı faktiki bağlanıb, kreditləşdirmə işə dayandırılıb.

Ekspertlər hesab edirlər ki, Mərkəzi Bankın işə saldığı manata dəstək hərracları iqtisadiyyata ziyan vurur.

Manata dəstək hərraclarını iki başı olan ağacla müqayisə edən ekspertlər xatırladırlar ki, bir tərəfdən banklarda hər ay problemli kreditlərin həcmi artır, yumşaq deyilsə, iqtisadi fəallıq yaxşı durumda deyil, ÜDM azalır, digər tərəfdən isə, elə buna görə özəl banklar kredit vermək istəmirlər.

Ekspertlər deyirlər ki, bundan irəli gələrək, banklar kapitallarını qorumaq və artırmaq üçün daha təhlükəsiz üsul seçirlər: "Ən təhlükəsiz üsul Mərkəzi Bankın depozit hərraclarıdır. Burada pul itirmək riski yoxdur, şərtlər də kifayət qədər əlverişlidir, odur ki, banklar pullarını tənzimləyiciyə məmnunluqla verirlər. Bunu da deyək ki, ayda bir neçə dəfə keçirilən hərraca kreditləşdirməyə yönəldilməli olan bank pulları cəlb edilir".

Ekspertlərə görə, hərraclar keçirmək bu mənada Mərkəzi Banka da sərf edir, belə ki, MB manata təzyiqi yumşaltmaq manatın sabitləşdirilməsi siyasəti yürüdür və depozit hərracları tənzimləyiciyə manatın məzənnəsini dəstəkləməyə kömək edir.

Yazıda deyilir ki, bununla Mərkəzi Bank həm də mümkün devalvasiya prosesini yubatmaq istəyir: "Amma bu, mümkün deyil, artıq il yarımdır ki, tənzimləyici bu müvəqqəti üsuldan daimi üsul kimi istifadə edir, bu isə iqtisadi artıma mənfi təsir göstərir. Amma iqtisadiyyatın güclü ziyan çəkməsinə baxmadan hələlik depozit hərraclarında iştirak etmək hər iki tərəf üçün əlverişldir".

Ekspertlər deyirlər ki, bu depozit hərraclarının ölkə iqtisadiyyatına hər hansı müsbət təsiri yoxdur, bankların sərbəst vəsaitləri iqtisadiyyata yönləndirilsəydi səmərə daha çox olardı, iş yerləri, maaşların həcmi artardı.

Ekspertlərə görə, banklar ölkədə iqtisadi durumu real dəyərləndirərək və öz maraqlarından irəli gələrək əhali və biznesi kreditləşdirməmək qərarı veriblər və bunun yolu ya uçot dərəcələrinin aşağı salınmasından, ya da banklara güzəştli kreditlər verilməsindən keçir.

İxrac ayrı-seçkiliyi

"Novoye Vremya" qəzetində isə "İxrac ayrı-seçkiliyi" sərlövhəli məqalə (http://www.novoye-vremya.com/w110144/.../#.WfoItmh-rIU) oxumaq olar.

Müəllif neftin qiymətinin kəskin enməsilə Azərbaycanın ixrac imkanlarının qat-qat azaldığını deyir və bu boşluğu doldurmaq üçün istehsalın qeyri-neft sahəsinin perspektivdə ixrac və ölkəyə valyuta qazandırmaq yönlü olmasını zərurət sayır.

Müəllif burada nəzərdə tutulan hədəflərə çatmaq üçün qeyri-neft sahəsinin vahid tam kimi inkişafının şərt olduğunu deyir.

Müəllif xatırladır ki, bu yaxınlarda kənd təsərrüfatı məhsullarının ixrac gəlirinin neft gəlirlərini üstələdəyi barədə bəyanat yayılıb, amma bunun heç də bu qədər sadə olmadığını vurğulayır.

Yazıda deyilir ki, bu, heç də kənd təsərrüfatının daha səmərəli olması deyil, sadəcə ölkədə valyuta azlığı ilə bağlı ixrac bazaına yol açılıb, amma burada da medalın "iki tərəfi" var.

Əvvəl vətəndaş öz büdcəsini təqribi xərclərinə hesablaya bilirdisə, indi az qala hər gün qiymətlərin artması üzündən bunu edə bilmir, bu da bəzi alış-verişdən imtinaya səbəb olur.

Yazı müəllifi xatırladır ki, devalvasiyadan sonra hakimiyyət qiymət artımını xaricdən malları dollarla alması ilə izah edirdi: "İndi isə, demək olar ki, bir ildir ki, dolların qiyməti sabitdir, amma idxal və eləcə də yerli malların qiymət artımı davam edir. Əvvəlki kimi qalan maaşlarla müqayisədə yeni qiymətlər bir çox ailələr üçün qaldırılması mümkün olmayan yükə dönüb, kimlərsə yoxsulluq həddindən aşağı yuvarlanıb. Qiymətlər niyə artır və buna son veriləcəkmi?".

Müəllifə görə, bütün keyfiyyətli məhsullar ixraca gedir, satıcılar çox zaman istehlak bazarında qiymət bahalığını bu amil ilə izah edirlər.

Yazı müəllifi hesab edir ki, yalnız kənd təsərrüfatı mallarının ixracı qiymətə, keyfiyyətə və kəmiyyətə mənfi təsir etmədiyi halda bu sahəni inkişaf etmiş saymaq olar, indi isə bunu demək mümkün deyil.

Məqalədə nəyin hesabına olursa olsun, ixrac artımı da bəyənilmir və yerli istehlakçıları gözardı etmək yaxşı sayılmır, həm də bu hal ölkəni qazla təchiz edə bilməyən qaz təchizatçılarının Avropaya yanacaq göndərilməsini artırmaları ilə müqayisə olunur.

Müəllif hesab edir ki, ixrac özü də düşünülmüş proqrama malik olmalıdır, amma hələ ki, nə Nazirlər Kabineti, nə də ayrı-ayrı nazirlikrlər belə bir strategiya hazırlamağa qabil deyildirlər.

Yazı müəllifinə görə, kənd təsərrüfatının inkişafı da ayrıca bir sahənin inkişafı kimi götürülməməli, bütünlükdə qeyri-neft sahələrinin inkişafının tərkib hissəsi kimi görülməlidir. --0--