Media-icmal 09.02.2017

7 fevral tarixinə təsadüf edən bəzi hadisələrin dəyərləndirilməsi, manatın bahalaşmasının səbəbləri, ölkədən kənara davam edən kapital axını, qiymət artımının həyəcan qaldırılacaq həddə çatması bugünkü medianın aparıcı mövzusudur.

Üç hadisə ətrafında...

“Azərbaycan” qəzetində “Bir günün tarixə yazılan üç hadisəsi” sərlövhəli məqalədə ( http://www.azerbaijan-news.az/index.php?mod=3&id=115531) 7 fevral tarixinə təsadüf edən üç hadisə və bu hadisələrdə dövlət başçısı İlham Əliyevin rolu dəyərləndirilir.

Müəllif  xatırladır ki, 7 fevral Milli Qəhrəman Mübariz İbrahimovun ad günüdür, bu tarix həm də əsgər Çingiz Qurbanova Milli Qəhrəman adının verilməsi tarixidir.

Yazıda bu tarixə təsadüf edən üçüncü hadisə kimi Ukrayna və Rusiya vətəndaşı, bloger Aleksandr Lapşinin Belarusdan Azərbaycana ekstradisiya edilməsi vurğulanır. 

Məqalə müəllifi M.İbrahimovun və Ç.Qurbanovun qarşı tərəflə döyüşlərdə dünyalarını dəyişdiklərini vurğulayır. Hər iki əsgərin cəsədinin bir müddət qarşı tərəfin əlində qaldığını, dövlət başçısı İlham Əliyevin səyilə geri alındığını bildirir. 

Müəllif  dövlət başçısnın bu şəxslərə fərqləndirici adlar verməsini belə şərh edir: “Bu qədirbilənlikdir, hörmət və məhəbbətdir, həm də prinsipiallıqdır. Düşmən üzərində qələbənin xüsusi, mənəvi formasıdır”. 

Məqalədə A.Lapşin isə Azərbaycana qarşı düşmənçilik addımları atan, Azərbaycanın dövlət sərhəddini dəfələrlə pozan, onun əleyhinə çağırışlar edən şəxs kimi təqdim olunur.

Müəllif  blogerin ekstradisiyasında dövlət başçısının xüsusi rol oynadığını vurğulayır: “İlham Əliyevin müdrik və uzaqgörən siyasəti, beynəlxalq aləmdəki nüfuzu, diplomatik məharəti bu dəfə də özünü göstərdi. Azərbaycan prezidentinin qətiyyət və prinsipiallığı sayəsində dünya erməniliyinin əlaltılarından biri ölkəmizə gətirilərək ədalət məhkəməsinə təqdim edildi”.  

Yazıda A.Lapşini saxlayan “dost” Belarusun hüquq-mühafizə orqanlarına təşəkkür edilir və bu dostluğu yaradan keçmiş prezident Heydər Əliyev, bu kursu davam etdirən İlham Əliyevin olduğu vurğulanır.   

Dolları yığmaq “tələ”si

“Azadlıqinfo” saytı “Əhali bankların “dollar tələsi”nə düşür” sərlövhəli məqalədə (https://www.azadliq.info/176868.html) son vaxtlar manatın dollara nisbətdə bahalaşması fonunda baş verən hadisələrə yer verib.  

Müəllif deyir ki, son bir neçə gündə Azərbaycanda dolların xeyli ucuzlaşması əhalini təşvişə salıb: “Belə ki, dünəndən etibarən əlində olan dollarını satan vətəndaşlar kəskin artıb. Tendensiya “qara bazar”a müraciət edənlərin sayında da özünü göstərib”.

Müəllifin bildirdiyinə görə, fərdi qaydada dollar satışı ilə məşğul olan şəxslər deyirlər ki, xüsusilə də fevral ayının 7-i günün ikinci yarısından sonra dollar alan azalsa da satanlar çox olub: “Dollar 1.87 manata yüksələndə bu qədər dollar satan yox idi, dünəndən e hamı 1.75 manatdan əlində olan valyutalarını satmağa başlayıb”.

Müəllif fərdi qaydada dollar alqı-satqısı ilə məşğul olan şəxslərə istinadən bəyan edir ki, adi gündə bir neçə nəfər dollar satırdısa ötən gün 20-dən çox belə müraciət olub”.

Yazıda “qara bazar”a istinadən bildirilir ki, əhalinin satmaq istədiyi valyutanın həcmi 1000 dolları keçmir, valyuta dəyişənlər əsasən  dəyişmələrin  100-500 dollar arasında baş verdiyini deyirlər.

Müəllif deyir ki, məzənnə uyğun olduğu halda, “qara bazar”dan dolların alqı-satqısı banklara nisbətən daha asan başa gəldiyi üçün insanlar adətən bu bazara üz tuturlar.

Məqalə müəllifi vurğulayır ki, “qara bazar”dakı hazırki vəziyyət də əhalinin bankların “dollar tələsinə” düşməyə başladığını göstərir, belə ki, iqtisadçı-ekspertlər də manatın dollar qarşısında hazırki performansının heç bir iqtisadi əsasının olmadığını söyləyirlər.

Müəllif hesab edir ki, son vaxtlar dolların ucuzlaşdırılmasında güdülən əsas məqsəd tamam başqadır: “Belə ki, dolların müvəqqəti ucuzlaşdırılmasına nail olanlar bundan sonra da bu valyutanın daha da ucuzlaşacağı görüntüsü yaradaraq  əhalini əllərində olan valyutanı satmağa sövq etməyə çalışırlar”.

Ölkədən kənara “axan” kapital 

“Exo” qəzeti “Azərbaycandan kapital axını davam edir” sərlövhəli məqalədə (http://ru.echo.az/?p=56275) ölkədən kapital axınını ekspertlərlə müzakirə edir.

“Azərbaycanın kommersiya bankları depozit axınının ən yüksək həddini yaşayır. Əhali depozitlərinin həcmi 2 milyard manatdan da çox azalıb. Bu isə kredit qurumlarının fəliyyətinə ciddi təsir göstərib”. Bunu isə qəzetə ekspert Oqtay Haqverdiyev şərh edir.

Ekspert deyir ki, problem təkcə depozitlərin azalmasında deyil, həm də ondadır ki, banklar kreditləşmə imkanlarını itirirlər, kreditləşmə isə bankların əsas gəlir mənbəyidir: “2016-cı ildə çoxsaylı fiziki və hüquqi şəxs öz əmanətlərini banklardan geri çəkib, onların bir hissəsi öz vəsaitlərini götürməyə, sadəcə, məcbur olub, çünki yaşamaq üçün başqa vəsaitləri olmayıb”.

O.Haqverdiyev ixtisarlar üzündən gəlirlərini itirən insanların əmanətlərini kredit qurumlarından götürdüklərini, habelə manata inamsızlığın da bu məsələdə az rol oynamadığını söyləyir.   

Amma ekspertə görə, depozit axınının əsas səbəbi əhalinin ölkənin bank sisteminə etimadını itirməsidir: “Demək olar ki, ilk devalvasiyadan sonra  və bankların ləğvinin başlanması ilə banklarda depozitlərin həcminin azalması baş verib, hər ay banklar əmanətlərin müəyyən hissəsini itirib. Azərbaycanın maliyyə qurumları əmanətlərin itirilməsinin ən yüksək həddini keçib. Irihəcmli əmanətçilər öz kapitallarını artıq xaricə çıxarıblar”. 

O.Haqverdiyev deyir ki, bəziləri pullarını xarici bank hesablarına köçürüblər, bəziləri xarici mənzil bazarında bu vəsaitlərə daşınmaz əmlak alıblar.

Ekspert deyir ki, ölkədən kapital çıxaırlması indi də davam edir, pulları “balış” altında saxlayanlar olsa da onlar çox deyil.

O.Haqverdiyev bəzilərinin bəlli səbəblərə görə pullarını evdə saxlamağa qorxduqlarını, amma pulları evlərdə saxlamağın ölkə banklarında saxlamaqdan daha təhlükəsiz olduğunu bildirir.

Ekspert Vüqar Bayramlı da statistik göstəricilərə istiandən deyir ki, banklara inam itir, əhali bank əmanətlərini  geri götürərək depozit hesablarını bağlayırlar.

Ekspert vurğulayır ki, 2015-ci ilin fevral devalvasiyasına kimi banklarda 9 milyard manata qədər depozit olub, devalvasiyadan sonra bu rəqəm 7 milyard 700 miyon manata enib. 2015-ci lin noyabrına kimi isə 7 mlyard manata qədər azalıb:   

“Dekabr devalvasiyası isə manata etimadıslığı daha dü gücləndirdi, buna görə depozit axını da gücləndi”. V.Bayramov deyir ki, 2016-cı ildə banklardan daha 2 milyard manat əmanət geri çəkilib.

Qiymət artımı – həyəcan təbili üçün əsas 

“Novoye Vremya” qəzetində isə “Həyəcan təbilini necə çalmayasan?” sərlövhəli  (http://www.novoye-vremya.com/w81476/.../#.WJtd-DuLTIU) məqalə oxumaq olar.

Müəllif qeyd edir ki, manatın dollara nisbətdə  məzənnəsi birbaşa istehlak bazarına, ilk növbədə isə zəruri ərzaq mallarına və müxtəlif növ xidmətlərə təsir edir.

Daha sonra müəllif diqqəti baş nazirin müavini Əli Əhmədovun  istehlak bazarındakı qiymətlərlə bağlı fikirləri üzərinə cəmləyir: “Bazarda müəyyən qiymət artımı hiss olunur və bunu etiraf edirik, amma düşünmürəm ki, qiymətlərin indiki artım həddi Azərbaycanda yoxsulluğun səviyyəsini artıra bilər. Amma hökumətin vəzifəsi imkan daxilində qiymət artımının qarşısını almaq, prosesin insanların həyatına ciddi təsir etməsinə imkan verməməkdir və bu istiqamətdə hökumət  geniş proqramlar hazırlayır”.

Müəllif isə bildirir ki, hökumət təmsilçilərinin nə deməsindən asılı olmayaraq, qiymətlər hər gün artır və artıq əhalinin məişətinə, sosial durumuna ciddi problemlər yaradır. 

Yazıda vurğulanır ki, qiymət artımı manatın dəyərsizləşməsi fornunda baş verir, amma son günlər manatın nisbətən güclənməsinə baxmayaraq, qiymətlər enmir. Müəllif belə bir məqamı da xatırladır ki, neft bahalaşsa da manat ucuzlaşır.

Həm də məqalədə belə bir sual ünvanlanır ki, Ə.Əhmədovun dediyi proqram hökumətin antiböhran proqramıdır, yoxsa ancaq qiymət artımının qarşısını almaq üçündür: “Bu sualı təsadüfən vermirik, çünki, iqtisadiyyatın ümumi sağlamlaşdırılması olmadan bahalaşmanın qarşısını almaq asan olmayacaq. Digər tərəfdən isə ilk növbədə inflyasiyanın qarşısı alınmalıdır”.

Müəllif vurğulayır ki, istehlak bazarında bahalaşma yalnız danılmaz olduqdan sonra rəsmilər dolların məzənnəsinin qiymətlərə birbaşa təsir etdiyini təsdiqlədilər və bu, narahatlıq yaradır: “Ən aztəminatlı əhali təbəqəsi olan pensiyaçılara görə  necə narahat olmayasan və necə həyəcan təbili  çalmayasan? Adi vətəndaşların ağır həyatı ilə yüksək rütbəli məmurların dəbdəbəli həyatı heç bir müqayisəyə gəlmir və elə bu sonuncu məqam qiymətlərin artımı ilə bağlı həyəcan qaldırmağa əsas verir”.