“Müharibə həyat qavrayışını dəyişdi”

Azərbaycan Tibb Universitetinin məzunu (2005-ci il) Rəşad Məmmədov 2020-ci ildə təhsilini davam etdirmək üçün Almaniyaya getməyə hazırlaşırdı. Sənədlərini verib, amma pandemiyaya görə yubanmaq məcburiyyətində qalıb. Avropaya yolların açılmasını gözlədiyi müddətdə, mart və iyul aylarında onun haqqında məlumatları dəqiqləşdirmək üçün Bakıda Hərbi Komissarlıqdan çağırıblar. Ölkədə çoxları müharibənin yaxınlaşdığını deyirdi, “havada asılı” qalıb, odur ki, sentyabrın 27-də müharibə başlayanda, iki gün sonra isə Rəşada Hərbi Komissarlıqdan telefon edib səhər saat altıda gəlməsini söyləyəndə, ailə xəbəri demək olar ki, sakit qarşılayıb.     Atası Birinci Qarabağ Müharibəsi veteranıdır. Rəşadı çağırışdan xilas etmək, xidmətdən bir şəkildə yayındırmaq məsələsi ailədə müzakirə belə olunmayıb, heç bunu düşünməyiblər də. Xanımı və anası sakitcə ağlayırmış, baş verənləri və müharibənin ailə üçün nə ilə nəticələnə biləcəyini yalnız Rəşadın beş yaşlı oğlu anlamırdı.

O, beş gün Bakıda hərbi hissədə digər çağırışçılarla bir yerdə qalıb. Sonra Füzuli, Cəbrayıl, Xocavəndə xidmət edib. Noyabrın 25-dən Xocalının yaxınlığında Sığnaq kəndində olublar. Tibb xidməti leytenantı Rəşad Məmmədov motoatıcı taborun tibb bölməsinə komandanlıq edib. Taborda 350-dən çox əsgər və zabit xidmət edib. Tabor zabitlərlə birlikdə 100% ehtiyatda olanlar və könüllülərdən ibarət olub. Komandir ehtiyatdan çağırılmış zabit təyin edib.

Rəşadın komandanlığı altında dörd əsgər xidmət edirdi. Tibbi rota yaralıları xilas edirdi, həlak olanları hərbi-tibbi UAZ-da daşıyırdılar. Xidmət müddətində öz batalyonundan və digər hissələrdən 60-a yaxın yaralıya yardım ediblər. Dərman və sarğı materialları ilə təchizat normal olub, heç bir çatışmazlıq yaşanmayıb.

- Taborda xidmət edənlərin əksəriyyəti müharibəni ilk dəfə görürdü, cəbhəyə sıravi həyatdan gəlmişdi. Sizin üçün yeni olan çətinliklərin öhdəsindən  necə gəlirdiniz?

- Hər kəsin döyüş ruhu yüksək idi. Batalyonda fərarilik hadisəsi yox idi, heç kim geriyə qaçmırdı. Cəbhədə olduğum ilk günlərdə qorxu, həyəcan vardı, bunsuz olmur, hamımız insanıq təbii ki. Sonra tədricən sakitlik gəldi və yanımıza düşən mərmiləri, snayper güllələrini olduğu kimi qarşılayırdıq. Sığnaq kəndində bizim yanımıza erməni mərmisi düşdü, dalğası məni geri atdı, kontuziya aldım. Xidməti davam etdirdim. Mən öz  əsgərlərimi tərk edə bilməzdim. Vətən və əsgərlər qarşısında borc hissi mənə onları tərk etməyə və müalicəyə getməyə imkan vermədi.

Ordudan tələb olunan hər şeyi yerinə yetirdik, bacardığımız kimi etdik. Yollarda atəş və digər səbəblərdən günlərlə ac, susuz qalırdıq. Çətinliklər heç kəsi dayandırmırdı, hamı başa düşürdü ki, müharibə gedir və istədiyin hər şeyi tələb etmək düzgün deyil.

Döyüşlər başa çatdıqdan sonra 1-2 gün dincəlməyə, xüsusi hərbi sanitar avtomobillərdə yuyunmağa imkan oldu. Bədənimizdə bit-birə yox idi, çünki hər kəs gigiyenaya riayət etməyin vacibliyini bilirdi və çöl şəraitində zabitlər mümkün olduğu qədər əsgərlərin təmizliyinə nəzarət edirdilər.

- Müharibədə hərbi kollektivdə mülki həyatda olsuğu kimi şəxslərarası münaqişələr olurmu?

- Orada hər kəs mövcudluğunun müvəqqəti olduğunu bilir, ölüm istənilən an gələ bilər. Ona görə də xırdaçılıqla məşğul olmurdular. Batalyonda əsgərlər və zabitlər, yaşca böyük və kiçik insanlar arasında münasibətlər dinc həyatda olduğu kimi qurulurdu. Demək olar ki, hamımız ixtisaslı hərbçi deyildik, ona görə də yoldaşa, kiçiyə, böyüklərə hörmət anlayışını orduya gətirdik. Borcun sakit şəkildə yerinə yetirilməsinin, təhlükə anında yoldaşının xilası üçün qayğı göstərməyin vacibliyini dərk edirdik. Əlbəttə, kimsə digərini sevməyə bilərdi, amma ümumi missiyamızın əhəmiyyətinin dərk edilməsi kollektivi birləşdirirdi.

- Yaralananların və ölənlərin arxa cəbhəyə göndərilməsi məsələsi necə həll olunurdu?

- Bizim batalyonda səkkiz əsgər həlak oldu. Onlar artilleriya və ya minomyot atəşinə düşdülər. Deyə bilmərəm ki, ölümlərə öyrəşmək olur, amma vaxt keçdikcə xidmət yoldaşlarının ölümünü sakit qəbul edirsən, öz işinlə məşğul olmaq zərurəti psixikanı xilas edir. Yaralıları və şəhidləri səhra hospitalına göndərirdik. Həlak olanların adları və ünvanları hərbi hissədə olan siyahılar və avtomat gilizinin içərisinə qoyulmuş telefon nömrələri və ünvanların olduğu qeydlər üzrə müəyyənləşdirilirdi. Belə gilizlər hər hərbi qulluqçusunun cibində vardı. Həlak olan azərbaycanlıların və ermənilərin cəsədlərini  digər bölmələrin əsgər və zabitləri toplayaraq hospitallara aparırdılar.

- Sizin batalyon hansı vəzifələri yerinə yetirirdı?

- Xüsusi təyinatlılar ərazini azad edir və bu mövqeləri müdafiə edən motoatıcı bölmələrə ("piyada") təhvil verirdilər. Bəzən piyada da hücumlarda iştirak edirdi. Bu müharibədə əsas işi artilleriya görürdü. Hətta istirahət vaxtı da ölüm gələ bilərdi, bizim bəzi əsgərlərimiz belə həlak oldular, mərmi düşəndə bir yerdə oturmuşdular.

Ən təhlükəli məqamlar yadda qalıb - döyüş zamanı atəş zonasından yaralıların çıxarılması. Mən müharibədən başqa bir şey gözləmirdim, gördüklərim və yaşadıqlarım mənim üçün gözlənilməz olmadı. Bunu kimsə etməliydi. Füzulidə atəşə məruz qaldıq, üzərində qırmızı xaç olan tibbi avtomobil ermənilərin hədəfi oldu. Azərbaycana məxsus hər bir avtomobil, fərqi yox idi, hərbi, tibbi və ya mülki, mütləq atəşə tutulurdu. Ermənilər üçün fərqi yoxdur. Bizim maşının təkərini partlatdılar, hərbi tibb işçilərinin şəxsi atıcı silahlarına ümid edərək gecəni açıq şəraitdə keçirmək məcburiyyətində qaldıq,

- Bakıdakı doğmalarınız ilə necə əlaqə saxlayırdınız?

- Mənim sadə telefonum vardı. Əsgərlərin smartfon telefondan istifadəsi qadağandır. Nadir hallarda Azərbaycan mobil rabitə zonasına düşürdük. Təpəyə qalxarkən “Azercell”in dalğasını "tutmaq" olurdı. 44 gün ərzində həftələrlə evə telefon edə bilmədik. Əlaqə yarandığında da 2-3 dəqiqədən çox danışmırdım: mən yaxşıyam, narahat olmayın. Olduğun yeri söyləmək olmaz,  hamı düşmənin telefon danışıqlarını dinləmə ehtimalının olduğunu başa düşürdü.

- Evə, dinc həyata necə qayıtdınız? Ermənistanla sülh düzgün qərardımı?

- Dekabrda bizim batalyon Qarabağdan çıxarıldı və buraxıldı. Hamı xidmətə görə ödəniş aldı. Bizim batalyonda hamı medalla təltif olunmadı. Dekabrın 21-də mən Bakıya hospitalda müalicəyə qayıtdım. Yanvarın 6-da  baş leytenant rütbəsində evə buraxdılar.

Yavaş-yavaş özümüzə gəlirik. Hamı üçün çətin idi, ailə üzvləri bu müharibəni mənimlə birlikdə yaşadılar. Atam çox narahat idi, qadınlar ağlayırdılar. Məni oradan çıxarmaq cəhdləri heç vaxt olmamışdı.

İndi, müharibədən sonra gözümdə çox şey dəyişdi. Mən həyata və dünyaya fərqli baxmağa başladım. Ən bahalı şey həyatdır və sağ olduğuna, indi, burada olduğuna sevinmək lazımdır. Maddi nemətlər və s. ikinci dərəcəlidir.

İmzalanmış sülh bəyanatı haqda noyabrın 10-da səhər, Sığnaq kəndində xəbər aldıq. Bizə dedilər ki, Ermənistan təslim olub. Hamı sevinirdi, amma Bakıdakı kimi yox, çünki yanımızda şəhidlər vardı, yaralıları xilas etmək lazım idi. Bizi ancaq ailələrimizə dönəcəyimiz günün yaxınlaşması sevindirirdi.

Müharibə ölkəmiz üçün böyük sarsıntıdır, xalqımız onu iki dəfə yaşayıb, biz böyük itkilər vermişik. Bu da xalqımızın qəhrəmanlığıdır. Bizə, gənc nəslə Birinci Qarabağ Müharibəsinin faciəsini, cəbhəboyu hər addımda nə qədər qanın axdığını hiss etmək çətin idi. Budur, bunu bizim nəslin də yaşamasının vaxtı çatdı. Müharibə Azərbaycanı birləşdirdi. Respublikada milliyyətindən asılı olmayaraq hamının ümumi məqsədi qələbə idi.

Üç böyük rayonu döyüşsüz bizə qaytardılar, lakin bəzi torpaqlar qalıb ki, onları diplomatik yolla azad etmək lazım gələcək. Üç min şəhid var. Çoxdur. Həlak olanların fotolarını, videolarını və onların  valideynlərinin göz yaşlarını görəndə özümə yer tapa bilmirəm. Əgər vətəni sülh yolu ilə azad etmək mümkündürsə, müharibə etmək, qan tökmək nəyə lazımdır. Müharibə pisdir, dəhşətdir. Lakin bəzən də elə olur ki, müharibə qaçılmaz olur və problemin həllinin yeganə yolu olaraq qalır.