Pensiya getdikcə uzaqlaşır�

Bu il iyulun 1-dən Azərbaycanda "Əmək pensiyaları haqqında" qanunun yeni redaksiyası qüvvəyə minir. Qanuna edilmiş dəyişikliklər vətəndaşların pensiya təminatı sahəsində vəziyyəti əsaslı şəkildə dəyişdirməyə yönəlib. Söhbət pensiyanın baza hissəsinin ləğvindən, dövlət qulluqçuları üçün stajın 15 ildən 20 ilə, prokurorlar üçün 25 ildən 35 ilə, digər peşələr üçün müvafiq olaraq 5 il artırılmasından gedir.

Əsas yenilik isə bütün vətəndaşlar üçün pensiya yaşının qaldırılması, əmək pensiyası üçün tələb olunan yaş həddinin müxtəlifləşdirməsidir.

Əmək və əhalinin sosial müdafiəsi nazirinin müşaviri Yalçın Müslümov qeyd edib ki, qanuna edilmiş dəyişikliklərə əsasən, kişilər üçün pensiya yaşı 2021-ci ilə qədər, qadınlar üçün 2027-ci ilə qədər hər il 6 ay qaldırılacaq. Beləliklə, kişilərin və qadınların pensiya yaşı eyni - 65 yaş olacaq. Bundan başqa, bundan sonra pensiyaya çıxmaq üçün 12 illik staja malik olmaq tələb olunmayacaq. Amma pensiya kapitalı olmayan şəxslər, 25 illik stajları olduğu təqdirdə, 110 manatlıq minimum pensiyaya ümid edə bilərlər.

"İslahatların mahiyyəti pensiya sisteminin səmərəliliyinin artırılmasından, onun maliyyə sabitliyinin təmin edilməsindən ibarətdir. 12 illik iş stajı tələbinin ləğvindən sonra vətəndaşın yaşa görə pensiya hüququnun müəyyən edilməsinin mütləq və əsas şərti onun fərdi hesabında kapitalın mövcudluğu olacaq. Eyni zamanda, daha bir mühüm məqam odur ki, 2006-cı ildən bu günə qədər ödənilmiş pensiya kapitalını formalaşdıran sosial ödənişlərin məbləğinin yenidən hesablanması həyata keçiriləcək", deyə Müslümov qeyd edir.

İndiyədək sığortalanmış şəxslərin fərdi hesablarında icbari sosial sığortaya ayrılan vəsaitin cəmi 50%-i yığılırdı. Ödənişlərin qalan yarısı 1992-ci ildən əmək istirahətinə çıxmış əmək təqaüdçülərinin pensiyalarının, habelə əhalinin bəzi imtiyazlı kateqoriyalarının maliyyələşdirilməsinə gedirdi. Bu məqsədlə Dövlət Neft Fondundan köçürmələr də cəlb olunurdu. Bundan başqa, 2006-cı ildən sonra pensiyaya çıxmış insanların pensiyalarının baza hissəsinin təmin edilməsinə də pul gedirdi. Təbii olaraq, yığımların bu şəkildə paylanması işləyənlərin öz əmək haqlarını leqallaşdırmaq və sosial sığorta ödənişlərini vaxtlı-vaxtında ödəmək marağını azaldırdı. Vətəndaşlar "istər ödə, istər ödəmə, onsuz da pensiya az olacaq", deyə düşünürdülər.

Müstəqil ekspert Samir Əliyev qeyd edir ki, iqtisadi böhran, neft gəlirlərinin azalması fonunda pensiya yığımlarının bu şəkildə paylanması mexanizmi bütün sistemin maliyyə sabitliyinin təmin edilməsi üçün təhlükə yaradırdı ki, bu təhlükə də özünü doğrultdu. Ölkənin sığorta-pensiya sistemi artıq vəsait çatışmazlığı ilə üzləşib, bu, sosial ödənişlərin yığılması dinamikasında və pensiyaların ödənilməsi qrafikinin pozulmasında özünü göstərir. Fond büdcəsinə köçürmələr və maliyyə yükü arasında böyük fərq var, bu, davam edərsə, gələcəkdə ölkənin pensiya sistemi uğursuzluğa düçar olacaq. Bu nöqteyi-nəzərdən hazırki islahatlar aktualdır və onların tam vaxtıdır.

Amma iqtisadçı ekspert Vüqar Bayramovun problemə baxışı fərqlidir. Onun fikrincə, bu sahədə vəziyyəti sabitləşdirmək üçün pensiya yaşını qaldırmadan da ötüşmək olardı. İlk növbədə sənayedə məşğul olan hər kəsi fərdi sosial sığorta uçotuna cəlb etmək, qeyri-formal əməyi leqallaşdırmaq, əmək haqlarını artırmaq, büdcədənkənar vəsaitlərdən istifadə etmək lazımdır ki, insanların yığımları da çox olsun.

Bu zaman demoqrafik amilləri də istisna etmək olmaz: əhalinin yaşlanması prosesi gedir. Dövlət Statistika Komitəsinin məlumatına görə, 2003-2015-ci illərdə 60 yaşdan yuxarı əhalinin sayı 4% artıb. Bu, əsasən 60-74, 75-89 yaş qruplarında nəzərə çarpır. Ümumilikdə yaşlı insanların sayı 800 min nəfərdən çoxdur. Yəni əhalinin ümumi sayının 8,4%-i. Məsələn, Qazaxıstanda bu göstərici 7,5%, ABŞ-da 12,5%-dir. Demoqraflar isə 2050-ci ilə qədər bu göstəricinin iki dəfə artacağını deyir.

Amma başqa təmayül də var. Əhalinin 30%-dən çoxunu 35 yaşa qədər gənclər - real əmək qüvvəsi təşkil edir.

Bayramov qeyd edir ki, iqtisadiyyatı inkişaf etdirmək, kadrları iş və yüksək əmək haqqı ilə təmin etmək məntiqəuyğun olardı, onda sosial sığorta ödənişlərinin yığılması səviyyəsi yüksək, yığımlar çox olacaq və pensiya sisteminin maliyyə sabitliyi təmin ediləcək. Pensiya yaşının artırılması isə vətəndaşların sosial ödənişlərə marağının azalmasına gətirib çıxara bilər.

Bəs sadə vətəndaşlar yeni pensiya islahatları haqqında nə düşünür? http://opensii.info/pensionnyy-vozrast/v-azerbaydzhane/ saytına nəzər salmaq və onların emosional qeydlərini oxumaq kifayət edər.

ARAYIŞ: 2017-ci il yanvarın 1-nə Azərbaycanda əmək təqaüdçülərinin sayı 1 277 596 nəfər təşkil edib. Onların 498 750 nəfəri kişilər, 778 846 nəfəri qadınlardır. Əmək pensiyasının orta ölçüsü 205 manat (117 dollar), əmək pensiyasının baza hissəsi isə 110 manat (63 dollar) təşkil edir. Bu, dünyada ən aşağı göstəricilərdən biridir.