Hansı ölkə ilə swap xəttindən əmindir?

Mühüm siyasi anlaşmazlıqlara görə, FED-in 2.7 milayrd dollarlıq swap xəttini açmaması, prezident Erdoğanın isə Beynəlxalq Valyuta Fondunun qapısını yenidən döyməyi qətiyyətlə rədd  etməsi, təbii şəkildə Türkiyəni fərqli alternativlərə yönəltdi.

Təxminən 90 ölkə  ilə müzakirələr aparılıb, 4 ölkə ilə müzakirələr konkretləşə bilər: Birtaniya,Yaponiya, Çin və Katar. Daha əvvəl də yazdığımız kimi, mudiləri dollardan uzaq tutmaq üçün cənab Erdoğan faizlərin yüksəldilməsinə də qarşı çıxdığına görə, valyuta ehtiyacını təmin etmək üçün Mərkəzi Bank  qarşılıqsız pul kəsir, o pula dollar alınaraq  tələblər müəyyən dərəcədə olsa da təmin edilir.

2018-ci ilin   payızından bəri diqqəti cəlb edirik: inflyasiyayaqarşı mübarizədə Türkiyə sərbəst bazarın yox, təkpartiyalı kommunst  sistemin qaydalarını tətbiq edir.

Bunun nəticəsində faizlər daim aşağı çəkilir, Statistika  Qurumunun açıqladığı inflyasiya rəqəmləri reallığı əks etdirmir. Parlamentdəki müxalifətin hökumət üzvlərinə verdiyi sualların əksəriyyəti cavabsız qaldığına görə,  swap xəttini hansı ölkənin açmasının, hansının açmamasının əhəmiyyəti də qalmır. Ölkəni idarə etmək asanlaşır yoxsa çətinləşir? Bunun qərarını, təbii ki, zaman verəcək.

Türkiyə barter yoluyla pul tapa bilmək üçün Çin ilə 1 milyard dollarlıq saziş imzalayıb.Kvota artırılmasa, bu 1 milyard dolların mövcud vəziyyətdə nəyə çarə olub nəyə olmayacağını düşünməyə belə dəyməz.

Ankara rəqəmi yüksəltməyə çalışsa,Pekinin hansı tələblər irəli sürəcəyini də təxmin etmək çətin deyil. Tokiodan verilən açıqlamada isə Türkiyə Mərkəzi bankı ilə swap xəttinin açılması üçün “hələ götür-qoy  edildiyi”  bildirilib.Maliyyə və xəzinə naziri Berat Albayrak son 1.5 ildə Britaniyadan borc tapmağa çalışsa da başda “Faizləri artırın”- olmaqla, irəli sürülən iqtisadi tələblərlə birlikdə siyasi tələblər (məsələn,”kürd problemi”ndə yumşalma kimi) Ankaranın vəziyyətin xeyli çətinləşdirib və nəticə əldə etmək mümkün olmayıb.

Elə isə  son illərin ən etibarlı tərəfdaşı kimi təkcə Katar qalır. Əslində Katara bu günkü  Türkiyə Cümhuriyyətinin “iqtisadi şəriki” də demək mümkündür.

Türkiyə dövlət başçısı ilə Katar əmiri arasındakı 500 milyon dollarlıq təyyarə hədiyyə verməyə qədər varan yaxın münasibət Dohanın üzünə bütün qapıları o qədər açıb ki, isti pula ehtiyac olan kimi ən böyük şirkətlər məhz Katara satılır.

Yaxından da yaxın münasibət təkcə iqtisadiyyat sahəsində olmayıb hərbi sahədə də ən yüksək səviyyədədir və bunun nəticəsində Türkiyənin Liviy siyasətinə ən böyük dəstək sadəcə Katardan gəlir.

2016-cı ilin əvvəlində prezident Erdoğan ölkənin ən böyük dövlət şirkətlərinin daxil olduğu Varlıq Fondunu yaratdı.Sanki dövlətin Xəzinəsindən də üstün olan bu Fondun təminatlarıyla xaricdən böyük miqdarda kreditlər almaq hədəflənirdi ancaq 2.5 ildə buna müvəffəq olunmayınca 24 iyun 2018-ci ildəki prezident seçkisindən sonra ölkə hakimiyyətini təkbaşına əlində toplayan cənab Erdoğan özünü bu Fonda da prezident təyin etdi(müavini isə kürəkəni, Xəzinə və maliyyə naziri Berat Albayrakdır)

Hal-hazırda Ankaraya da dünyaya  da gün kimi aydındır ki, kredit almağın və ya  hər hansı swap  xəttini açdırmağın yeganə yolu təxmini həcmi 200 milyard dollar olan Varlıq Fondunun verəcəyi  təminatdır.

Bu işin ən çox Katarı təmin etməsinin səbəbi də aydındır: cənab Erdoğanın istər Varlıq Fondundan istərsə də ondan kənarda olan hər hansı  rentabl şirkəti Katara satdırmasında  heç bir çətinlikdən söhbət gedə bilməz.İstər iqtisadi istərsə də Suriya və Liviyada Ankaraya verilən hərbi dəstək baxımından yanaşanda Katarın açdığı qeyri-məhdud “pul krantı”nın təminatının Türkiyənin Varlıq Fondu olduğunu təxmin etmək üçün münəccimliyə də gərək yoxdur. Ona görə tərəflər çox rahat hərəkət edir:  Türkiyə dövlət başçısı Varlıq Fondu ilə,Katar əmiri maye qazın aşıb-daşan puluyla...

Bu durum Türkiyənin dövlət strukturunun xarakteristikasına necə təsir göstərir və göstərəcək?

Əmin olun ki,onu düşünən yoxdur, münasibətlərdə “al gülüm,ver gülüm” siyasəti tədavüldədir...

Mayis Əlizadə