Müstəqil kino sənətçilər etiraz edir

– Bax, bu ac, susuz qalar amma, kinosuz öldür, qalmaz. O  “Bradyaqa” kinosuna neçə dəfə baxmısan, ay bala?

– 43 dəfə

– Nə üçün?

– Xoşum gəlir

– Bizimkilər belədir də. Öz kinomuza bir dəfə baxmırıq, amma, onun-bunun kinosuna 43 dəfə baxırıq…

– Ay sağ ol, siz də elə çəkin ki, adamın ürəyinə toxunsun, inandırıcı olsun. Bəyin oğurlanması” (1985) filmindən hissə

Azərbaycan kinosu ilə bağlı  müxtəlif problemlər, boşluqlar tez-tez müzakirələrə səbəb olur. Bəzən izləyicinin kifayət qədər dəyər verməməs, keyfiyətli film istehsal olunmadığı və ya senzuraya məruz qalması ilə bağlı müzakirələrlə qarşılaşırıq. Son illərdə müstəqil kino sənətçilər Azərbaycanda filmlərin çəkilib yayımlanması ilə bağlı qarşılaşdığı çətinliklərin artması ilə bağlı sosial şəbəkələrdə tez-tez status yazırlar. Bunlardan biri də Müstəqil Kino Platformasında yayımlanan Azərbaycanda fəaliyyət göstərən kino istehsalçılarının və kino sahəsində çalışan sənət adamlarının bəyanatıdır. Bəyanatda əsas 3 tələb var:

1.  Azərbaycan Respublikasının qanunlarına zidd olan faktiki senzura və yaradılan bütün süni maneələr aradan qaldırılsın.
2. Filmlərin yayımında Nazirlər Kabinetinin hazırkı qərarı əsas götürülsün. Yayım vəsiqəsi sadələşdirilmiş formada və “Ekspert Şurası” olmadan, Nazirlər Kabinetinin qərarına əsasən verilsin.
3. Kino qanununun işləkliyinin təmini məqsədilə müzakirə mühiti formalaşdırılsın və bu qərarlar yerli kinematoqrafçılarla müzakirə edilərək həyata keçirilsin.

Bəyanat 40 nəfər kino istehsalçı tərəfindən imzalanıb. Bəyanatı imzalayanlardan biri də rejissor və prodüser İntiqam Hacılıdır.

İntiqam Hacılı deyir ki, film çəkərkən yaşanan çətinliklərdən ən əsası çəkiliş icazəsi ilə bağlıdır. O deyir ki, çəkilişlərin icazəsini şəxsi əlaqələri vasitəsi ilə əldə edib, bu da çətin bir yoldur.  Rejissorun sözlərinə görə heç kimə demədən çəkilişlər edilən zaman polis buna mane ola bilir.

“Hazırda  çəkiliş icazəsi üçün normal bir qayda və forma yoxdur. Əslində buna görə onlayn bir sistem olmalı və film çəkən şirkət, prodüser, rejissor ora  müraciət etməlidi. Yəni bu, çətin bir proses olmalı deyil”.

İntiqam Hacılı  prodüseri olduğu filmləri göstərmək üçün bu günə qədər heç yerə müraciət etməyib. Prodüseri olduğu hər iki filmin 2021-cilin sonlarında Bakıda AKİ tərəfindən təqdimatı keçirilib. O vaxt yayım vərəqəsi tələb olunmayıb. O deyir ki,  indi yayımlanmaq istəsələr bunu tələb edəcəklər. Çünki, kinoteatrlara və təşkilatlara bu tapşırıq verilib.

İntiqam Hacılı bir sənədli filmini 2011-ci ildə nazirliyin dəstəyi ilə çəkib. Həmin zaman maliyyənin xərclənməsindən narazı qaldığı üçün daha sonra onlarla işləmək istəməyib və bu günəcən müstəqil şəkildə çalışıb.

“Tək mən yox, dövlət sifarişiylə film çəkmək istəyən rejissorların əksəriyyəti müxtəlif vaxtlarda nazirliyin kino sistemindən narazılıqlarını bildiriblər və bürokratik əngəllərdən danışıblar”.

Bu kinematoqrafiyanı öldürmək deməkdir

Rejissor deyir ki, istehsal olunan filmə "Yayım vərəqəsi" bütün hallarda verilməlidir. Filmdə qanunda göstərildiyi kimi "pornoqrafiya, uşaq zorakılığı, milli, dini, irqi ayrıseçkilik" yoxdursa ona verilməlidir. Şübhəsiz ki, heç kim belə qanunazidd filmlər çəkmək istəməz.  O deyir ki, əsas məsələ istehsal olunan normal filmlərə yayım hüququ verilməməsindədir. O deyir ki,  filmə yayım hüququ verilmirsə bunu səbəbi izah olunmalıdır. Əsas məsələ də budur. Qeyd edilmir ki,  film qanunda qadağan edilmiş hansı detalla üst-üstə düşüb.

“ Əgər bu hal yoxdursa, o şura, yalnız, filmi dəyərləndirib yaş kateqoriyası müyyən etməlidir. Onların işi bu olmalıdır. Yoxsa, hər hansı bir rejissorun filmində bu gün cəmiyyətimizdə yaşanan problemlər mövzu içində bu və ya digər formada bir xətt kimi varsa, o demək deyil ki, həmin filmə "yayım vərəqəsi" vermək olmaz. Çünki qanunda belə bir maddə yoxdur. Filmi mövzusuna görə dəyərləndirmək və yayım vərəqəsi verməmək kinematoqrafiyanı öldürmək deməkdir.

ARKA və bundan əvvəlki cavabdeh təşkilatların iş sistemləri bezdiricidir

İntiqam Hacılı deyir ki,  ARKA indiyə qədər müstəqil kinematoqrafçıları dəvət edib, görüş keçirərək fikirlərini almayıb.  Rejissor 10 ildir film istehsal etdiklərini  və bu filmlərin xarici festivallarda iştirak edərək mükafat aldığını amma dövlət sifarişiylə çəkilən filmlərin 90%-dən çoxunun rəfə yığıldığını qeyd edib.

Rejissor bəyanatla bağlı da fikirlərini bölüşüb.  Bəyanatla onlar ekspert şurasının tərkibinə diqqət edilməli olduğunu demək istəyirlər. Qanunda göstərildiyi kimi, dəyərləndirilib yaş kateqoriyası müəyyən etsinlər. Filmlərə qanunsuz olaraq  senzura tətbiq edilməsin, yayım hüququnu əldən almasınlar.

“Əgər filmlərdə qanunda göstərildiyi kimi hər hansısa bir qanunazidd epizod, detal, səhnələr varsa, bunu açıq-aşkar rəydə qeyd etsinlər. Yoxsa, "bu filmi yayımlamaq olmaz" kimi ümumi rəylər vermək kinematoqrafiyaya hörmətsizliklə yanaşı, həm də qanunu tapdalamaqdır” .

Azərbaycan Respublikasının Mədəniyyət Nazirliyi  Turan İnformasiya Agentliyinə səsləndirilən fikirlərlə bağlı münasibət bildirib

“Nəzərinizə çatdırmaq istəyirik ki, Azərbaycan Respublikası Mədəniyyət Nazirliyi yanında yaradılmış Ekspert şurasının tərkibi peşəkar mütəxəssislərdən ibarətdir. Onlar qanunvericiliyin tələblərinə uyğun meyarlarla yayım vəsiqəsinin verilməsini təmin edir. Burada heç bir `senzuradan` söhbət gedə bilməz”.

Yayım vəsiqəsinin verilməsi ilə bağlı Mədəniyyət Nazirliyi  bildirib ki,  Nazirlər Kabinetinin 2006-cı il 6 iyul tarixli 165 nömrəli qərarı ilə təsdiq edilmiş “Filmlərin yayımı və nümayişi Qaydaları”nın tələblərinə əsasən Azərbaycan Respublikasının ərazisində yayımına və kütləvi nümayişinə icazə verilən bütün filmlər Mədəniyyət Nazirliyində qeydə alınır və filmlərin dövlət reyestrinə daxil edilir. Onlara həmin Qaydaların əlavəsinə uyğun vahid formalı yayım vəsiqəsi verilir. Nazirlikdən dünya film sənayesi  praktikasında da  bu tip tənzimləmələr mövcud olduğunu qeyd edib.

Nazirlik son illərdə dövlət sifarişi ilə filmlərin hazırlanması ilə bağlı siyahı təqdim edib:

2021-2024-cü illərdə dövlət sifarişi ilə istehsal olunmuş bədii filmlər

1. “Olimpia” (2021);
2. “Köşk” (2021) – serial
3. “Quyu” (2021)
4. “Levonun son payızı” (2021)
5. “İkinci planetin qırmızı rəngi” (2021)
6. “İki gün” (2021)
7. “Xosrov və Şirin” (2021) – serial
8. “Leylanın skripkası” (2022)
9. “Mərmər soyuğu” (2022)
10. “Həyat, deyəsən, gözəldir” (2022)
11. “Hasar” (2022)
12. “Məryəm” (2022)
13. “Arxa cəbhə” (2022)
14. “Şeyx Sənan” (2023) – serial

2021-2024-cü illərdə dövlət sifarişi ilə istehsal olunmuş
sənədli filmlər

1. “Unudulmuş dəhliz” (2021) ;
2. “Bizim komandir” (2021);
3. “Qapı” (2021);
4. “Yarıda qalan uçuş” (2021);
5. “Biz” (2021);
6. “27 sentyabr (Qələbənin ilk günü)” (2021);
7. “Görünməyən qəhrəmanlar. Hərbi Hava Qüvvələri” (2021);  
8. “Böyük əmr” (2021);  
9. “Fulya” (2021);  
10. “Dövlət xətti” (2021);  
11. “Hər şey müharibə ilə qurtardı” (2021);
12. “Torpağına baş əyərəm” (2021);
13. “Oğlumun gündəliyi” (2021);
14.  “Ulduzların keşikçisi” (2021) ;
15. “Həyatın ilmələri. Zəhra Əliyeva” (2021);
16. “Şuşa, sən azadsan!” (2021);
17. “O, Xarqo idi” (2021)
18. “Qoruyucu mələk” (2022);
19. “Fikrət Əmirov” (2022);
20. “Millət naminə. Əbdül Kərim bəy Mehmandarov” (2022);
21. “Qaytarılan torpaq” (2022);
22. “Təminat” (2023) ;
23. “Vətənin Azəri” (2023);
24. “Cəsur Kərim” (2023) və s. kimi 54 sənədli film

2021-2024-cü illərdə dövlət sifarişi ilə istehsal olunmuş animasiya filmləri

1. “Tıq-tıqla möcüzələr axtarışında. 2-ci bölüm: Qobustan” (2021);
2. “Tarix” (2022);
3. “Qarabağ nağılı” (2022);
4. “Baharın oğurlanması” (2023)

Nazirlik bu sahədə uğurlu fəaliyyəti təşviq etmək məqsədilə  Azərbaycan Respublikası Mədəniyyət Nazirliyi film istehsalına dəstəklə bağlı müsabiqə elan etdiyini də qeyd edib.  Artıq bu  müsabiqənin nəticələrini görməkdə olduqlarını da bildiriblər.

Əlavə olaraq  Azərbaycan kino tarixində bir ildə dövlət tərəfindən  11 layihənin istehsalına vəsait ayrılıb, bunun ilk belə fakt olduğunu qeyd edilib. Xüsusi olaraq  bu layihələrin hər biri özəl şirkətlər tərəfindən istehsal olunduğunu da vurğulayıblar. Mədəniyyət Nazirliyi bu layihələrin əksəriyyətinin ən azı 70 faizinin maliyyələşməsini öz üzərinə götürdüyünü və digər layihələri isə tam şəkildə maliyyələşdirdiyini də bildirib.

“Artıq müsabiqədə qalib olmuş filmlərin istehsalına başlanılıb. Ayrılan vəsait hesabına bəzi filmlər artıq postprodakşn mərhələsindədir (yəni istehsalı bitib və montaj, səslənmə prosesindədir). Bu ilin sonunda filmlərin bəzilərinin təqdimatı da proqnozlaşdırılır”.

Nazirlik bu sahənin inkişafı ilə bağlı konkret təkliflər hazırlandığını və uyğun qurumlara təqdim olunacağını bildirib.

Bundan başqa Mədəniyyət Nazirliyi və Azərbaycan Respublikasının Kino Agentliyi Post-prodakşn mərhələsində olan film layihələrinə dəstək müsabiqəsinə qəbul başa çatdığını vurğulayıb. Nazirlikdən verilən məlumata görə  bu layihə yerli kino bazarında istehsalata birbaşa dəstək məqsədilə gerçəkləşdirilir.

“Müsabiqəyə təqdim olunan çəkilişi bitmiş filmlərin post prodakşn mərhələsi üçün bazar qiymətinə uyğun maliyyə vəsaiti ayrılıb. Artıq Kino Agentliyində bu filmlərə ilkin baxış keçirilib və yaxın vaxtlarda onların tamamlanması ilə bağlı qaliblərin adları açıqlanacaq. Bu müsabiqə isə imkan verəcək ki, sözügedən filmlər tez bir zamanda ekrana çıxa bilsin”.

“Bu kino ki var, çox qəliz məsələdi, həm qəlizdi, həm də ki vacib”. – “Bəyin oğurlanması” (1985).