Sadə ziyalıya həsr olunmuş sadə yazı

             “Mirzə Fətəli Axundov barəsində ya çox yazmaq lazımdır ya da  heç yazmamaq  lazımdır.

                     Mirzə Fətəli Axundov barəsində ya yaxşı yazmaq lazımdır ya da heç yazmamaq lazımdır”.Cəlil Məmmədquluzadə

                 “Mürüri ömrümdə bir gülmədim muradım ilə

                  Dönə-dönə mənə zülm etməyi şüar etdin”.  Məhəmməd Füzuli

Mövsüm barəsində ya az yazmaq lazmdır ya   heç yazmamaq lazımdır.

Mövsüm barəsində ya sadə   yazmaq lazımdır ya heç yazmamaq lazımdır.

Sadə yazacağıma görə,Mövsüm Əliyev demədim...

“Bu dünyada bizdən qalan bir səsdir”- demişdi Məhəmməd Hüseyn Şəhriyar.

Qulağımda yer kürəsinin   ən çox exo verən bir neçə səsindən biri Mövsümdən yadigardır.”Alə,Maayis,bilirsən aləəə.....”

Sadə yazıram...

1987-ci ilin payızı.Elmlər Akademiyasının aspiranturasına imtahanların  hamısından “əla” almağıma  rəğmən qəbul edilmədim. “Əla”larla qapı  arxasında qalmağın    verdiyi qürur sanki insanı daha güclü qılırdı..Mərhum professor Xeyrulla Məmmədovla Ədəbiyyat muzeyinin qabağında götür-qoy  edərkən uzaqdan peyda olan arıqdan da arıq bir adam  əlini havada oynadıb  cır səsiylə  “Alə,Xeyrulla......... (bir arqo silsiləsi) ,çıxdığı nömrə dəqiq  hansı idi? O şeyləri yazıb atıram mətubata,oxusunlar”- deyəndən sonra muzeyə daxil olur.Əlindəki yumru qara çörəyi sonralar da tez-tez görəcəkdim: Salvador Dalinin müqəddəs çörək simvolu kimi.

“Memardır,gecə-gündüz arxivlərdə işləyir”- sonradan məlum olacaqdı ki,Xeyrulla müəllim “memar” sözünü təsadüfən  demirmiş.

O qəribə insan tipinin,o cır səsin,o senzurasız arqoların  yaratdığı “ləzzətü təsir”  onunla yaxından maraqlanmağım şərt oldu.Eldar Salayev məni işə götürtdürdü,azadlıq düşüncəsinin təşkilatlanma dövründə Yaşar Qarayevə dedim ki,biz bu tarixi bilmirik,Mövsüm Əliyev qəzetlərdə yazır,onu çağırım,bizə bu tarix barədə mühazirə oxusun.Samir Tağızadə:”Mən də gəlməsinə razıyam ancaq gələnə qədər pul yığıb ona bir palto alaq”

Sadə yazdığımı görürsünüz.Həm də ona görə ki,bu “palto” hadisəsini  Azərbaycanın 99%-i  özünün barəsində deyilməsinə üsyan edər, analarının qarnından Pierre Cardin kostyumda,mokasen ayaqqabıda çıxmış yazıçılar,şairlər,”çlen-korr”lar, akademiklər  bu “palto” məsələsinin  onların  adlarının yanına yazılmasından narahat olarlar. Mövsüm barədə isə bunu çox rahatlıqla deyə bilirik.

Məruzəyə gələndə  artıq onunla   əməkdaşlığımızı başlamışdı: mən Mirzə Bala Məmmədzadənin “Azərbaycan  tarixində Türk Albaniya”   əsərini çapa hazırlamış,Mövsüm Mirzə  Bala barədə  ön söz,Əbülfəz Elçibəy son söz yazmış,İsa İsmayılzadə  “Azərbaycan” jurnalında çap etmişdi.Birgə işimiz  bizi bir az da yaxınlaşdırmışdı.”Azadlıq” qəzetinin ilk nömrəsi çıxanda redaksiyanın həyətində Ədalət Tahirzadəni təbrik edəndən sonra 26-ların o vaxt hələ ayaq üstündə  olan heykəl kompleksinin yanından keçərkən “Bunları niyə güllələdilər,Mövsüm?”- sualıma həmişəki orijinallığı ilə:

“Bilmirsən, alə? Onlar bankdan qızılı oğurlamışdılar,bankda qızıl olmayanda  tədavüldəki pulun da dəyəri olmur, sil......................., at o yana”- cavabını  vermişdi.

Sonra mən Rəsulzadənin “Əsrimizin Siyavuşu”nu çapa hazırladım,redaksiyaya məktubu mən,son sözü Mövsüm yazdı.Xeyrulla müəllimin “Niyə  sayğılı redaksiya yazmısan?”- tənəsindən qurtarmadan  fövqəladə vəziyyətin birinci katibi Ayaz Mütəllibov Azərinforma müsahibə vermişdi: kommunistləri söyürlər.Axşamüstü bulvarın çayçısında Mövsümün kefi yerində idi.Qəlyanı damağında uzaqdan məni görən kimi, “Bizə sataşırlar eee”

“Kim sataşır,Mövsüm?”

“Alə,kommunistlər.Biz söyürük də....”(demokrat adam idi,məni də özünə ortaq edirdi) .Bəlkə Mütəllibov o sözləri fövqəladə vəziyyət dövrünün şərtlərini nəzərə alaraq demişdi.Çünki “Əsrimizin Siyavuşu”nun fövqəladə vəziyyət dövründə çap edilməsi onsuz da az şey deyildi,bu bəs etmirmiş kimi Mövsümün kommunistləri söyməsinin ikinci bir hadisəyə çevrilməməsi üçün Mütəllibov öz məntiq və matematikası içində “tədbir görmüşdü”

. Sonra burulğanlı günlər,Mərkəzi Komitə katibi Fazil Muradəliyevin onu yanına dəvət edərək məsləhətlər alması,ürəkləndirməsi ,Ziya Bünyadovun,Hacı Hacıyevin,Kamil Vəlinin verdiyi dəstək Mövsümü o qədər məmnun etmişdi ki...

Sadə yazıram...Mərhum Yaşar Qarayevin təşkilatçılığı ilə 1991-ci ilin martında keçirdiyimiz,Türkiyədən 42 nəfərin iştirak  etdiyi (qeyri-rəsmi inqilab) “Azərbaycan mühacirət ədəbiyyatı” simpoziumu.6 günlük simpoziumun iclaslarından birinin sədri mərhum Ziya Bünyadov,katibi mən idim.2 nəfərin çıxış edəndən sonra Ziya müəllim qulağıma dedi ki,gedəcəyəm, yerimə kimi  təklif edirsən?

-Kamil müəllimi- dedim.

Kamil müəllimin qulağına  “Salonu tərk etməyin,indi Ziya müəllim iclasın sədri  kreslosunu sizə verəcək”-deyə pıçıldadım,salon fərqinə varmadı.O,ilk çıxışçının Mövsüm olduğunu bilmirdi,siyahıya baxıb ona  söz verdi.Mövsüm  üzünü salona yox, sağ divarda asılan xəritəyə  tutub:

“Alə,baxuz xəritəyə,böyük dövlətlər heç vaxt  bir-biriylə vuruşmazlar,birləşib kiçik dövlətləri məhv edərlər”- deyə çıxışına başlayanda salon bu qeyri-adi  çıxış formasını anlaya bilməsə də pür-diqqət bu işin haraya varacağını izləmişdi.Ömrünü bolşevik mətbuatına həsr edib elə o günlərdə qadağan edilmiş tarixə meyl göstərməyə başlayanlardan biri onu çətin vəziyyətə salmaq üçün qarmaqarışıq suallar verəndə Kamil müəllimin qulağına “İş demaqogiyaya döndü,Mövsüm bunlarla bacara bilməz,gedişatı dəyişdirin”- dedim. Kamil müəllim ustalığını nümayiş etdirərək:

“Ay qardaşlar,biz Mövsüm Əliyevə minnətdar olmalıyıq,bu adam ixtisasca tarixçi yox, memar olmasına baxmayaraq,həyatını qadağan edilmiş tariximizi araşdırmağa həsr edib”- sözləriylə Mövsümə manevr sahəsi açan kimi :

“Alə,heç bu mənim işim də deyil eee”- sözləri salonu uğultuya boğmuşdu.

Sonra müstəqilliyin elanı .Hamı kreslo üçün yaxa cırarkən Mövsümün dəridən-qabıqdan çıxaraq həyata keçirmək istədiyi ən sadə iş:Bakının mərkəzində Rəsulzadəyə bir an əvvəl abidə qoyulması idi.Nazirlər kabinetinin işlər müdirinə zəng edərək:

“Alə,Fazil müəllim,bu heykəlin mərmərini Sibirdən gətizdirüz  alə  dəə.İnflyasiya var,soğan 10 qəpiyə  idi, indi 10 manata olub.Bu mərməri Sibirdən tez gətüzdürüz ki,heykəltəraş da arxayınn olsun”- deyə həyəcanla onu danlaması.

Hər həftə işlədiyim yerə gəlib heykəl məsələsi üçün yenə və yenidən dəridən-çıxandan sonra  yeganə qazancı olan 20 qutu siqaretini verəndə deyirdi ki:

“Həmişə filtrsiz al,yaxçı yandırsın”- sözləri  bu sətirləri yazarkən mənə necə od qoyduğunu o vaxtlar hardan bilərdim ki?

İlk Türk qurultayının siyahısı hazırlanarkən adını birinci sıraya yazmağım onu   inanılmaz dərəcədə məmnun etmişdi.

“Pul ayırmışam, gedib sənə kostyum alaq”- demişdim.

“Mayis,var,kostyumum var,arxayın ol....”

Bu dialoqumuzu  saysız dəfə xatırlayanda göz yaşım yanaqlarımı isladıb.İndi də istisnasız  islatdı.

Ona görə burada dayanaq...

Burdan sonrasını yazıb-yazmamaq Allaha bağlıdır.

Həm də görək: eqoizmin,aşağılıq kompleksinin,mənəm-mənəmliyin tüğyan etdiyi bir coğrafiyada sadə insanları anlayan neçə nəfər qalıb?