Sənətkar

Dostlar! Sabah Xalq Yazıçısı, dramaturq və böyük mədəniyyət xadimi Rüstəm İbrahimbəyovun doğum günüdür. Rüstəm təkrarsız qələm sahibi, dramatik pyesləri ilə dünya səhnələrini dolanmış, kino sənəti sahəsində böyük uğurlara imza atmış, Azərbaycan mədəniyyətinin inkişafına ciddi töhfə vermiş bir söz adamı, bir sənət adamıdır. Onun sənət uğurlarından çox yazılıb, ədəbi taleyi çox mübahisələrdən keçib, xüsusilə Sovet ideologiyası zəminində heç bir əsəri birmənalı qarşılanmayıb. Bəzən tənqidçiləri zamanın axarında gedən sadə insanların Rüstəm tərəfindən ədəbiyyata, səhnəyə, ekrana gətirilməsin süngü ilə qarşılayıb. Çünki onun ədəbi personajları siyasətdən, sosializm quruculuğundan, kommunizm qurucusunun ideoloji pafosundan uzaq olub öz gündəlik həyatını, qayğılarını yaşayan insanlar idi.

Ətrafında baş verən real həyat həqiqətlərinin ədəbi mənzərəsini o, böyük səmimiyyətlə qələmə ala bilirdi. “Bir cənub şəhərində” yaşayanda da belə idi, “Əlvida cənub şəhəri” deyəndə də Rüstəm öz “məhəlləsinə”, içində yaşadığı hadisələrə səmimiyyətini itirmədi, ona sünilik vermədi. Elə ona görə də Azərbaycan ədəbi coğrafiyasına “yad planet” kimi daxil olan “9-cu Xrebtovidə”, Şərqin qapısında sosializm mayakı kimi təqdim edilən bir cənub şəhərinin mərkəzində nələr baş verdiyini bütün çılpaqlığı ilə ortaya qoyduğundan əsər haqqında yazılan tənqidi məqalələrin ümumi həcmi bu povestin və onun əsasında yazılmış ssenarinin həcmindən çox böyük idi. Eyni gündə “”Kommunist” qəzeti “9-cu Xrebtovidə” daşı-daş üstə qoymamışdı, rus dilində çıxan “Bakinskiy raboçi” isə əsərə fərqli mövqedən yanaşmışdı. Sonralar “İstintaq” da eyni taleyi yaşadı, Xalq Cümhuriyyətinin milli-mədəni, siyasi qayəsini ruhuna hopdurmuş “Ultimatum” da səhnədə bir ildən artıq “davam” gətirmədi. O, Tartüf Ağayeviçi “İbrusun” səhnəsinə gətirəndə nə qədər dahi Molyerə sadiq idisə, “Cəlilsayağı” pyesində də o qədər Mirzə Cəlilə sadiqdir.

Rüstəm haqqında söz deyəndə Azərbaycan kinosunun milli kimliyinə pasport vermiş təkrarsız rejissor Rasim Ocaqovun adını zikr etmədən keçinmək mümkün deyil. Sözün tam mənasında onların birgə işi olan “İstintaq”, “Ad günü” və bu silsilədən olan digər 6 ekran əsərləri ilə Azərbaycan filminin salnaməsini yarada bildilər. Rüstəm XX əsrin böyük musiqi korifeyi Qara Qarayevlə eyni gündə doğulub.

O. Mirqasımovla birlikdə Qarayev haqqında çəkdikləri sənədli film böyük bəstəkarın canlı obrazını, onun ölməz musiqisininin yaranma məqamlarını gələcək nəsillərə çatdırmaq üçün ən dəyərli bir vasitədir. Filmdə bəstəkarın anası Sona xanımın maraqlı söhbətləri, dahi Üzeyir bəydən balaca Qaranın gələcək uğurlarına ustad təminatının verilməsi çox təsirlidir.

Sabah Rüstəm bəyin doğum günü Moskvada onun böyük gürcü rejissoru Eldar Şenqelaya ilə birgə ekranlaşdırdığı “Qafqaz triosu” filminin nümayişi gözlənilir. Heç şübhəsiz ki, Fransa, Gürcüstan və Rusiya kinomotoqrafçılarının birgə işi kimi son illərin dramatik hadisələrini özündə əks etdirən bu film onun müəlliflərinin böyük sənət uğuru kimi yadda qalacaq. Azərbaycan sənəti üçün, kinosu üçün Rüstəm kimdir. Bu suala böyük polyak rejissoru və vətənpərvəri Kşiştof Zanussinin sözləri ilə cavab vermək daha doğru olardı. Zanussi Azərbaycan kinosu ilə bağlı fikirlərini belə təqdim edir: “Ümumiyyətlə, hesab edirəm ki, Azərbaycanda mədəniyyət sahəsində ən görkəmli sima Rüstəm İbrahimbəyovdur. Bir şəxsdə ssenari müəllifi, dramaturq, kinorejissor, teatr rejissoru, prodüsser kimi keyfiyyətlərin bu dərəcədə yüksək səviyyədə birləşməsi nadir haldır. Çox az ölkə tapmaq olar ki, dərin, daxili mədəniyyətə malik olan, üstəlik vətəninə hələlik yeganə “Oskar”ı bəxş etmiş (onun ssenarisi əsasında çəkilmiş “Günəşdən usanmışlar” filmi 1994-cü ildə “ən yaxşı əcnəbi film” nominasiyasında qalib olaraq Amerika Kino Akademiyasının “Oskar” mükafatına layiq görülüb) belə bir dahisi ilə fəxr etmək imkanına malik olsun. Mənim Azərbaycanla tanışlığım da məhz onun sayəsində baş tutub… Əslində, Azərbaycan kinosu haqqındakı təsəvvürüm də Rüstəm İbrahimbəyovun adı ilə bağlıdır. Bu adın isə nəinki Azərbaycan, dünya kinematoqrafı üçün necə böyük əhəmiyyət kəsb etdiyini isə bilirdim”. 

Sənət uğurları ilə yanaşı Rüstəm həm də vətəndaşlıq mövqeyi ilə seçilən bir ziyalıdır. O, həm əsərlərində, həm də ictimai fəaliyyətində millətin ağrıyan yeri olmağı, bu ağrını ifadə etməyi, milli inkişaf üçün zəruri olan ictimai rəyi oyatmağı ziyalı missiyasının başlıca qayəsi hesab edirdi. Bu məramla da Rüstəm son illərdə yaranmış Ziyalı Forumunun mənəvi lideri, ölkəmizin siyasi həyatında mühüm hadisəyə çevrilmiş Milli Şuranın mərkəzi fiquru idi. Fəxri sədr və rəhbər heyətin üzvü kimi hazırda da o, Milli Şurada öz missiyasını davam etdirir, siyasi əqidəsinə, azad sözə və ictimai fəaliyyətinə görə həbs edilmiş namuslu adamların müdafiəsinə öz dəstəyini əsirgəmir.

Ziyalı Forumu və Milli Şuradan söhbət düşəndə Rüstəm həmişə zarafatla məndən gülə-gülə soruşurdu ki, yəqin ki, gələcək Azərbaycan tarixi yazılanda bizim fəaliyyətimizə haradasa bir 3 səhifə yer verəcəklər. Onun zarafatları gerçəkləşdi . Rüstəm İbrahimbəyov Azərbaycan mədəniyyət tarixində, ədəbiyyatında, kino sənətindəki möhtəşəm yerini ictimai fəaliyyəti ilə də tamamladı, milli taleyimizlə bağlı məsələlərdə mövqe nümayiş etdirdi, xalqla hakimiyyət arasında seçim anında xalqın yanında dayandı.

Onda sənətdən gələn yüksək duyum qabiliyyəti var, proseslərin hara gedəcəyini qabaqcadan görmək bacarığı var. Vaxtilə, ötən əsrin 80-ci illərinin sonunda Xalq Cəbhəsinin qeydiyyata alınması üçün həmin dövrün hakimiyyətinə müraciət edən azsaylı ziyalılardan biri də Rüstəm idi.

1990-cı ilin qanlı yanvar hadisələri zamanı informasiya blokadasını yarmaq üçün böyük çətinliklə xarici jurnalistlərin Bakıya gəlişini təşkil etmişdi, Fransanın ən məşhur televiziya kanalında Bakı həqiqətlərini, bu millətin başına gətirilən müsibətləri ekrandan səsləndirmişdi, xalqımız haqqında yayılan böyük yalanlara həqiqət qatqısı verə bilmişdi. Bəziləri belə hesab edir ki, hakimiyyət Rüstəmin hansısa istəyini yerinə yetirmədiyi üçün o, hakim rejimin tənqidinə başladı, şəxsi maraqlar zəminində proseslərə qoşuldu. Tam məsuliyyətlə demək istəyirəm ki, belə fikirlər həqiqətə uyğun deyil. Onun İçəri Şəhərdə yerləşən evində, dairəsi o qədər də geniş olmayan Azərbaycan ziyalılarının yaddaqalan bir mühiti var idi. O, bu müzakirələrdə ölkəni gözləyən böhran barədə, aparılan siyasətin doğru olmadığı haqqında, avtoritarizmin artması və respublika ənənələrinin getdikcə dekorasiyaya çevrilməsi, xalqın fundamental hüquqlarının məhdudlaşdırılması barədə öz narahatçılığını dəfələrlə ifadə etmişdi.

 “Dalğaların toplanması” povestində post-sovet Azərbaycanında gedən eybəcər proseslərin bədii mənzərəsini yaratmışdı. Rüstəm bu gün düçar olduğumuz siyasi, iqtisadi, milli və mənəvi böhranı bir neçə il əvvəl aydın şəkildə ifadə edirdi, hakimiyyətin yeritdiyi siyasətin ölkəni uğursuzluğa apardığını açıq səslə bəyan edirdi. Kşiştof Zanussi həssaslıqla deyirdi ki, Rüstəm “ölkəsinin gələcəyindən narahatlığını dilə gətirir... o, Azərbaycanın indiki hakimiyyətinin hansısa hissəsiylə güclü, dərin və açıq bir konfliktin içərisindədir. Buna da təəccüblənmirəm və sözsüz, bu barədə onunla da danışmışam.

Bir addım irəlidə olmaq sənətçinin, dahinin roludur. İbrahimbəyov reallığa belə tənqidi yanaşırsa, demək, bunu düşünmək lazımdır, axı ictimai və ciddi adamdan söhbət gedir. O, ölkəsinin və bu ölkənin mədəniyyətinin gələcəyindən rahatsızlığını dilə gətirir”. Rüstəm bəy hələ bir neçə il əvvəl müsahibələrinin birində uzaqgörənliklə xəbərdarlıq etdi ki, bir çoxları indi gözümüzün qabağında baş verənlərin onlara birbaşa aidiyyəti olmadığını düşünür. Belələri üçün o, gözəl şeirlərin və yaddaqalan möizələrin müəllifi olan ingilis mütəfəkkiri Con Donnun ibrətamiz deyimini missal gətirdi. Donn sarsıntılar yaşayan ingilis cəmiyyətinə müraciət edirdi ki, “zəngin kimin üçün çalndığını soruşma, əgər sən hələ sağsansa, o həm də sənin üçün çalınır”. İndi social, iqtisadi, maliyyə böhranın dağıdıcı gücünü görəndə, böhranın milli varlığımızı təhdid etdiyini müşahidə edəndə sən demə Rüstəmin dediyi zəng bizim üçün çalınırmış.