Azərbaycan-Ermənistan: İnformasiya etibarsızlığı

***

-Əvəz bəy, sizdə erməni jurnalistlərin Azərbaycana səfəri ilə bağlı hansısa məlumat varmı?

-Bu səfərin olub olmadığı barədə çox ciddi müəmmalar var. Əminliklə demək olmur ki, bu səfər baş tutub və ya baş tutmayıb. Ortada konkret fakt yoxdur. Yalnız Azərbaycan tərəfdən Arif Əliyevin adından yayılan informasiyaya istinad var. Və eyni zamanda bəzi mütəxəssislərin həmin məlumata dair şərhləri əsasında bu məsələ bir qədər dərinləşib. Deyirlər ki, belə bir səfər təşkil olunub. Səfərin konkret vaxtı və müddəti də yazılmışdı.  Ancaq bu o demək deyil ki, həmin səfər doğrudan da baş tutub. Mən dəqiqləşdirmək üçün hətta qarşı tərəfdən, bu kimi səfərlərdə iştirak edən şəxslərdən soruşmuşdum ki, onlar bu seçkidə iştirak edəcəklər, yoxsa yox. Onların heç biri faktiki olaraq bunu təsdiqləmədi. Belə bəlli oldu ki, ümumiyyətlə, bizim çoxdan işlədiyimiz bu münaqişədən yazan, münaqişəni bilən adamlar bu səfərləri təsdiqləmədilər, ya da ki, onları həmin siyahıya daxil etməyiblər. Bu səbəbdən mənim bu gün də həmin səfərin olub-olmadığı ilə bağlı çox ciddi şübhələrim var. Qaldı ki, konkret olaraq Xarici İşlər Nazirliyinin bu məsələ ilə əlaqədar açıqlama verməməsinə, məncə, Leyla Abdullayevadan müsahibə alanda o, bunu nə təsdiq, nə də inkar etdi. Bu da onu deməyə əsas verir ki, bir növ bu xəbəri ortaya atmaqla cəmiyyətin fikrini yoxlamaq istəyirdilər. Görsünlər ki, cəmiyyət bu kimi səfərlərə necə reaksiya verir.

-Bu səfəri təklif etməkdə məqsəd nə idi? Ümumiyyətlə, bu tipli səfərlər Qarabağ münaqişəsinin həllinə hansısa töhfə verə bilərmi?

-Səfər Azərbaycan və Ermənistan xarici işlər nazirlərinin Paris görüşündən sonra verilən bəyanat əsasındadır. Və Rusiya tərəfi faktiki olaraq bu təşəbbüslə çıxış edən əsas tərəf idi. Ona görə Rusiya üçün maraqlı idi ki, qısa müddətdə tez başa gələn səfər təşkil etsin və göstərsin ki, ATƏT-in Minsk Qrupunda Rusiyanın sözü keçir.  Demək olar ki, ən rahat kateqoriya məhz jurnalistlər ola bilərdi. Çünki jurnalistlərin ora səfərini təşkil etməklə, sadəcə, Rusiya tərəfi də, hakimiyyət də göstərə bilərdi ki, jurnalistlər ora, sadəcə, məlumat toplamaq üçün gediblər. İkinci təklif isə o idi ki, itkin düşmüş şəxslərin valideynləri getsin. Həmin valideynlərin səfərini təşkil etmək, jurnalistlərin səfərini təşkil etməkdən daha çətin idi. Və bunu onlara izah etmək çətin idi. Ona görə məhz jurnalistlərin səfərinin təşkil olunması daha məntiqli idi və ona görə də bu kateqoriyanın üzərində dayanmışdılar.

Əslində Azərbaycan mətbuatı və ictimaiyyəti Dağlıq Qarabağla bağlı məhz bizimkilərin hazırladığı xəbər baxımından çox korluq çəkir. Belə səfərlərin olması çox xeyirli olardı. Jurnalistlərin gedib orada hansısa məlumat hazırlaması və yaxud qondarma rejimdə siyasilərlə görüşüb onlardan müsahibə alması, həmin müsahibələrin təhlili və bunları Azərbaycan auditoriyasına çatdırması çox düzgün yanaşma olardı. Bir növ informasiya azlığı buzunu sındırmaq olardı. Ancaq bəlli oldu ki, azərbaycanlı jurnalistlərin bir çoxu hələ belə səfərlərə hazır deyil. Onlar ümumi ritorikadan kənara çıxa bilməyiblər. Jurnalistlər də cəmiyyətin tərkib hissəsidir. Cəmiyyət əsasən belə aqressiv və müdafiə xarakterli düşüncədədir. Ona görə heç kəs Dağlıq Qarabağ və Ermənistana səfər etmək istəmir. Hamı ehtiyat edir ki, onlar patriotik qüvvələrin təzyiqinə məruz qala bilər. Ona görə hamı belə səfərdən qaçır.

-Bu səfərlərin təşkili dediyiniz kimi, həm də ictimaiyyəti qıcıqlandırır. Yəni, bu tip səfərlər prosesə əks təsir də göstərə bilərmi?

-Dediyim kimi, jurnalistlər münaqişə tərəfi deyil. Onlar, sadəcə, informasiyanın ötürücüsüdürlər. Azərbaycan jurnalisti maraqlı olmalıdır ki, Dağlıq Qarabağla bağlı verilən istənilən informasiya onun özünün süzgəcindən, qələmindən keçsin, ictimaiyyətə çatdırılsın. Mən son dövrlər hadisələri izləyirəm. Bizim jurnalistlər  demək olar ki, informasiyanın hazırlanmasında və çatdırılmasında çox geri qalırlar. Onlar bəzən xəbərləri Ermənistan saytlarından götürürlər. Və həmin xəbərin əhəmiyyətinə varmadan tirajlayırlar. Ona görə Azərbaycan jurnalisti maraqlı olmalıdır ki, gedib özü xəbəri alsın, özü məlumatı alsın. Dağlıq Qarabağ münaqişəsinin həllinə mane olan insanları jurnalist öz çarmıxına çəksin. Öz yanaşmasını qoysun. Bunu təəssüf ki, bizdə etmirlər. Ermənilər bu baxımdan çox düşünülmüş işləyirlər. Azərbaycan mənbələrini oxumaqdan çəkinmirlər, mənbələrə müraciət edirlər, müsahibələr alırlar. Bizim jurnalistlər təsadüfi hallarda qarşı tərəfdən müsahibə alırlar. Rusdilli saytlardan başqa bunu demək olar heç biri etmir.

-Bir vaxtlar bu kimi səfərləri xalq diplomatiyası adı altında ziyalılar, yazıçılar edirdilər. O səfərlər effektsiz olduğu üçünmü bu dəfə jurnalistlər üçün səfərləri təklif ediblər, yoxsa başqa səbəblər var?

-Əvvəllər, doğrudur, xalq diplomatiyası ilə məşğul olan ziyalılar, ekspertlər vardı. Bunlar səfərlər edirdilər, gəlirdilər, görüşlər keçirirdilər. Bunun effekti vardı. Yaddaşlarda bu var. Demək olmaz ki, bunların gördüyü iş effektsizdir. İndi daha dinamik və publika üçün açıq olan səfərlərə, görüşlərə ehtiyac var. Əvvəllər həmin ziyalılar, ekspertlər gedirdilər, qapalı auditoriyada otururdular, fikir bölüşürdülər, indi bunun əhəmiyyəti itib. Indi gedib oradan reportajlar hazırlaya bilərsən, skype konfranslar edə bilərsən. Yəni, informasiyanın ötürülməsinin texnoloji imkanları artdıqca, artıq o məhdud auditoriyalı, qapalı görüşlərə ehtiyac qalmır. Ona görə jurnalistləri bu prosesə qoşurlar ki, jurnalistlər bu məlumatları publikaya daha tez çatdırsınlar. Jurnalistlərin seçilməsi məhz bundan irəli gəlir. Bu, bir səbəbdir. İkinci səbəb isə odur ki, Rusiya tərəfi demək olar ki, 3-4 istiqamət üzrə münasibətlərin normallaşmasını təklif etmişdi. Daha doğrusu ATƏT-in Minsk Qrupunun həmsədrləri. Onlardan biri vətəndaş cəmiyyətləri arasında münasibətlərin intensivləşdirilməsi idi. Bu münasibətlər çoxdandır ki, davam edirdi. İkincisi, jurnalistlərin belə səfərləri. Üçüncüsü isə itkin düşmüş insanların valideynlərinin səfərləri. Bəlli oldu ki, ən rahat, ən tez həll oluna biləcək jurnalistlərin səfəridir. Ona görə də jurnalistləri seçdilər. Burada başqa ciddi səbəb görmürəm.

-İctimai fəal Bəxtiyar Hacıyevin Parisdə və özünü hakimiyyətyönlü bloger adlandıran Ata Abdullayevin Milanda Ermənistanın baş naziri Paşinyanla dialoqundan yəqin ki, xəbərdarsınız. Konkret ikinci ilə bağlı belə fikirlər var ki, bu, məqsədli şəkildə həyata keçirilib. Bu baş verənlər barədə siz nə düşünürsünüz?

-Belə epizodik, qalmaqalla, tez reaksiyalı, yəni tez yanıb, tez sönən,  tək istifadəlik aksiyalarla nəyi isə dəyişmək, onların fikrini dəyişmək və yaxud nəyəsə təsir etmək çox çətindir. Qarşı tərəf bizdən fərqli olaraq bu cür görüşlərdə özünü çox ağır aparır. Onlar belə yüngül və tez yanıb-sönən aksiyalara o qədər önəm vermirlər. Onlar əksinə, böyük qlobal konfranslarda, fundamental müzakirələrdə iştirak edirlər, çıxış edirlər, orada öz fikirlərini bildirirlər. Çox təmkinlə, hətta belə alçaldıcı tonda danışsalar da, alçaldıcı terminlərdən istifadə etsələr də onu elə təmkinlə, tonla edirlər ki, bundan heç kim şübhələnmir. Bizimkilərin hansısa bir təkdəfəlik emosional reaksiyasıl və yaxud qəhrəmanlığı da lazımdır. Ola bilsin ki, insanların ehtiyaclarını öyrənmək üçün bu da lazımdır. Ancaq bunlar hamısı bir dəfə üçündür. Effekti orada deyildi və burada da ona emosional reaksiya verildi və bitdi. Ancaq fundamental auditoriyalarda onlar bizi udurlar. Çünki onlar daha fundamental institutlarla işləyirlər. Onlar daha geniş məqsədi qarşısına qoyub konfranslarda iştirak edirlər. Ata ilə bağlı isə onu deyim ki, millətin səviyyəsini belə adamlarla biabır etmək bizə yaraşmır.

-Ümumiyyətlə, son vaxtlar demək olar ki, Qarabağ münaqişəsinin həlli ilə bağlı proses getmir. Ancaq bəyanatlar səviyyəsində, “Qarabağ Ermənistanındır, nöqtə” və ya “Qarabağ Azərbaycanındır, nida işarəsi” formasında bəyanatlardan başqa yeni bir şey yoxdur. Sizcə, niyə danışıqlar getmir? Nə etmək lazımdır ki, danışıqlar intensivləşsin və hansısa nəticələr əldə olunsun?

-Danışıqlar prosesi 2016-cı ilin aprelindən bu yana getmir. Intensiv danışıqlar prosesi o vaxtdan bu yana dayanıb. Qarşı tərəf danışıqlardan qaçırdı, bizimkilər istəyirdilər ki, onları o substantiv danışıqlara gətirsinlər. Danışıqlar masasına əyləşdirsinlər. Cəhdlər olurdu ki, danışıqlar davam etsin. Bu da getmir. İstəsək də, istəməsək də bu, bir həqiqətdir. Çünki bu konfranslarda olan epizodik görüşlər, xarici işlər nazirlərinin görüşləri danışıqlar deyil. Elə bil ki, tanışlıq mərhələsidir. Tanışlıq mərhələsi isə bitməyib. Ona görə bu gün-sabah görüşlərdə nəsə bir ciddi qərar qəbul olunacağını, nəsə bir ciddi addım atılacağını gözləmək sadəlövhlük olardı. Danışıqlar prosesi odur ki, tərəflər münaqişə ilə bağlı o təkliflər paketini masanın üstünə qoyurlar və həmin təkliflərin üzərində predmetli müzakirə gedir. Belə bir şey yoxdur. İndi demək olar ki, əlifbadan başlayıblar. Format necə olmalıdır, kim iştirak etməlidir, kim iştirak etməməlidir- bunlar müzakirə olunur. Yəni, əlifbadan başlanan prosesdə danışıqlardan söhbət gedə bilməz.  Danışıqlar 1998-ci ildə var idi, mərhələli həll prosesi paket şəklində tərəflərə təklif olunmuşdu. Tərəflər onu müzakirə edirdi. Danışıqlar Heydər Əliyevin dövründə var idi ki, onda konkret predmet müzakirə olunurdu.  Mərhələli və yaxud paket həll forması miks variant kimi düşünülürdü. İndi danışıqlardan söhbət gedə bilməz.