Məsələ köklü şəkildə həlli Ankaranın Dəməşqlə quracağı birbaşa ittifaqa bağlıdır

Turan: İlk gündən bəri Suriya məsələsini yazırsınız.Gəlinən mərhələdə vəziyyəti necə xarakterizə edərdiniz?

Güller: Vəziyyəti tək parametr üzərindən şərh etmək mümkün deyil.Çünki oyunda müxtəlif oyunçular və onların fərqli hədəfləri var.Türkiyə Trumpla (ABŞ ilə yox) konsensus əldə etsə də bir anda İŞİD problemiylə üzbəüz qaldı.AKP hökuməti Suriyanın ərazi və siyasi bütövlüyünə hörmətlə yanaşsa,hərbi əməliyyat Moskvanın da işinə yarayar.Çünki Moskva bir daşla bir neçə quş vurur.Məsələn,ABŞ-ın əlində olan "kürd kartı" Moskvanın təzyiqi altında ABŞ-ın əlindən çıxıb Dəməşq ilə müzakirə variantına "təkamül edir". PYD-nin bölücü yox, birləşdirici bir ünsür kimi Suriya dövıətinin yanında yer tutması Rusiyanın mənafeyinə uyğundur.ABŞ o kartdan asanlıqla vaz keçəcəkmi? Ya da PYD sürətlə təslim olub Dəməşqin qarşısında ağ bayraq qaldırarmı? Təbii ki,bunlar sual işarələdiridir və bir anda reallaşması asan deyil.Ancaq bu gün gəlinən mərhələdə Türk ordusunun girmə ehtimalının yüksək olduğu yerlərdə PYD-nin təslim bayrağı qaldıraraq Suriyaya sığındığını görürük.ABŞ isə bunu qəbul edir:PYD Türk ordusunun girəcəyi 30-32 kilometrlik dərinliyin aşağısına çəkilsin.Prezident Erdoğan vitse-prezident Pence ilə görüşdü,bu barədə razılıq əldə edildiyinə görə,Türk ordusu əməliyyatlara 5 gün fasilə verdi. Bunu fürsətə çevirən ABŞ,Türkiyəni PYD ilə müzakirə masasına oturtmağa çalışır.Trump həm bunu atdığı tvitter mesajlarında ifadə etdi həm onun çox mübahisəli 9 oktyabr məktubunda buna dair sözlər var həm ABŞ heyətləri ilə bu günlərdə keçirilən görüşlərdə Türkiyəni PYD/YPG ilə bağlı yeni müzakirələrə məcbur etmə planları olduğunu görürük.Bu əməliyyatın Türkiyə üçün əsas qazancı - bəzi yerlərdə PYD-yə ağ bayraq çəkdirməsidir.Neqativ tərəfi isə- bu əməliyyat eyni zamanda,ABŞ-ın təzyiqi ilə Ankaranı PYD/YPG ilə yeni müzakirələrə məcbur edə bilər.AKP hələ də Suriya hökumətiylə razılığa gələ bilmədiyinə və oradan torpaq qazanmağa çalışdığına görə,bu vəziyyət Astana ortaqları üçün də sual işarəsi yaradır.ABŞ üçün bu işdə qazanc- Trumpın İŞİD problemini Türkiyənin üstünə yıxmasıdır.Trump artıq üçüncü dəfədir ki,Suriyadan çıxmağa çalışsa da b başqa qüvvələrin təsiriylə bunu həyata keçirə bilməmişdi.İndi isə buna fürsət kimi baxır.ABŞ öz cibindən pul xərcləmək yerinə bu işi Türkiyəyə gördürmək istəyir.ABŞ-ın baxımından işin neqativ tərəfi nədir?İraqdan sonra Suriyaya gələn ABŞ Bəsrə körfəzindən Aralıq dənizinin şərqinə qədər bir enerji dəhlizi açmaq istəyirdi,o planlarda problemlər yaranır. Rusiyanın bu işlərdəki qazancı nədir?Rusiya bir anda bölgənin əsas aktyoru və masadakı əsas idarəçi halına gəldi.Həm Suriyaya fürsət yaradaraq dövlət qüvvələrinin şimala doğru irəliləməsinə kömək edir həm də bu ayın axırında başlaması gözlənilən Konstitusiya komitəsi iclaslarında daha güclü olmaq üçün fürsət qazanır .Rusiya Türkiyənin oradan çıxmama ehtimalını isə özü üçün risk kimi dəyərləndirir.Bəs Suriyanın qazancı və itkisi nələrdir? Şübhəsiz,Suriya öz torpaqlarında özünün icazə vermədiyi bir əməliyyata etiraz edir.Ancaq digər tərəfdən, Türkiyənin əməliyyatı ölkənin şimal-şərqindəki separatistlərin Dəməşqə qarşı təslim bayrağı çəkməyə məcbur etdi.Bunun sayəsində Suriya daha əvvəl girə bilmədiyi bölgələrə addım-addım girməyə başlayır və oralarda Suriya bayrağı yenidən dalğalanmağa başlayır.Digər tərəfdən,Suriya dövləti Türkiyənin onun ərazi bütövlüyünə hörmət etməsini və ölkədən çıxmasını istəyir.Burada ən düzgün əməkdaşlıq Ankaranın Dəməşq ilə birbaşa dialoqu olmalıdır.Yəni,kəşfiyyat orqanlarının yox,birbaşa siyasi iqtidarların dialoqu ilə.Belə bir dialoq İran,İraq,Suriya,Rusiya,Türkiyə baxımından win-win vəziyyəti yaradacaqdır.Bu gün ən mühüm məsələ-Ankaranın Dəməşq ilə imzalaması lazım olan bir əməkdaşlıq sazişidir.Belə bir vəziyyət uzun möhlətdə kürdlərin də faydasına olacaqdır.Əks-təqdirdə bölgədə ABŞ-ın onları bir daha "satdığı" vəziyyət yenə yaşanacaqdır.Bunun gələcəyində isə Türklərlə ərəblərin arasında qalan və ABŞ-ın dəstəyini ala bilməyən kürdlər əzilə bilərlər.Ankara ilə Dəməşqin razılığa gəlməsi qanlı vuruşmaların da qabağını alar və kürdlərin lehinə də durum ortaya çıxa bilər.

Turan: 2015-ci ildə PYD-nin Moskvada ofis açdığını,Kremlin o ofisin fəallaşmasına icazə vermədiyini ancaq öz mənafeyi üçün istifadə etmək lazım gələndə kürdlərdən istifadə edəcəyini Ankarada qabaqcadan görən olmadımı? Çünki Suriyanın müxtəlif yerlərindəki kürd qrupları Rusiya ilə aktiv əməkdaşlıqdan danışırlar.

Güller: Sizin dediyiniz vaxtlarda Ankarada o hesabların aparılması mümkün deyildi.Niyə?Çünki o vaxtlar PYD-nin siyasi lideri Salih Müslim Ankarada yüksək səviyyədə qarşılanırdı.Ona deyirdilər ki,biz sizin işlərinizə qarışmayacağıq,təki, siz bizim yaratdığımız Azad Suriya Ordusu ilə birlikdə Əsədin devrilməsi üçün əməkdaşlıq edin.Təəssüf ki,o vaxt AKP hökumətinin əsas xətti PYD və digər təşkilatları Əsədi devirmək üçün bir araya gətirmək idi.Ona görə də o vaxt PYD-nin Moskvada ofisinin olması AKP üçün problem deyildi çünki özü də burda PYD ilə əməkdaşlıq edirdi.Əslində isə normal iş-Türkiyənin bölgədəki bütün problemləri rəsmi Suriya dövləti ilə həll etməsi idi.Türkiyə öz qonşuları ilə münasibətləri ikinci bir dövlətin siyasəti üzərindən qurarsa,həmişə problemlərlə üzbəüz qala bilər.Çünki bütün böyük aktyorlar hər hansı məsələdə öz mənafeyini ön plana çıxarır."Kürd kartı"nın öz əlində olmasını ABŞ-dan əvvəl Rusiyanın istəməsi də təbiidir.Çünki bu bölgədə ABŞ-dan çox əvvəl kürdlərlə bağlı planları Rusiya qurmuşdu.Ona görə burada ən düz iş-Türkiyənin İraq,İran,Suriya ilə bu problemi həll edəcək əməkdaşlıq platformasını yarada bilməsidir.

Turan: Amerikan sanksiya qərarlarında İŞİD terror təşkilatının adının çəkilərək Türkiyənin günahlandırılması nəyə işarədir? Gələcəkdə Türkiyəyə hansı problemləri yarada bilər?

Güller: ABŞ bunların hamısından Türkiyəni YPG ilə müzakirəyə məcbur etmək üçün təhdid,şantaj, dəyənək kimi istifadə edir.Bunlardan konkret nələrinsə çıxması mümkün deyildir.Ancaq Türkiyə iqtisadiyyatının 1 il qabaq çox həssas olduğu dövrdə də gördüyümüz kimi,AKP hökuməti, təəssüf ki,bəzi təzyiqlər qarşısında baş əyir-keşiş Brunson məsələsində də bunu gördük.ABŞ bunu deyir: sənə 30-32 kilometrlik sərhəd çəkdim,müəyyən nöqtələrə yerləşəcəksən.Ancaq bu vəziyyət daim davam edə bilməz və bizim vasitəçi liyimizlə YPG ilə razılığa gələcəksən.Bu planı həyata keçirmək üçün tətbiq edilə biləcək sanksiyalar AKP hökumətinin üstündə təzyiq yaradacaq.Ancaq AKP hökumətinin o təzyiqi qəbul edib YPG ilə müzakirələrə başlaması asan deyil və Türkiyədə iqtidar problemi yaradar.YPG ilə müzakirələrə başlayan bir hökumət o dəqiqə yıxılar.Ona görə AKP hökuməti həm ABŞ təzyiqini tarazlamağa çalışan həm Astana ortaqları ilə əməkdaşlığı heç pozmamağa diqqət göstərən həm də partiya ideologiyasına sadiq qalan bir xətt izləməyə məcbur qalacaq.Bu, çox kövrək bir cizgidir və asan deyil.Ona görə çox haqlı zəmində həyata keçirilən terrora qarşı mübarizə əməliyyatı, bir neçə ölkəni çıxsaq,heç kimdən dəstək ala bilməyib.Çünki AKP hökuməti öz tərəfdalarına deyir ki,mən oraya fəthə getmişəm,torpaq əldə edəcəyəm,dünya isə bunu qəbul etmir.Məsələn, Çinin mövqeyinə baxaq: ABŞ-ın əsas rəqibi kimdir: Çin.ABŞ-ın hər hansı bir yerdə zəifləməsi Çinin xeyrinədir, elə deyilmi?Elə isə Çin niyə Türkiyənin ABŞ-ı zəiflədən əməliyyatına qarşı çıxıb Türkiyəyə müraciət edir ki,öz torpaqlarına qayıt?Çünki Çin də görür ki,AKP bu əməliyyatı "torpaq əldə etmə" niyyətiylə həyata keçirə bilər.Bunu necə görürlər? Atılan addımlarda bunu görürlər.Türkiyə, bir tərəfdən, ərazi bütövlüyündən danışır, o biri tərəfdən isə girdiyi ərazilərə özünün idarəçilərini təyin edir,oralarda öz universitetlərinin fakültələrini açır.Suriyada müvəqqəti hökumət qurur.Hər hansı torpaq parçası üzərində dövlət varsa,o dövlətin tək ordusu olur.Türkiyə isə Suriya milli ordusunu qurdu.Bu,ikinci bir dövlət deməkdir.Türkiyə bunları etdiyinə görə,terrora qarşı haqlı əməliyyatlarında Çin kimi ABŞ-a birinci dərəcədə qarşı olan ölkələri belə buna inandıra bilmir.

Turan: Yaxşı,bəs bütün bu proseslər cərəyan edərkən İdlibdə vəziyyət necədir?

Güller: Rusiya Türkiyənin orada yürütdüyü siyasəti qəbul etməsə də Ankaranın Washington ilə yenidən yaxınlaşmasın a mane olmaq üçün Tayyip Erdoğanın Moskvanın qəbul etmədiyi təşkilatlarla əməkdaşlıq etməsinə göz yumdu.AKP hökumətini bu "sevdadan" vaz keçirə bilmək üçün fürsət düşdükcə İdlibə yaxın bölgələrdə hərbi əməliyyatlar keçirdi.Ancaq ABŞ ilə Türkiyənin yenidən yaxınlaşmaması üçün o əməliyyatları tez başa vurdu.Son günlərdə cərəyan edən proseslər Suriya dövləti üçün İdlibdə də fürsət yaratdı.İndi həm Suriya hərbi hava qüvvələri həm də quru qüvvələri İdlibdə əməliyyatlar keçirir.Gələn məlumatlardan bunu anlayırıq.